Μεγαλύτερες δυσκολίες στη “διαχείριση” του Τούρκου ηγέτη

Του Luigi Scazzieri

Στις 28 Μαΐου, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εξασφάλισε την επανεκλογή του ως Τούρκος πρόεδρος με 52% των ψήφων. Η νίκη του Ερντογάν ήρθε παρά το γεγονός ότι ένα ευρύ φάσμα κομμάτων της αντιπολίτευσης ενώθηκε πίσω από έναν ενιαίο προεδρικό υποψήφιο, τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου.

Το ερώτημα για τους δυτικούς πολιτικούς είναι τι σημαίνει η επανεκλογή του Ερντογάν για μια ακόμη πενταετή θητεία για την εσωτερική πολιτική της Τουρκίας και ιδιαίτερα για την εξωτερική της πολιτική. Μια αλλαγή κατεύθυνσης στην εσωτερική διακυβέρνηση φαίνεται απίθανη, καθώς υπάρχει μικρό κίνητρο για τον Ερντογάν να αλλάξει πορεία και να γίνει πιο συμβιβαστικός με τους αντιπάλους του.

Ο βαθμός των εντάσεων στην εξωτερική πολιτική μεταξύ Τουρκίας και Δύσης είναι πιο δύσκολο να προβλεφθεί. Την τελευταία δεκαετία, ο Ερντογάν έχει ξεκινήσει μια ολοένα και πιο διεκδικητική και στρατιωτικοποιημένη εξωτερική πολιτική που οδήγησε σε τριβές με τους συμμάχους της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ. Η Άγκυρα έχει στείλει πλοία κοντά σε ελληνικά νησιά και την Κύπρο για να διεκδικήσει μια μεγάλη θαλάσσια ζώνη στην ανατολική Μεσόγειο· σφυρηλατήθηκαν στενοί δεσμοί με τη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένου του στρατιωτικού τομέα· και μπλόκαρε την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Υπήρξαν όμως και περίοδοι όπου ο Ερντογάν προσπάθησε να μειώσει τις εντάσεις με τη Δύση. Για παράδειγμα, μετά τους καταστροφικούς σεισμούς που έπληξαν την Τουρκία τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους, προσπάθησε να βελτιώσει τις σχέσεις με τη Δύση, επιτρέποντας στη Φινλανδία να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και μειώνοντας τις εντάσεις με την Ελλάδα.

Βραχυπρόθεσμα, υπάρχουν πολλές πιθανότητες να συνεχιστεί αυτή η πολιτική ύφεσης προς τη Δύση. Η οικονομία της Τουρκίας βρίσκεται σε εύθραυστη κατάσταση. Οι δημόσιες δαπάνες ενόψει των εκλογών δημιούργησαν πρόσθετη πίεση στα δημόσια οικονομικά και αποδυνάμωσαν περαιτέρω τη λίρα, ακόμη και όταν η κεντρική τράπεζα τη στήριξε με τα συναλλαγματικά της αποθέματα – τα οποία είναι επικίνδυνα χαμηλά. Ο πληθωρισμός παραμένει εξαιρετικά υψηλός και το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας πλησιάζει τα επίπεδα ρεκόρ. Ο κίνδυνος μιας νομισματικής κρίσης είναι πολύ υψηλός εκτός εάν η Τουρκία αυξήσει τα επιτόκιά της για να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό ή αν ζητήσει από το ΔΝΤ δάνειο. Και οι δύο επιλογές, ωστόσο, είναι δύσκολες για τον Ερντογάν πολιτικώς.

Η τρέχουσα οικονομική ευθραυστότητα της Τουρκίας δεν εγγυάται ότι ο Ερντογάν θα επιδιώξει εποικοδομητικές σχέσεις με τη Δύση τα επόμενα χρόνια. Πρώτον, θα μπορούσε εύκολα να κάνει τη Δύση αποδιοπομπαίο τράγο για τις οικονομικές του δυσκολίες. Δεύτερον, μπορεί να χρησιμοποιήσει την εξωτερική πολιτική ακριβώς για να αποσπάσει την προσοχή από τα οικονομικά προβλήματα της χώρας και να συσπειρώσει την κοινή γνώμη. Ο πειρασμός να εμπλακούμε σε συμπεριφορά εξωτερικής πολιτικής που έχει σχετικά χαμηλό κόστος και υψηλά πολιτικά οφέλη – όπως η αύξηση των εντάσεων με την Ελλάδα και την Κύπρο – θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα ισχυρός. Τρίτον, δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι οι γενικές φιλοδοξίες και προοπτικές εξωτερικής πολιτικής του Ερντογάν έχουν αλλάξει. Παραμένει επικεντρωμένος στην καθιέρωση της Τουρκίας ως μεγάλης περιφερειακής δύναμης με εξωτερική πολιτική που δεν ανήκει σε κανένα μπλοκ.

Η πρώτη δοκιμασία στις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση θα είναι το θέμα της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, το οποίο η Τουρκία εξακολουθεί να κρατάει. Ο Ερντογάν είναι πιθανό να θέλει κάτι πολύ απτό σε αντάλλαγμα για την άρση του βέτο. Η Τουρκία θέλει να αγοράσει μαχητικά αεροσκάφη F-16 από τις ΗΠΑ, αλλά υπάρχει αντίθεση για τη συμφωνία στο Κογκρέσο. Είναι πιθανό οι ΗΠΑ και η Τουρκία να καταλήξουν σε συμφωνία ότι η Άγκυρα θα επιτρέψει στη Σουηδία να ενταχθεί, με τις ΗΠΑ να παρέχουν F-16 σύντομα μετά. Ωστόσο, εάν δεν μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία πριν από τη σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους τον Ιούλιο, οι εντάσεις μεταξύ της Τουρκίας και των δυτικών συμμάχων της είναι βέβαιο ότι θα αυξηθούν.

Ακόμα κι αν η Τουρκία επιτρέψει στη Σουηδία να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, υπάρχει σημαντική πιθανότητα για συγκρούσεις με τη Δύση σε άλλα θέματα. Η στρατιωτική υποστήριξη των ΗΠΑ προς τις Κουρδικές Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG) στη Συρία, τις οποίες η Τουρκία βλέπει ως παρακλάδι της τρομοκρατικής οργάνωσης του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), θα εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική πηγή τουρκικής δυσαρέσκειας προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Για την ΕΕ, τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, η σχέση της Τουρκίας με τη Ρωσία θα συνεχίσει να είναι μια σημαντική πιθανή αιτία τριβών. Ο Ερντογάν είναι πιθανό να συνεχίσει την εξισορροπητική πράξη της Τουρκίας μεταξύ Δύσης και Ρωσίας, αλλά αυτή η πολιτική θα μπορούσε να είναι όλο και πιο δύσκολο να διατηρηθεί.

Η ΕΕ και οι ΗΠΑ είναι πιθανό να εντείνουν την πίεση στην Τουρκία για να ευθυγραμμιστεί με τις δυτικές κυρώσεις, ή τουλάχιστον για να αποτρέψουν τις ρωσικές εταιρείες από το να αποκτήσουν προϊόντα που υπόκεινται σε κυρώσεις μέσω της Τουρκίας. Ωστόσο, η Άγκυρα θα παραμείνει απρόθυμη να δράσει. Η διατήρηση καλών σχέσεων με τη Ρωσία είναι σημαντική για την Τουρκία για διάφορους λόγους. Η Τουρκία εξακολουθεί να εξαρτάται από το ρωσικό αέριο και η στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας στη Συρία θα μπορούσε να δυσκολέψει τις επιχειρήσεις της Τουρκίας κατά του YPG ή να ωθήσει περισσότερους Σύρους πρόσφυγες προς την Τουρκία. Η Ρωσία υπήρξε επίσης πηγή οικονομικής βοήθειας για την Τουρκία, διοχετεύοντας χρήματα στην τουρκική οικονομία για την κατασκευή πυρηνικού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής και επιτρέποντας στην Άγκυρα να αναβάλει τις πληρωμές για το φυσικό αέριο ενόψει των εκλογών. Και περισσότεροι τουρίστες επισκέπτονται την Τουρκία από τη Ρωσία παρά από οποιαδήποτε άλλη χώρα.

Η ανατολική Μεσόγειος θα παραμείνει επίσης αναμφίβολα πηγή τριβής μεταξύ Τουρκίας και Δύσης. Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι ο Ερντογάν θα σταματήσει να πιέζει για ένα ξεχωριστό κράτος για τους Τουρκοκύπριους. Οι εντάσεις με την Ελλάδα είναι πιθανό να υποχωρήσουν, αλλά τα υποκείμενα ζητήματα σχετικά με την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών και εναέριου χώρου, το αποστρατιωτικοποιημένο καθεστώς των νησιών του Αιγαίου και την κυριαρχία σε ορισμένες νησίδες είναι βέβαιο ότι θα παραμείνουν δυσεπίλυτα. Υπάρχει ο κίνδυνος η Άγκυρα να επιστρέψει κάποια στιγμή στην πολιτική της να στέλνει στρατιωτικά πλοία σε ύδατα κοντά σε ελληνικά νησιά και την Κύπρο, για να διεκδικήσει τις αξιώσεις της για μια μεγάλη θαλάσσια ζώνη και να πυροδοτήσει την εθνικιστική γνώμη. Σε αυτό το σενάριο, ορισμένες χώρες της ΕΕ – όπως η Γαλλία – πιθανότατα θα ζητούσαν κυρώσεις στην Τουρκία, όπως έκαναν το καλοκαίρι του 2020. Αλλά η συναίνεση τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ θα μπορούσε να είναι άπιαστη.

Οι τεταμένες σχέσεις με την Ελλάδα και την Κύπρο, σε συνδυασμό με τις ανησυχίες της ΕΕ για την κατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών στην Τουρκία, σημαίνουν ότι η σχέση ΕΕ – Τουρκίας θα παραμείνει τεταμένη και συναλλακτική. Οι ενταξιακές συνομιλίες της Άγκυρας στην ΕΕ θα παραμείνουν παγωμένες. Ωστόσο, πολλά κράτη μέλη ανησυχούν ότι ο τερματισμός της ενταξιακής διαδικασίας θα αποδυνάμωνε περαιτέρω το φιλοδυτικό αίσθημα στην Τουρκία, οδηγώντας την Άγκυρα να γίνει ακόμη πιο ανατρεπτική και να απομακρυνθεί από τη Δύση. Οποιαδήποτε εμβάθυνση των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας μπορεί να γίνει μόνο εκτός του ενταξιακού πλαισίου, αλλά ακόμη και αυτό θα είναι πολύ δύσκολο. Κατ’ αρχήν, τόσο η ΕΕ όσο και η Τουρκία θα ήθελαν να εκσυγχρονίσουν την τελωνειακή ένωση. Αλλά η ΕΕ δεν θέλει να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις έως ότου η Άγκυρα ενισχύσει τις δημοκρατικές ελευθερίες και λάβει μέτρα για τη βελτίωση των σχέσεων με την Κύπρο. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ο Ερντογάν θα ήταν διατεθειμένος να το κάνει, καθιστώντας πιθανό ότι η τελωνειακή ένωση θα συνεχίσει να διαβρώνεται εάν η Άγκυρα εισαγάγει νέους μη δασμολογικούς φραγμούς, όπως οι απαιτήσεις πιστοποίησης. Με την πάροδο του χρόνου, το διμερές εμπόριο θα μπορούσε να συρρικνωθεί, οδηγώντας την ΕΕ και την Τουρκία περαιτέρω μακριά.

Ωστόσο, η ΕΕ και η Τουρκία θα πρέπει να συνεργαστούν σε διάφορους τομείς, όπως η ενέργεια, η μετανάστευση, ακόμη και η εξωτερική πολιτική. Στον ενεργειακό τομέα, η Τουρκία θα παραμείνει σημαντικός εταίρος για την Ένωση, ως σημαντική χώρα για τη διαμετακόμιση φυσικού αερίου. Η μετανάστευση θα παραμείνει επίσης σημαντικός τομέας συνεργασίας, καθώς είναι προς το συμφέρον της ΕΕ να συνεχίσει να βοηθά την Τουρκία να υποστηρίζει τα σχεδόν τέσσερα εκατομμύρια πρόσφυγες που φιλοξενεί. Στην εξωτερική πολιτική, η ΕΕ και η Τουρκία θα πρέπει να συνεργάζονται κατά περίπτωση όταν έχουν αλληλοεπικαλυπτόμενα συμφέροντα – για παράδειγμα στην προσπάθεια σταθεροποίησης της Λιβύης ή μείωσης της ρωσικής επιρροής στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Η ανάγκη για κάποια συνεργασία στην ενέργεια, τη μετανάστευση και την εξωτερική πολιτική σημαίνει ότι δεν είναι προς το συμφέρον της ΕΕ να ελαχιστοποιήσει την επικοινωνία με την Τουρκία, όπως συνέβη τα τελευταία χρόνια. Η νεοσυσταθείσα Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα βρίσκεται σε ιδιαίτερα καλή θέση για να χρησιμεύσει ως πλατφόρμα για εντατικές διαβουλεύσεις μεταξύ των χωρών της ΕΕ και της Τουρκίας, δεδομένου ότι επικεντρώνεται στη συζήτηση κοινών προκλήσεων και ότι δεν επιβαρύνεται από τη λογική της προσχώρησης.

Η επανεκλογή του Ερντογάν σημαίνει ότι η Τουρκία θα διπλασιάσει τις προσπάθειές της για να χαράξει μια ανεξάρτητη πορεία στις παγκόσμιες υποθέσεις, μειώνοντας τους δεσμούς της με τη Δύση και ενισχύοντας αυτούς με άλλες δυνάμεις. Η συνεργασία με τη Δύση θα συνεχίσει να υπάρχει, αλλά θα είναι εξ ολοκλήρου αλισβερίσι. Η πιθανότητα πρόσθετων αναταράξεων, ιδιαίτερα όσον αφορά την εξωτερική πολιτική θα παραμείνει υψηλή, καθώς υπάρχει μια σειρά θεμάτων για τα οποία η Άγκυρα είναι πιθανό να συγκρουστεί με την ΕΕ και τις ΗΠΑ. Η Δύση θα πρέπει να περιμένει μια ανώμαλη διαδρομή.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ