Γράφει η Μαριάνα Συμεωνίδη
Στις 9 Απριλίου 2025, υπογράφτηκε στο Δυρράχιο ένα φαινομενικά τεχνοκρατικό Μνημόνιο Συνεργασίας ανάμεσα στη ιταλική ναυπηγική Fincantieri και την αλβανική KAYO. Όμως πίσω από τα δελτία τύπου και τις λέξεις «ανάπτυξη», «υποδομές» και «συνεργασία», αποκαλύπτεται κάτι βαθύτερο: μια νέα στρατηγική πραγματικότητα στα δυτικά Βαλκάνια και στην Αδριατική. Η Ιταλία δεν «επιστρέφει» στα Βαλκάνια – δεν έφυγε ποτέ. Αντιθέτως, χτίζει επιμελώς τη θέση της ως πυλώνας σταθερότητας και μεσολαβητής ισχύος, όχι μόνο για την Αλβανία, αλλά και έναντι της Ε.Ε., του NATO και με έμμεσες διασυνδέσεις της Τουρκίας. Για την Ελλάδα, η εξέλιξη αυτή δεν είναι απλώς παρατηρητέα, αλλά κώδων κινδύνου για αναπροσαρμογή θέσεων και διεκδικήσεων. Το ερώτημα πλέον δεν είναι τι κάνει η Ιταλία με την Αλβανία, αλλά τι δεν κάνει η Ελλάδα και τι μπορεί ακόμα να κάνει προτού οι εξελίξεις την προσπεράσουν.
Ιστορικό Υπόβαθρο: Από τον Ψυχρό Πόλεμο έως τη Σύγχρονη Συνεργασία
Η σχέση Ιταλίας–Αλβανίας έχει περάσει από πολλές διακυμάνσεις τον τελευταίο αιώνα. Ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, η Ιταλία έβλεπε την Αλβανία ως ζωτικό χώρο επιρροής, επηρεάζοντας καθοριστικά τη δημιουργία του αλβανικού κράτους. Το 1913, οι Μεγάλες Δυνάμεις (συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας) εγγυήθηκαν την ανεξαρτησία της Αλβανίας και καθόρισαν τα νότια σύνορά της (Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας) αφήνοντας εντός του νέου κράτους περιοχές με ελληνικό πληθυσμό (Budina and Hart, 2010). Από το 1925-1928 η Ιταλία έχτισε τα ισχυρά θεμέλια της ηγεμονίας της στην Αλβανία (Bedini, 2014) Η ιταλική επιρροή κορυφώθηκε με την κατοχή της Αλβανίας (1939–1943), γεγονός που άφησε ιστορικές μνήμες “προστασίας” αλλά και επέμβασης.
Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, η Αλβανία απομονώθηκε πλήρως: πρώτα από τη Γιουγκοσλαβία, έπειτα από τη Σοβιετική Ένωση (μετά το 1961) και τελικά ακόμη και από την Κίνα (μετά το 1978). Αντίθετα, η Ιταλία ήταν ιδρυτικό μέλος του NATO και πυλώνας της δυτικής συμμαχίας. Οι διμερείς σχέσεις γειτονικών, χωρισμένων από την Αδριατική χωρών, ουσιαστικά πάγωσαν, αλλά με την κατάρρευση του κομμουνισμού το 1990-1991, ξεκίνησε μια νέα εποχή (Krasniqi 2012). Χιλιάδες Αλβανοί πολίτες, εξουθενωμένοι από τη φτώχεια και την απομόνωση, διέφυγαν δια θαλάσσης προς την Ιταλία ζητώντας άσυλο και εργασία, θέτοντας την Ιταλία ως καταφύγιο αλλά και μεσολαβητή της Αλβανίας προς τη Δύση. Οι δύο χώρες υπέγραψαν Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας (1991), ενώ η Ρώμη πρωτοστάτησε στην παροχή βοήθειας και υποστήριξης στη μεταπολιτευτική Αλβανία.
Όταν η Αλβανία βυθίστηκε στο χάος το 1997 λόγω του σκανδάλου των «πυραμίδων», η Ιταλία ηγήθηκε της πολυεθνικής επιχείρησης “Alba”, αναλαμβάνοντας de facto ρόλο προστάτη της σταθερότητας (Italian Ministry of Defence). Μαζί με άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, οι ιταλικές δυνάμεις αποκατέστησαν την τάξη, σε μια επίδειξη του πώς η Ιταλία αντιλαμβάνεται τη “μεγάλη ευθύνη της έναντι των Βαλκανίων” (Gencturk and Ozturk, 2023).
Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η συνεργασία εμβαθύνθηκε:
Η Ιταλία έγινε κορυφαίος εμπορικός εταίρος και επενδυτής στην Αλβανία, ενώ υποστήριξε ενεργά την ένταξη της χώρας στο NATO, που επιτεύχθηκε το 2009, και στην ΕΕ που είναι υποψήφια χώρα από το 2014. Βάσεις όπως η Κουτσόβα μετατράπηκαν με ιταλική συμβολή σε εγκαταστάσεις του ΝΑΤΟ (Semini, 2025). Έτσι, Ρώμη και Τίρανα φαίνεται να βρήκαν κοινό έδαφος στην περιφερειακή σταθερότητα και την ευρω-ατλαντική ολοκλήρωση.
Ρεαλισμός και Στρατηγική Συνεργασία
Η συνεργασία Ιταλίας–Αλβανίας ερμηνεύεται ως εξής: η Ιταλία, μια μεσαία δύναμη, επιδιώκει να μεγιστοποιήσει την επιρροή και την ασφάλειά της στην άμεση γεωγραφική περιφέρειά της, ενώ η μικρότερη Αλβανία επιζητεί εγγυήσεις ασφάλειας και υποστήριξη από έναν ισχυρότερο σύμμαχο. Όσο περισσότερες και πιο σημαντικές συμφωνίες συνδέουν δύο χώρες, τόσο μεγαλύτερη η εμβάθυνση της σχέσης τους, κάτι που, υπό ρεαλιστικό πρίσμα, τις ωθεί να ενεργούν ως εταίροι για αμοιβαίο συμφέρον.
Η Ναυτική Συμφωνία και η Στρατηγική Εταιρική Σχέση
Στις 9 Απριλίου 2025, στο λιμάνι του Δυρραχίου, υπογράφηκε συμφωνία κοινοπραξίας μεταξύ της ιταλικής ναυπηγικής εταιρείας Fincantieri και της αλβανικής KAYO, με στόχο την ανάπτυξη της ναυτικής βιομηχανίας στην Αλβανία (Fincantieri, 2025). Συγκεκριμένα, το Μνημόνιο Συνεννόησης αποσκοπεί στην από κοινού διερεύνηση ευκαιριών για τη δημιουργία και διαχείριση ναυτικών και ναυπηγικών υποδομών, την κατασκευή και συντήρηση πλοίων, καθώς και την υλοποίηση πρωτοβουλιών τεχνικής και επαγγελματικής κατάρτισης.
Παράλληλα, η Ιταλία προχώρησε σε άμεση ενίσχυση του αλβανικού στόλου. Το παροπλισμένο ιταλικό περιπολικό ανοικτής θαλάσσης Libra δωρίστηκε στην Αλβανία, αποτελώντας πλέον τη νέα ναυαρχίδα του Πολεμικού Ναυτικού της χώρας (Papageorgiou, 2025). Το Libra παραδόθηκε επίσημα στο Δυρράχιο, σε τελετή όπου ο Ιταλός ΥΠΑΜ Γκ. Κροσέτο δήλωσε ότι πρόκειται για «μια απτή απόδειξη φιλίας και εμβάθυνσης της αμυντικής συνεργασίας μεταξύ δύο συμμάχων στο NATO». Ήδη, ο επικεφαλής του αλβανικού Ναυτικού, υποναύαρχος Αγγάστρα, δήλωσε ότι το Libra, έχοντας εμβέλεια ~3.300 ναυτικά μίλια και δυνατότητα υποστήριξης ελικοπτέρου θα υπηρετεί σε αποστολές ασφαλείας όχι μόνο στο Ιόνιο και την Αδριατική, αλλά και ευρύτερα στη Μεσόγειο υπό το NATO (Semini, 2025).
Με λίγα λόγια, η Αλβανία αποκτά – με ιταλική αρωγή – προβολή ναυτικής ισχύος δυσανάλογη του μεγέθους της, εκπληρώνοντας και τις νατοϊκές απαιτήσεις για αποστολές σε όλη τη Μεσόγειο. Η στρατηγική συνεργασία στον αμυντικό τομέα είναι εμφανής: η σχέση δεν περιορίζεται σε δωρεές υλικού, αλλά επεκτείνεται σε κοινοπραξίες αμυντικής βιομηχανίας, συνεκπαίδευση και κοινό σχεδιασμό. Η Ιταλία ενισχύει έτσι έναν σύμμαχο στα δυτικά Βαλκάνια, θωρακίζει την Αδριατική και εξασφαλίζει ότι μια γειτονική χώρα θα ευθυγραμμίζεται με τα δικά της συμφέροντα. Δεν είναι τυχαίο ότι η Μελόνι τονίζει πως η Ρώμη είναι “ο πρώτος Ευρωπαίος εγγυητής της ασφάλειας της περιοχής” μέσω του NATO και άλλων αποστολών (Gencturk and Ozturk, 2023). Η δε Αλβανία, έχοντας επίγνωση των περιορισμένων πόρων της, αξιοποιεί αυτή τη σχέση εξαρτώμενης ασφάλειας: αποκτά πρόσβαση σε τεχνογνωσία και εξοπλισμό που μόνη της δεν θα μπορούσε.
Η Συμφωνία Διαχείρισης Μεταναστευτικών Ροών
Τον Νοέμβριο του 2023, οι πρωθυπουργοί Τζόρτζια Μελόνι και Έντι Ράμα υπέγραψαν μια πρωτοφανή συμφωνία διάρκειας 5 ετών, βάσει της οποίας η Αλβανία θα φιλοξενεί στην επικράτειά της δύο κλειστά κέντρα υποδοχής/κράτησης για αιτούντες άσυλο που συλλαμβάνονται στην Ιταλία. Πρόκειται ουσιαστικά για μεταφορά της διαδικασίας ασύλου εκτός ΕΕ: μετανάστες που εντοπίζονται στα ιταλικά ύδατα, ιδιαίτερα όσοι διασώζονται στην κεντρική Μεσόγειο, θα μεταφέρονται δια θαλάσσης στο αλβανικό λιμάνι του Σεντζίν και από εκεί σε ειδικό κέντρο στην ενδοχώρα, όπου θα εξετάζεται το αίτημα ασύλου τους. Οι απορριφθέντες θα παραμένουν κρατούμενοι μέχρι τον επαναπατρισμό τους, ενώ όσοι δικαιωθούν θα μεταφέρονται πίσω στην Ιταλία ή σε άλλη χώρα της ΕΕ.
Το Μνημόνιο Συνεννόησης έρχεται σε αντίθεση με τις συνταγματικές αρχές της ΕΕ που κατοχυρώνονται στις Συνθήκες, συμπεριλαμβανομένου του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, καθώς και με το διεθνές δίκαιο (Carrera, Campesi, and Colombi 2023), αλλά τα ζωτικά συμφέροντα των κρατών υπερέχουν των νομικών πλαισίων στο άναρχο διεθνές περιβάλλον.
Η Ιταλία, αντιμετωπίζοντας αυξημένες ροές και πολιτική πίεση εσωτερικά, υιοθέτησε μια τακτική «εξωτερικοποίησης» του μεταναστευτικού ζητήματος (ή και ρεαλιστικά μιλώντας την τακτική αυτοβοήθειας): μεταθέτει το βάρος εκτός επικράτειας για να διαφυλάξει την εσωτερική της ασφάλεια και τάξη. Η Αλβανία, από την πλευρά της, έκρινε ότι μπορεί να επωφεληθεί πολλαπλώς: θα λάβει οικονομική στήριξη, θα ενισχύσει τη διεθνή της εικόνα ως αξιόπιστου εταίρου της ΕΕ, και πιθανώς θα κερδίσει πόντους στις διαπραγματεύσεις ένταξής της, αποδεικνύοντας ότι συνδράμει στην επίλυση ενός ευρωπαϊκού προβλήματος.
Γεωπολιτικές Επιπτώσεις στην Ελλάδα
Η εμβάθυνση της συνεργασίας Ιταλίας–Αλβανίας δεν λαμβάνει χώρα σε πολιτικό κενό. Η Ελλάδα, ως γειτονική χώρα και σύμμαχος της Ιταλίας στο NATO/ΕΕ αλλά και συνορεύουσα της Αλβανίας, επηρεάζεται άμεσα.
Θαλάσσιες Ζώνες στο Ιόνιο: Είναι ευρέως γνωστά τα ανοιχτά ελληνικά ζητήματα με την Αλβανία στο Ιόνιο. Σε αυτό το πλαίσιο, η προσέγγιση Ρώμης-Τιράνων μπορεί να έχει διττή ανάγνωση από ελληνικής πλευράς. Αφενός, η Ελλάδα έχει οριοθετήσει θαλάσσιες ζώνες με την Ιταλία (συμφωνία 2020, επέκταση της προγενέστερης του 1977), ενώ η Ιταλία είχε οριοθετήσει και με την Αλβανία από το 1992. Η ιταλο-αλβανική εκείνη συμφωνία είχε αναγνωρίσει πλήρη επήρεια στο μικρό νησί Sazan κοντά στην Αυλώνα, δημιουργώντας θετικό προηγούμενο. Αφετέρου, υπάρχει ο προβληματισμός μήπως η ενισχυμένη αυτοπεποίθηση της Αλβανίας – λόγω του “στρατηγικού εταίρου” Ιταλία – την κάνει λιγότερο διαλλακτική. Η απόκτηση δυνητικών σύγχρονων ναυτικών ικανοτήτων μπορεί να δώσει στα Τίρανα το αίσθημα ότι μπορούν να υπερασπιστούν σθεναρά τις θέσεις τους στο Ιόνιο.
Ελληνική Μειονότητα: Το ζήτημα της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία παραμένει ευαίσθητο στις ελληνοαλβανικές σχέσεις. Η ιστορική διάσταση καθιστά την Ελλάδα προστάτιδα των δικαιωμάτων των ομογενών της στην Αλβανία. Από αυτή την οπτική, θετικό μπορεί να θεωρηθεί ότι η Αλβανία παραμένει αγκυροβολημένη στη δυτική τροχιά και υπό την επιρροή μιας χώρας-μέλους της ΕΕ που συμμερίζεται εν γένει τις ευρωπαϊκές αξίες – άρα θεωρητικά (!) θα ενθαρρύνει τον σεβασμό των μειονοτικών δικαιωμάτων. Ωστόσο, η Ιταλία ιστορικά δεν είχε ουδεμία ευαισθησία στο μειονοτικό ζήτημα: για τη Ρώμη προέχει η κρατική σταθερότητα του αλβανικού κράτους. Έτσι, η υπερβολική στήριξη της Ιταλίας προς τον Ράμα του δίνει περιθώριο να αγνοεί τα ελληνικά αιτήματα, οδηγώντας σε περιθωριοποίηση της ελληνικής επιρροής στη Β. Ήπειρο.
Ασφάλεια και Ισορροπίες Δυνάμεων: Σε καθαρά στρατιωτικό επίπεδο, η αναβάθμιση του αλβανικού ναυτικού δεν μεταβάλλει ουσιαστικά την ισορροπία ισχύος Ελλάδας–Αλβανίας, δεδομένου ότι η Ελλάδα διαθέτει συντριπτική ναυτική υπεροχή. Όμως, σε περιφερειακούς όρους, μια πιο ισχυρή και φιλόδοξη Αλβανία (σε συνεργασία με την Ιταλία) αναδιατάσσει το τοπίο ασφαλείας στην Αδριατική. Η παραδοσιακή ναυτική παρουσία της Ελλάδας επικεντρωνόταν στο Ιόνιο Πέλαγος, ενώ η Αδριατική θεωρείτο σφαίρα επιρροής της Ιταλίας. Τώρα, με την Αλβανία ικανή να συμμετέχει σε επιχειρήσεις και στο Ιόνιο/Αδριατική υπό νατοϊκό μανδύα, η Ελλάδα θα πρέπει να προσαρμόσει ενδεχομένως τον ναυτικό της σχεδιασμό. Επίσης, η παρουσία ιταλικών εταιρειών στην αλβανική αμυντική βιομηχανία σημαίνει ότι μελλοντικά η Αλβανία μπορεί να προμηθευτεί μεγαλύτερα οπλικά συστήματα (π.χ. περιπολικά ανοικτής θαλάσσης νεότερης γενιάς ή κορβέτες) που θα αυξήσουν την ισχύ της. Η Αθήνα, αν και δεν απειλείται άμεσα, θα μπορούσε να επιδιώξει τριμερή συνεργασία Ελλάδας–Ιταλίας–Αλβανίας σε ασκήσεις ή επιτηρήσεις στο Ιόνιο, ώστε να διατηρεί διαύλους και κυρίως εποπτεία.
Αξιοσημείωτο είναι πως η ενίσχυση των σχέσεων Ιταλίας–Αλβανίας λαμβάνει χώρα σε ένα ευρύτερο πλέγμα συμφωνιών, στο οποίο συμμετέχει ενεργά και η Τουρκία. Η Ιταλία έχει υπογράψει συμφωνίες στρατιωτικής και ενεργειακής συνεργασίας με την Άγκυρα, διατηρώντας διαύλους ακόμα και όταν οι τουρκοευρωπαϊκές σχέσεις είναι τεταμένες. Παράλληλα, η Τουρκία διαθέτει βαθιές στρατιωτικές σχέσεις με την Αλβανία, με δωρεές εξοπλισμού, εκπαίδευση στρατιωτικών και πρόσφατα, την κατασκευή μιας “στρατιωτικής πόλης” στα Τίρανα. Αυτό δημιουργεί έναν άτυπο άξονα Ιταλίας–Αλβανίας–Τουρκίας που, εάν ευθυγραμμιστεί στρατηγικά, μπορεί να υπονομεύσει την επιρροή της Ελλάδας στα δυτικά Βαλκάνια και στο Ιόνιο. Αν και δεν πρόκειται για επίσημη τριμερή συμμαχία, η αλληλοεπικάλυψη συμφερόντων σε ενέργεια, ασφάλεια και μεταναστευτική πολιτική ενδέχεται να θέσει την Αθήνα σε θέση άμυνας, ειδικά εάν τα ελληνοαλβανικά ζητήματα δεν επιλυθούν εγκαίρως.
Συμπεράσματα
Η σύμπραξη Fincantieri–KAYO και οι ευρύτερες ιταλοαλβανικές συμφωνίες επαναφέρουν στο προσκήνιο ένα κρίσιμο ερώτημα για την ελληνική στρατηγική: ποια είναι η πραγματική φύση της Ιταλίας ως εταίρου; Η Ιταλία, παρότι θεσμικά σύμμαχος στο πλαίσιο ΕΕ και NATO, διαθέτει ιστορικό μακράς και όχι πάντοτε φιλικής παρουσίας στην περιοχή. Από τις παρεμβάσεις στην Ήπειρο και την κατοχή της Δωδεκανήσου, έως τον ελιγμό ισχύος μέσω της Αλβανίας σήμερα, η Ρώμη έχει επιδείξει συστηματικό ενδιαφέρον για ρόλο ρυθμιστή στα Βαλκάνια, ενίοτε εις βάρος των ελληνικών συμφερόντων.
Η παρούσα συγκυρία επομένως δεν πρέπει να ιδωθεί ως απλώς μια διμερής δυναμική, αλλά ως εκδήλωση πιθανών βαθύτερων ανταγωνισμών επιρροής. Η Ιταλία δεν προσφέρει στήριξη στην Αλβανία αλτρουιστικά αλλά δείχνει να επενδύει σε ένα προγεφύρωμα ισχύος στην ανατολική Αδριατική, ενισχύοντας μια “εξαρτώμενη συμμαχία” με προεκτάσεις σε άμυνα, ενέργεια και μετανάστευση.
Η Ελλάδα, επομένως, καλείται να προβεί σε κριτική επανεκτίμηση των δεδομένων:
Επανεξέταση της ιταλικής στρατηγικής ταυτότητας: Η ιστορική αντιπαλότητα Ελλάδας–Ιταλίας, ιδίως κατά την πρώτη φάση του 20ού αιώνα, δείχνει ότι η Ρώμη δεν διστάζει να υιοθετήσει πολιτικές επικάλυψης ελληνικής επιρροής όταν τα συμφέροντά της το επιβάλλουν.
Ανάγκη για εθνική στρατηγική βάθους: Η Ελλάδα πρέπει να ξεφύγει από αντιδράσεις τακτικού τύπου και να διαμορφώσει μακροπρόθεσμη στρατηγική σε τρία επίπεδα:
α) Διπλωματικά, μέσω μιας πιο ενεργητικής και διεκδικητικής πολιτικής έναντι της Αλβανίας.
β) Αμυντικά, με ενίσχυση της ναυτικής παρουσίας στην Αδριατική και το Ιόνιο·
γ) Θεσμικά, μέσω ενίσχυσης της θέσης της εντός ευρωπαϊκών δικτύων επιρροής όπου προωθούνται ζητήματα μειονοτήτων, ενεργειακής πολιτικής και διμερούς ασφάλειας.
Προσοχή στις νέες περιφερειακές ευθυγραμμίσεις: Ο άτυπος άξονας Ιταλίας–Αλβανίας–Τουρκίας, έστω και ανεπίσημος, δημιουργεί μια στρατηγική πρόκληση για την Αθήνα. Η Ελλάδα θα πρέπει να αναζητήσει δικούς της διαύλους αναχαίτισης της επιρροής αυτών των σχηματισμών, χωρίς να αποξενώνει τη Ρώμη, αλλά χωρίς και να την αντιμετωπίζει ως αδιαμφισβήτητο εταίρο.
Ανάπτυξη εναλλακτικών συμμαχιών και επιρροής: Η Ελλάδα χρειάζεται να χτίσει νέα δίκτυα στα Βαλκάνια, στηριζόμενη όχι μόνο στην ισχύ αλλά και στη γνώση, την οικονομική διπλωματία και την πολιτισμική διείσδυση.
Στον σιωπηλό αλλά ανηλεή χάρτη των στρατηγικών συμμαχιών, τίποτα δεν παραμένει στάσιμο. Η Ιστορία δεν γράφεται με δηλώσεις προθέσεων, αλλά με κινήσεις επιρροής, τετελεσμένα και ανατροπές ισορροπιών. Το δυτικό Βαλκανικό σκηνικό μοιάζει να μετασχηματίζεται ραγδαία, και η Ελλάδα οφείλει να το παρατηρεί όχι με αμηχανία, αλλά με οξυδέρκεια. Η πρόσφατη εμβάθυνση της ιταλο-αλβανικής συνεργασίας δεν αποτελεί απλώς μια ακόμα διμερή συμφωνία: είναι μέρος ενός νέου γεωπολιτικού παζλ που αναδύεται μπροστά μας.
Βιβλιογραφία
Bedini, Belina. 2014. “Italy and Albania: The Story of the Establishment of a Kingdom.” Interdisciplinary Journal of Research and Development, Vol. 1, No. 2. https://www.academia.edu/21453576/ITALY_AND_ALBANIA_THE_STORY_OF_THE_ESTABLISHMENT_OF_A_KINGDOM.
Budina, Kestrina, and Laurie Kain Hart. 2010. “Northern Epiros: The Greek Minority in Southern Albania.” Cultural Survival Quarterly, March 19, 2010. https://www.culturalsurvival.org/publications/cultural-survival-quarterly/northern-epiros-greek-minority-southern-albania.
Carrera, Sergio, Giuseppe Campesi, and Davide Colombi. 2023. The 2023 Italy-Albania Protocol on Extraterritorial Migration Management: A Worst Practice in Migration and Asylum Policies. Brussels: Centre for European Policy Studies. https://cdn.ceps.eu/wp-content/uploads/2023/12/ASILE_Italy-Albania-MoU-Extraterritorial-Migration-Management.pdf.PubAffairs Bruxelles+2
Fincantieri. 2025. “Fincantieri Signs Memorandum of Understanding with Kayo to Support the Development of the Naval Sector in Albania.” Fincantieri, April 9, 2025. https://www.fincantieri.com/en/media/press-releases/2025/fincantieri-signs-memorandum-of-understanding-with-kayo-to-support-the-development-of-the-naval-sector-in-albania/.
Gencturk, Ahmet, and Talha Ozturk. 2023. “Western Balkans Strategically Important to Italy, Says Premier Meloni.” Anadolu Agency, April 3, 2023. https://www.aa.com.tr/en/europe/western-balkans-strategically-important-to-italy-says-premier-meloni/2862618.
Krasniqi, Gëzim. 2012. “Overlapping jurisdictions, disputed territory, unsettled state: the perplexing case of northern Kosovo.” Southeast European and Black Sea Studies 12 (1): 135–153. https://doi.org/10.1080/14682745.2011.650633.
Ministry of Defence. “Albania – ‘Alba’.” Esercito Italiano. Accessed April 14, 2025. https://www.esercito.difesa.it/en/Operations/international-operations/Pagine/Albania-Alba.aspx.
Papageorgiou, Giorgos. 2025. “Αλβανία: ενισχύεται με ιταλικό υπεράκτιο περιπολικό.” Naval Defence, April 10, 2025. https://navaldefence.gr/albania-enisxietai-me-proin-italiko-opv/.
Semini, Llazar. 2025. “Albania Receives Naval Ship from Italy to Boost Military and NATO Missions.” AP News, April 8, 2025. https://apnews.com/article/albania-italy-naval-ship-donation-migrants-a0f5785a1e49b9fb3636f1084a3cc118.
