Βήματα φιλελευθεροποίησης από το Ριάντ

Της Cinzia Bianco

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για να ενισχύσουν τη θέση τους στον Κόλπο από το 2021. Αυτό συνεχίστηκε παρά τις πολιτικές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που συνδέονται με το Qatargate.

Όμως, για να αξιοποιήσουν στο έπακρο αυτές τις προσπάθειες, οι Ευρωπαίοι πρέπει να εκτιμήσουν πλήρως τις γεωπολιτικές αλλαγές που συνέβησαν στον Κόλπο τους τελευταίους μήνες. Μία από αυτές είναι η “επιστροφή” της Σαουδικής Αραβίας ως ηγέτης στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, καθώς και η στροφή της από την αστάθεια της περιόδου 2015-2018. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να ανταποκριθούν στην προφανή πρόθεση του Ριάντ να γίνει το πρώτο λιμάνι στην περιοχή για ηγέτες που θέλουν να συζητήσουν γεωπολιτικά και γεωοικονομικά. Το ταξίδι προς τις Βρυξέλλες του υπουργού Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας, πρίγκιπας Φαιζάλ μπιν Φαρχάν, είναι μια ευκαιρία για τους Ευρωπαίους ηγέτες να κατανοήσουν τα περιθώρια για πιο ενεργή συνεργασία σε περιφερειακά έργα.

Για μια δεκαετία, η Σαουδική Αραβία ανταγωνίζεται ενεργώς και με σκληρό τρόπο την Τουρκία και το Ιράν για την περιφερειακή πρωτοκαθεδρία, καθώς και με το πολύ μικρότερο Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ). Όμως το Ριάντ γέρνει τώρα την πλάστιγγα υπέρ του. Η ηγεσία της Τουρκίας μάχεται έναντι μίας εσωτερικής οικονομικής κρίσης και ενάντια στον αντίκτυπο των καταστροφικών δίδυμων σεισμών. Ετοιμάζεται επίσης για εκλογές εν μέσω ιδιαιτέρως εύφλεκτης κατάστασης και συνεχίζει να αναλώνεται γεωπολιτικά από το παιχνίδι ισορροπιών στον πόλεμο στην Ουκρανία. Εν τω μεταξύ, οι εντάσεις μεταξύ Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας έχουν υποχωρήσει. Οι ηγέτες του Ιράν επικεντρώνονται στην εσωτερική αναταραχή μετά από μήνες διαμαρτυριών: η προοπτική αποκατάστασης της πυρηνικής συμφωνίας βρίσκεται σε ιστορικό χαμηλό και το καθεστώς δεν διαθέτει τους οικονομικούς πόρους για να επενδύσει στους περιφερειακούς πληρεξουσίους του. Τέλος, από την κρίση του Κόλπου 2017-2021, το Κατάρ μείωσε την υποστήριξη προς τους ισλαμιστές εταίρους του και μείωσε τις φιλοδοξίες του για ηγεσία στην περιοχή. Οι ηγέτες του θα προτιμούσαν να συνεργαστούν όσο το δυνατόν στενότερα με τη Σαουδική Αραβία, η οποία ανταποδίδει το ενδιαφέρον.

Στην πραγματικότητα, παρά τις διαφορές στο γεωπολιτικό βάρος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) είναι πλέον ο μόνος παράγοντας στην περιοχή που έχει τη στρατηγική ικανότητα να ανταγωνιστεί τη Σαουδική Αραβία. Ίσως, γι’ αυτόν τον λόγο η μακροχρόνια σχέση μεταξύ των ηγετών των χωρών, του Σαουδάραβα διαδόχου πρίγκιπα Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν και του προέδρου των Εμιράτων Μοχάμαντ μπιν Ζάιεντ, βιώνει κάποιες αναταράξεις. Φαίνεται ότι οι δύο ηγέτες έχουν πλέον ελάχιστη επαφή και συντονισμό – κάτι που αποτελεί σημαντική απόκλιση από την πραγματικότητα των τελευταίων ετών. Αλλά αυτές οι αποκλίσεις δεν χρειάζεται να μετατραπούν σε ενεργές εντάσεις. Πράγματι, η ικανότητα αποτροπής της διάχυσης των διαφορών με το Άμπου Ντάμπι, το Κάιρο ή οποιαδήποτε άλλη πρωτεύουσα στην περιοχή σε ανοιχτή εχθρότητα θα είναι πιθανότατα παράγοντας για να καθοριστεί το εάν η Σαουδική Αραβία έχει τη στρατηγική ωριμότητα να ηγηθεί.

Στο μεταξύ, ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει αναζωπυρώσει το διεθνές ενδιαφέρον για τη Σαουδική Αραβία. Η στρατηγική αξία των πόρων του βασιλείου εν μέσω μιας παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης σημαίνει ότι το Ριάντ μπορεί να αρχίσει να γυρίζει σελίδα στις απερίσκεπτες πολιτικές που ξεκίνησαν με την έναρξη του πολέμου στην Υεμένη το 2015. Μπορεί επίσης να δείξει ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει πραγματικά μετά τη βάναυση δολοφονία του Τζαμάλ Κασόγκι το 2018 και επιδεικνύουν ένα νέο όραμα για την περιοχή που βασίζεται στη διπλωματία και την οικονομική πολιτεία. Ως μέρος αυτού, η Σαουδική Αραβία παίζει το πολυπολικό παιχνίδι: αρνείται να ευθυγραμμιστεί με τη Δύση ως προς τη Ρωσία, ενώ φιλοξένησε τόσο τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν όσο και τον Κινέζο ηγέτη Σι Τζινπίνγκ το 2022. Αλλά η κουβέντα στο Ριάντ δείχνει ότι οι ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας στοχεύουν επίσης στην ηγεσία στα οικονομικά, την ενέργεια και τις επενδύσεις.

Η στρατηγική της χώρας το 2016 για οικονομική ανάπτυξη πέρα ​​από το πετρέλαιο, το Vision 2030, οδήγησε σε σαρωτικές αλλαγές στη σαουδαραβική κοινωνία. Έκτοτε, η χώρα έχει γίνει πολύ πιο φιλελεύθερη οικονομικώς και κοινωνικώς, και πλέον αναγνωρίζεται ως ο οικονομικός κόμβος της περιοχής της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Οι αξιωματούχοι της ΕΕ θα πρέπει να αναγνωρίσουν επισήμως αυτόν τον ρόλο κατά τη διάρκεια του προσεχούς Εμπορικού και Επενδυτικού Διαλόγου του Συμβουλίου Συνεργασίας ΕΕ – Κόλπου (ΣΣΚ) και στις προσπάθειές τους να ξαναρχίσουν τις εμπορικές συνομιλίες με το ΣΣΚ. Ωστόσο, η απελευθέρωση συνοδεύτηκε από σημαντική αύξηση της καταστολής των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Έτσι, αν και είναι πολύ προς το συμφέρον των Ευρωπαίων να πετύχει το Vision 2030, πρέπει να μεταφέρουν με ξεκάθαρο τρόπο το μήνυμα ότι η καταστολή θα παραμείνει πολιτικό εμπόδιο για τη δέσμευσή τους. Πέρα από τις διαφορές στις αξίες, δημιουργεί μια ανησυχία σχετικά με το κράτος δικαίου που ροκανίζει την εμπιστοσύνη τόσο των ντόπιων όσο και των ξένων που επιθυμούν να επωφεληθούν από το προσφάτως φιλελευθεροποιηθέν περιβάλλον. Θα είναι ζωτικής σημασίας για το Ριάντ να καλλιεργήσει ένα πιο προβλέψιμο περιβάλλον για να ξεκλειδώσει ευκαιρίες τόσο για το εμπόριο όσο και για τις επενδύσεις.

Η απόφαση του Ταμείου Δημοσίων Επενδύσεων της Σαουδικής Αραβίας το 2022 να ιδρύσει έξι fund που διοχετεύουν 24 δισεκατομμύρια δολάρια προς την Αίγυπτο, το Ομάν, το Ιράκ, την Ιορδανία, το Σουδάν και το Μπαχρέιν είναι μία από τις σαφέστερες ενδείξεις της στρατηγικής του Ριάντ να επεκτείνει την ήπια ισχύ του σε αυτές τις χώρες και πέρα ​​από αυτήν. Οι ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας επιδιώκουν την καταπολέμηση της διαφθοράς και την απόδοση των επενδύσεών τους, συνδέοντας χρήματα με μεταρρυθμίσεις που έχουν εγκριθεί από το ΔΝΤ. Αυτό σημαίνει ότι οι προσεγγίσεις της Σαουδικής Αραβίας και της Ευρώπης στις περιφερειακές επενδύσεις είναι πλέον πιο ευθυγραμμισμένες. Τούτου λεχθέντος, οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να παραμείνουν σε επαγρύπνηση σχετικά με το πόσο μακριά θα προωθήσει το Ριάντ το δικό του στενό πολιτικό συμφέρον ως μέρος των όρων παροχής βοήθειας. Όπου το Ριάντ πιστεύει ότι η ατζέντα του δεν μπορεί να επικρατήσει – όπως στον Λίβανο και τη Συρία – ουσιαστικά επικεντρώνεται εκ νέου σε στόχους όπως π.την πρόληψη του λαθρεμπορίου Captagon (είδος αμφεταμίνης). Οι Ευρωπαίοι έχουν κοινό συμφέρον και σχετική εμπειρία στην αντιμετώπιση του εμπορίου παράνομων ναρκωτικών, κάτι που θα μπορούσε να συμβάλει στη συνεργασία.

Όσο αφορά την ενέργεια, οι συνομιλίες στο Ριάντ υποδηλώνουν ότι οι ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας έχουν κάθε πρόθεση να συνεχίσουν να συντονίζουν τις πολιτικές των χωρών που παράγουν υδρογονάνθρακες στη μορφή “OPEC+” του Οργανισμού Πετρελαιοεξαγωγικών Χωρών. Αυτή η μορφή περιλαμβάνει τη Ρωσία και προωθεί πολιτικές για την αντίσταση στη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων. Αλλά οι ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας επιθυμούν επίσης να ενισχύσουν τα διαπιστευτήριά τους για την πράσινη ενέργεια μέσω της Πράσινης Πρωτοβουλίας Μέσης Ανατολής. Κατά τη διάρκεια του επικείμενου ταξιδιού του στο Ριάντ, ο επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Πράσινη Συμφωνία, Φρανς Τίμερμανς, θα πρέπει να προκαλέσει τους ηγέτες του βασιλείου να προχωρήσουν αυτά τα σχέδια στο επόμενο στάδιο, με την υποστήριξη της ΕΕ. Ο Τίμερμανς θα πρέπει να διερευνήσει ευκαιρίες για να εργαστεί σε συγκεκριμένες πρωτοβουλίες ενόψει της συνάντησης του ΟΗΕ για την Εβδομάδα Κλίματος στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική στη Σαουδική Αραβία αργότερα αυτό το έτος και τη σύνοδο κορυφής COP28 του Δεκεμβρίου στα ΗΑΕ.

Η μεγαλύτερη απειλή για τις φιλοδοξίες της Σαουδικής Αραβίας παραμένει μια πιθανή κλιμάκωση με το Ιράν. Η κουβέντα στο Ριάντ δείχνει ότι οι ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας είναι αποφασισμένοι για μια πορεία καταναγκαστικής διπλωματίας με την Τεχεράνη: μια διπλή στρατηγική περιορισμού μέσω της μέγιστης πίεσης νέων κυρώσεων και εμπλοκή μέσω συνομιλιών αποκλιμάκωσης. Το Ιράν θα μπορούσε να ανταποκριθεί στην ανανεωμένη μέγιστη πίεση με επιθέσεις παρόμοιες με αυτές του 2019. Και δεν είναι ξεκάθαρο εάν τα καθιερωμένα μέσα επικοινωνίας μεταξύ των δύο χωρών ή οι πρόσφατα ενισχυθείσες αμυντικές ικανότητες της Σαουδικής Αραβίας θα μπορούσαν να αποτρέψουν αυτά. Ωστόσο, το Ριάντ εξακολουθεί να βλέπει την επίτευξη μιας συνολικής συμφωνίας με το Ιράν ως το τέλος του. Η προσέγγιση περιορισμού και αποκλιμάκωσης αντιπροσωπεύει μια σημαντική αλλαγή στην περιφερειακή στρατηγική του βασιλείου και βασίζεται στην πεποίθηση των ηγετών της Σαουδικής Αραβίας ότι δεν μπορούν πλέον να βασίζονται πως οι ΗΠΑ θα φυλούν τα νώτα τους. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει να συνεχίσουν να δεσμεύονται διπλωματικώς για να διασφαλίσουν ότι ο ρεαλισμός θα επικρατήσει έναντι του πειρασμού να εμπλέκονται σε μία κλιμάκωση τύπου “οφθαλμός αντί οφθαλμού”.  

Η συνεργασία με τη Σαουδική Αραβία θα συνεχίσει να είναι δύσκολη για τους Ευρωπαίους. Δεν πρέπει να διστάζουν να εμπλακούν σε αποκλίσεις όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα – μεταξύ άλλων μέσω του επίσημου διαλόγου ΕΕ-Σαουδικής Αραβίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα – με τέτοιο τρόπο που να τονίζει πόσο η πρόοδος σε αυτό το μέτωπο είναι προς το συμφέρον της Σαουδικής Αραβίας. Αλλά οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει επίσης να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στην αναπτυσσόμενη γεωπολιτική και γεωοικονομική ηγεσία του βασιλείου στον Κόλπο και τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Αυτές οι περιοχές παραμένουν θεμελιώδεις για την επιδίωξη της Ευρώπης για τους οικονομικούς, ενεργειακούς και κλιματικούς στόχους της.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ