Της Judy Dempsey*

Καθώς τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης κλείνουν για καλοκαιρινές διακοπές, ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται και η Ρωσία βομβαρδίζει το λιμάνι της Οδησσού απ’ όπου εξάγονται τόσο πολλά σιτηρά στον υπόλοιπο κόσμο.

Ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν αποχώρησε από μια συμφωνία η οποία παρείχε στα πλοία που μεταφέρουν σιτηρά ασφαλή διέλευση από τη Μαύρη Θάλασσα. Γι’ άλλη μια φορά, η Μόσχα χρησιμοποιεί την επισιτιστική ασφάλεια ως όπλο για να ασκήσει πίεση στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες να άρουν ορισμένες από τις κυρώσεις εναντίον της. Η ελπίδα είναι ότι η Τουρκία και τα Ηνωμένα Έθνη, μεσολαβητές στην περσινή συμφωνία για τα σιτηρά, θα παρέμβουν ξανά για να τερματίσουν την τελευταία αυτή αντιπαράθεση.

Αποκάλυψη αδυναμιών

Όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα, ο πόλεμος που λαμβάνει χώρα στην Ευρώπη έχει αποκαλύψει αδυναμίες στην αντίδραση της ΕΕ στην κρίση. Η εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας και η πολιτική άμυνας του μπλοκ εξακολουθούν να είναι ανεπαρκείς για την αντιμετώπιση συγκρούσεων.

Στους Ευρωπαίους αρέσει να επαινούν την ικανότητά τους να ασκούν “ήπια δύναμη” σε αντίθεση με τη σκληρή ισχύ. Η ενότητά τους στην ανανέωση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας χαιρετίζεται ως παράδειγμα συνεργασίας του μπλοκ, όπως και η οικονομική, χρηματοοικονομική και πολιτική υποστήριξή τους προς την Ουκρανία.

Η επίδραση ωστόσο αυτής της ήπιας δύναμης υπερεκτιμάται. Δείτε πώς, από τότε που τελείωσε ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία το 1999, η ΕΕ δεν μπόρεσε να φέρει βιώσιμη σταθερότητα και δημοκρατία στη μικρή χώρα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.

Το ιστορικό της στο Κόσοβο είναι εξίσου άθλιο. Αρκετά κράτη-μέλη της ΕΕ δεν αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία αυτής της χώρας και οι Βρυξέλλες απέτυχαν να θεμελιώσουν εκεί ισχυρούς θεσμούς κράτους δικαίου.

Πράγματι, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ εξακολουθούν να βρίσκονται ακόμη σε αυτό το τμήμα των Δυτικών Βαλκανίων για να διατηρήσουν κάποια σταθερότητα, καθώς συγκρούσεις μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου, που ενισχύονται από την κληρονομιά δεκαετιών εθνοτικών συγκρούσεων, ξεσπούν περιοδικά.

Χωρίς το ΝΑΤΟ και την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, τα Δυτικά Βαλκάνια θα ήταν πολύ πιο ασταθή. Και χωρίς την ισχυρή πολιτική, οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη των ΗΠΑ προς την Ουκρανία, η ΕΕ δεν θα είχε επιτύχει την ενότητα που κατάφερε μέχρι στιγμής στο να συγκεντρώσει όλα τα μέλη της στην υποστήριξη προς την Ουκρανία.

Η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία ενίσχυσε το ΝΑΤΟ σε τέτοιο βαθμό που τα μέλη της ΕΕ Φινλανδία και Σουηδία εγκατέλειψαν την ουδετερότητά τους για να ενταχθούν στη συμμαχία. Το έκαναν λόγω της ρωσικής απειλής και της ανάγκης να έχουν τις εγγυήσεις ασφαλείας που προσφέρει το ΝΑΤΟ.

Αχίλλειος πτέρνα

Η ΕΕ έχει τη δική της ρήτρα αμοιβαίας άμυνας, αλλά είναι άσφαιρη: δεν δεσμεύει τις Ηνωμένες Πολιτείες, ούτε στην πραγματικότητα όλες τις χώρες της ΕΕ. Επιπλέον, οι αμυντικές δομές της ΕΕ είναι κατακερματισμένες. Δεν υπάρχει ενιαία, συνεκτική αμυντική πολιτική που να παρέχει την ασφάλεια που χρειάζεται το μπλοκ δεδομένης της αστάθειας της ηπείρου.

Η έλλειψη αμυντικής στρατηγικής είναι η αχίλλειος πτέρνα της Ευρώπης. Ενώ έχει φιλοδοξίες να γίνει παγκόσμιος παίκτης, κάτι που μπορεί να επιτύχει μέχρι ένα σημείο μέσω των εμπορικών πολιτικών και των πολιτικών της σχετικά με τον ανταγωνισμό, δεν μπορεί να τις υποστηρίξει με κανενός είδους σκληρή ισχύ.

Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν πιστεύει ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία προσφέρει όντως μια ευκαιρία στην Ευρώπη να δημιουργήσει τις δικές της δυνατότητες άμυνας και ασφάλειας. Αποκαλεί το συγκεκριμένο σχέδιο “στρατηγική αυτονομία”. Παρά τους φόβους στην Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής ότι πρόκειται για αποσύνδεση της Ευρώπης από το ΝΑΤΟ, αυτό δεν είναι αλήθεια. Πρόκειται για την ενίσχυση της θέσης της Ευρώπης στο ΝΑΤΟ και την προετοιμασία για την ημέρα που οι Ηνωμένες Πολιτείες ενδέχεται να αποδυναμώσουν τη δέσμευσή τους στη στρατιωτική συμμαχία. Αυτή η ημέρα θα μπορούσε να έρθει εάν ο Ντόναλντ Τραμπ – ή ένας ομοϊδεάτης του, Ρεπουμπλικανός – εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ τον Νοέμβριο του 2024.

Οι Κεντροευρωπαίοι πιστεύουν ότι από τότε που ιδρύθηκε η ΕΕ ως ειρηνευτικό σχέδιο, η ύπαρξη μιας ισχυρής αμυντικής πολιτικής βασισμένης στη σκληρή δύναμη αποτελεί ανάθεμα για την Ένωση. Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία τούς έχει κάνει ακόμη πιο σταθερούς ατλαντιστές.

Με επικεφαλής την Πολωνία, αυτές οι χώρες επενδύουν πολλά στην άμυνα. Και με τη γειτονική Φινλανδία και τη Σουηδία τώρα στο ΝΑΤΟ, η ασφάλειά τους ενισχύεται. Αυτό είναι κάτι που η ΕΕ δεν μπόρεσε να προσφέρει. Η Ένωση δείχνει επίσης λίγα σημάδια ότι θα μπορέσει να αλλάξει κάτι σε αυτό το επίπεδο στο ορατό μέλλον.

Εν ολίγοις, ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν έδωσε, όπως φαίνεται, στην ΕΕ επαρκή λόγο να αναστοχαστεί για την άμυνά της. Ούτε έχει κάνει πολλά για την ενίσχυση της εξωτερικής πολιτικής της ως Ένωσης. Το μπλοκ στο σύνολό του είχε τόσο λίγα να πει, πόσο μάλλον να πράξει με οποιονδήποτε τρόπο για τις πολύμηνες διαδηλώσεις υπό την ηγεσία των γυναικών στο Ιράν. Δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στη συνεχιζόμενη επέκταση των παράνομων εποικισμών του Ισραήλ στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη, στις επιθέσεις του σε προσφυγικούς καταυλισμούς στη Τζενίν ή στην αντιμετώπιση της διεφθαρμένης και αντιδημοκρατικής Παλαιστινιακής Αρχής. Όσον αφορά τη σύγκρουση στο Σουδάν ή την Τυνησία, που επιδεινώνει τα μεταναστευτικά προβλήματα, η ΕΕ δύσκολα μπορεί να αυτοαποκαλείται παράγοντας με ουσιαστικό βάρος.

Είναι δύσκολο να δει κανείς πώς και πότε η ΕΕ θα κατανοήσει την ανάγκη να ενεργήσει στρατηγικά. Στην πραγματικότητα, έχασε τον χρόνο κατά τον οποίο θα μπορούσε κάλλιστα να το πράξει, κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Τραμπ στις ΗΠΑ. Όποια και αν είναι η έκβαση της επόμενης κούρσας για τον Λευκό Οίκο, η Ευρώπη παραμένει απροετοίμαστη να κάνει οποιοδήποτε βήμα για να μπορέσει να υπερασπιστεί τον εαυτό της. Είναι μια δυσάρεστη και επικίνδυνη πραγματικότητα την οποία ο πόλεμος στην Ουκρανία έπρεπε και θα μπορούσε να είχε αλλάξει.

*Non-resident senior fellow στο Carnegie Europe και αρχισυντάκτρια του Strategic Europe

Δείτε το πρωτότυπο άρθρο εδώ