Της Hannah Rae Armstrong

Είναι μια συχνά επαναλαμβανόμενη αληθοφάνεια ότι δεν υπάρχει στρατιωτική λύση για την κρίση του Σαχέλ. Ωστόσο, οι στρατηγικές συνεργασίες με τη Γαλλία, η οποία απέσυρε τα στρατεύματά της από το Μάλι και την Μπουρκίνα Φάσο τον περασμένο χρόνο και η Ρωσία, η οποία κλιμακώνει την παρουσία της και στις δύο χώρες, έχουν τονίσει ομοίως μια στρατιωτική προσέγγιση.

Ωστόσο, από το 2021, η ηγεσία του Νίγηρα έχει επενδύσει σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο σε εμπλοκή με αντάρτες που συνδέονται με τους τζιχαντιστές και σε πρωτοβουλίες τοπικού διαλόγου, με τις προηγούμενες κυβερνήσεις στο Μάλι και την Μπουρκίνα Φάσο να ακολουθούν το παράδειγμά τους. Η αποχώρηση της Γαλλίας θα πρέπει να επιτρέψει περαιτέρω αυτήν την προσέγγιση. Πράγματι, η απόσυρση ήταν η βασική προϋπόθεση για τον διάλογο της Jama’at Nusrat al-Islam wal-Muslimin (JNIM), θυγατρική της Αλ Κάιντα, και ακόμη και ο πιο δυσεπίλυτος αντίπαλος της JNIM – το επαρχιακό παρακλάδι του Ισλαμικού Κράτους στο Σαχέλ (ISSP) – φάνηκε πιο πρόθυμος να συνεργαστεί με τις κυβερνήσεις τους τελευταίους μήνες. Ωστόσο, οι νέες ηγεσίες στην Μπουρκίνα Φάσο και στο Μάλι έχουν ανακαλέσει τις δεσμεύσεις των προκατόχων τους να ευθυγραμμίσουν τις εθνικές τους στρατηγικές με τις πρωτοβουλίες τοπικού διαλόγου.

Αυτή η ευθυγράμμιση είναι ζωτικής σημασίας: οι συγκρούσεις μεταξύ ομάδων σε τοπικό επίπεδο τροφοδοτούν την ευρύτερη σύγκρουση μεταξύ κρατών και ανταρτών – που σημαίνει ότι οποιαδήποτε μελλοντική πολιτική διευθέτηση μεταξύ των ανταρτών και του κράτους θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις τοπικές πηγές έντασης. Αυτό που τώρα απαιτείται να λεχθεί είναι το πώς να προχωρήσουμε πέρα ​​από τις υπερβολικά στρατιωτικοποιημένες στρατηγικές για την καταπολέμηση της “τρομορατίας” και να αρχίσουμε να πλαισιώνουμε και να αντιμετωπίζουμε τις τοπικές ρίζες της σύγκρουσης με όρους που έχουν νόημα για τις αγροτικές κοινότητες πρώτης γραμμής.

Οι πρωτοβουλίες τοπικού διαλόγου έχουν δείξει μεγάλες δυνατότητες από αυτή την άποψη – αλλά, για να είναι επιτυχείς, απαιτούν ισχυρή υποστήριξη από τις εθνικές κυβερνήσεις. Οι εμπειρίες των τριών κεντρικών χωρών του Σαχέλ τους τελευταίους μήνες παρέχουν σημαντικά διδάγματα για το πώς οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να βοηθήσουν το Μάλι και την Μπουρκίνα Φάσο να επανέλθουν σε τροχιά.

Νίγηρας

Στον Νίγηρα, ο πρόεδρος Μοχάμεντ Μπαζούμ, μετά από μια περιφερειακά εξαιρετική δημοκρατική μετάβαση εξουσίας το 2021, εφάρμοσε γρήγορα μια πολιτική “τεντωμένου χεριού”. Μέσω αυτού, έδωσε εντολή σε εθνικούς θεσμούς υψηλού επιπέδου να αναπτύξουν μονοπάτια για διάλογο με τους τζιχαντιστές. Το υπουργείο Εσωτερικών της χώρας και η Ανώτατη Αρχή του για την Εδραίωση της Ειρήνης (HACP) έχουν ξεκινήσει συνομιλίες με φατρίες των ISSP και JNIM, διερευνώντας επιλογές που κυμαίνονται από εκεχειρίες, παραδόσεις και απελευθερώσεις κρατουμένων έως πιο ουσιαστικές διαπραγματεύσεις με προσανατολισμό στις μεταρρυθμίσεις.

Χάρη εν μέρει σε αυτές τις συνομιλίες, η βία στην περιοχή του Βόρειου Τιλάμπερι που βρίσκεται κατά μήκος των συνόρων με το Μάλι – η οποία είχε εκτιναχθεί στα ύψη τα τελευταία χρόνια – μειώθηκε σχεδόν κατά 80% το 2022. Οι μεταρρυθμίσεις ασφαλείας κατά μήκος της νιγηριανής πλευράς των συνόρων με το Μάλι ήταν επίσης θεμελιώδεις, αποδεικνύοντας στις αντάρτικες ομάδες ότι ο Νίγηρας είχε τα στρατιωτικά μέσα για να διατηρήσει οποιαδήποτε συμφωνία. Η δέσμευση και οι μεταρρυθμίσεις αυτού του είδους ενισχύουν ουσιαστικά τις προοπτικές των πρωτοβουλιών τοπικού διαλόγου.

Τον Ιανουάριο του 2023, ο υπουργός Εσωτερικών του Νίγηρα και οι αξιωματούχοι του HACP συστρατεύθηκαν με ηγέτες της κοινότητας και ΜΚΟ στο Μπανιμπάνγκου για να γιορτάσουν την υπογραφή μιας συμφωνίας μεταξύ των κοινοτήτων Peul και Djerma, καρπός σκληρής δουλειάς δύο ετών. Οι κοινοτικοί ηγέτες είπαν ότι η συμφωνία ήταν ένας σχεδόν άμεσος σταθεροποιητής: οι αγορές άνοιξαν ξανά, οι αγρότες ξανάρχισαν να καλλιεργούν τα χωράφια τους, οι εκτοπισμένοι πληθυσμοί άρχισαν να επιστρέφουν στα σπίτια τους και άρχισαν οι συνομιλίες για τον αφοπλισμό μιας κοινοτικής πολιτοφυλακής που παρενοχλούσε αμάχους.

Μάλι

Το 2020, οι μεταβατικές αρχές του Μάλι επένδυσαν σε υποστήριξη υψηλού επιπέδου στην επιδίωξη λύσης διαλόγου για τις μάχες στην κεντρική κοινότητα Νιόνο της χώρας. Αυτό το στρατηγικό απόθεμα χερσαίων και υδάτινων πόρων έχει γίνει μάρτυρας τα τελευταία χρόνια έντονων μαχών μεταξύ του μετώπου Katiba Macina του JNIM και των δυνάμεων του Μάλι και των ενόπλων ομάδων αντιπροσώπων. Μια αντιπροσωπεία υπό κρατική εντολή με επικεφαλής το Ανώτατο Ισλαμικό Συμβούλιο του Μάλι (HCIM) διαπραγματεύτηκε μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ της Katiba Macina και των μαχητών Donso, η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Μάρτιο του 2021, στην οποία συμπεριλαμβάνεται η δίκαιη ρύθμιση της πρόσβασης στη γη και στο νερό και η προστασία αμάχων από ομάδες ανταρτών.

Όμως, τον Μάιο, οι στρατιωτικοί ηγέτες του Μάλι συστρατεύθηκαν σε ένα “πραξικόπημα εντός πραξικοπήματος” που εδραίωσε την κυριαρχία τους στην εξουσία. Μέχρι τον Ιούλιο, η νέα συμφωνία ήταν νεκρή. Ο κύριος λόγος για την κατάρρευση της συμφωνίας, σύμφωνα με έναν από τους κύριους διαπραγματευτές της, ήταν η ανάκληση της εθνικής υποστήριξης μετά από το δεύτερο πραξικόπημα. Η νέα ηγεσία δεν τήρησε τις δεσμεύσεις για εφαρμογή επιτροπής παρακολούθησης, με αποτέλεσμα την κλιμάκωση ενός μικροπεριστατικού και την κατάρρευση της συμφωνίας. Τους επόμενους μήνες, η νέα χούντα, ενθαρρυμένη από την υποστήριξη των μισθοφόρων Βάγκνερ και τις νέες αποστολές όπλων από τη Ρωσία, υιοθέτησε μια πιο μαχητική, κυρίαρχη προσέγγιση για την επίτευξη της νίκης στο κεντρικό Μάλι – εντός της οποίας υπάρχει ελάχιστος χώρος για τοπικό διάλογο.

Μπουρκίνα Φάσο

Μια παρόμοια σειρά γεγονότων εκτυλίχθηκε στην Μπουρκίνα Φάσο το 2022: οι μεταβατικές αρχές επένδυσαν αμέσως εθνικό πολιτικό κεφάλαιο σε πρωτοβουλίες τοπικού διαλόγου, μόνο και μόνο για να ανατραπούν από ένα δεύτερο πραξικόπημα που εκποίησε το κεφάλαιό τους εξίσου γρήγορα.

Οι ανθρωπιστικές ομάδες είχαν καλωσορίσει τις αρχικές προσπάθειες του ηγέτη της χούντας Paul-Henri Sandaogo Damiba. Χαιρέτησαν μια “εξαιρετικά θετική” μετάβαση από ένα πολιτικό περιβάλλον που απαγόρευε και μπορούσε να ποινικοποιήσει οποιονδήποτε διάλογο ή ακόμα και επαφή με αντάρτες, σε μια μετάβαση που επέτρεπε δοκιμαστικές οδούς για την αποστράτευση αυτών των ομάδων. Η υποστήριξη υψηλού επιπέδου για τον διάλογο από το υπουργείο κοινωνικής συνοχής και εθνικής συμφιλίωσης ενθάρρυνε την εμφάνιση πολλαπλών νέων πρωτοβουλιών τοπικού διαλόγου υπό την ηγεσία της κοινότητας σε περιοχές που έχουν υποστεί εμπόλεμες περιοχές, δημιουργώντας ελπίδες ειδικά στη βόρεια πόλη του Τζίμπο – που είχε υποφέρει μήνες υπό τον αποκλεισμό των τζιχαντιστών. Ωστόσο, η πρόοδος ήταν αργή και άνιση, και η σύγχυση παρέμεινε μεταξύ της κατανόησης των τοπικών και εθνικών αρχών του “διαλόγου” έναντι των “διαπραγματεύσεων”.

Τον Σεπτέμβριο του 2022, ο λοχαγός Ibrahim Traore, ένας νεότερος αξιωματικός με εμπειρία μάχης στην πρώτη γραμμή, ηγήθηκε ενός δεύτερου πραξικοπήματος – το οποίο έληξε επίσημα αυτό το νέο κεφάλαιο. Εκπροσώπησε πολλούς στον στρατό που ήταν δυσαρεστημένοι με τα αποτελέσματα της προθυμίας του Damiba να συνεχίσει το διάλογο. Αυτή η νέα χούντα αποφάσισε να “καταπολεμήσει την τρομοκρατία” στρατολογώντας δεκάδες χιλιάδες πολίτες βοηθούς, καθιστώντας σαφές ότι οι προσπάθειες τοπικού διαλόγου δεν θα λάβουν κρατική υποστήριξη. Περισσότερο από ένα χρόνο αργότερα, 370.000 άνθρωποι παραμένουν παγιδευμένοι στο Τζίμπο, βράζοντας άγρια ​​φύλλα με αλάτι για το 35 με 85% της ημερήσιας πρόσληψης τροφής τους.

Ο δρόμος μπροστά

Οι πρωτοβουλίες τοπικού διαλόγου δεν είναι τέλειες. Είναι υψηλού κινδύνου και αντιμετωπίζουν μια σειρά από εμπόδια – κατά καιρούς, μπορούν ακόμη και να θέσουν σε κίνδυνο μεσολαβητές ή να επισημάνουν κοινότητες που υπογράφουν την ειρήνη ως στόχους τιμωρίας από τους σκληροπυρηνικούς. Ωστόσο, φέρνουν στο επίκεντρο τοπικούς παράγοντες αμφισβήτησης, τις περισσότερες φορές μη ιδεολογικές διαμάχες που επικεντρώνονται στην εκπροσώπηση και τη διαχείριση των πόρων. Έχουν επίσης τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν τα είδη των πολιτικών συζητήσεων και διευθετήσεων που, με την εθνική συμμετοχή, μπορούν να αντιμετωπίσουν βιώσιμα τις ρίζες της σύγκρουσης. Εν ολίγοις, οι πρωτοβουλίες τοπικού διαλόγου είναι ένα απαραίτητο βήμα μακριά από τις υπερβολικά στρατιωτικοποιημένες αντιτρομοκρατικές στρατηγικές – ακόμα κι αν απαιτούν υπομονή και σαφήνεια στο τι μπορούν να επιτύχουν.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της μπορούν να διδαχθούν από τις εμπειρίες στο κεντρικό Σαχέλ καθώς επιδιώκουν να καθορίσουν νέους στόχους σταθεροποίησης για την περιοχή. Οι νέοι ηγέτες του Μάλι και της Μπουρκίνα Φάσο μπορεί να απομάκρυναν πολύ σύντομα τις πρωτοβουλίες τοπικού διαλόγου, αλλά η πρόοδος του Νίγηρα θα πρέπει να υποδηλώνει τη σημασία της αναβίωσης της υποστήριξης τέτοιων πρωτοβουλιών ως αποτελεσματικού τρόπου συμμετοχής των Ευρωπαίων.

Οι Ευρωπαίοι εταίροι θα πρέπει να υπενθυμίζουν ήρεμα στις μεταβατικές αρχές στο Μάλι και την Μπουρκίνα Φάσο τα οφέλη του τοπικού διαλόγου. Θα πρέπει επίσης να επισημάνουν τη χρησιμότητα ιδρυμάτων υψηλού επιπέδου όπως το HCIM του Μάλι και το υπουργείο εθνικής συμφιλίωσης της Μπουρκίνα Φάσο για την παροχή εθνικής υποστήριξης στις τοπικές συνομιλίες.Η στρατιωτική συνεργασία με την Ομάδα Βάγκνερ και οι εντάσεις μεταξύ της χούντας και των ηγετών του HCIM αντιπροσωπεύουν σημαντικά εμπόδια, επομένως μπορεί να είναι πιο λογικό να ξεκινήσουμε με την Μπουρκίνα Φάσο. Η ευρωπαϊκή ενθάρρυνση θα μπορούσε να περιλαμβάνει την παροχή τεχνικών μορφών υποστήριξης, όπως συμβούλων και επιχορηγήσεων για ΜΚΟ και ιδρύματα. Αυτό θα μπορούσε να διευκολύνει τις προτάσεις για τρόπους αναζωογόνησης της εθνικής στρατηγικής υποστήριξης για τοπικές πρωτοβουλίες, την καλύτερη ευθυγράμμιση των εθνικών στρατηγικών με τις τοπικές προσεγγίσεις στο μέλλον και να επιτρέψει τη μάθηση από την προσέγγιση του Νίγηρα στο Βόρειο Τιλάμπερι.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ