Πώς ΗΠΑ και ΕΕ εξουδετερώνουν το «γεωπολιτικό ρίσκο»

Τα πράγματα αναμένεται να ξεκαθαρίσουν ενδεχομένως την ερχόμενη Τρίτη, μετά τη σύσκεψη όλων των μερών, στην Κύπρο. Στη σύσκεψη θα συμμετέχουν οι Υπουργοί Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, Οικονομικών και ο Υφυπουργός παρά τω Προέδρω εκ μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο Υπουργός Ενέργειας εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης, εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εκπρόσωποι του ΑΔΜΗΕ, της εταιρείας NEXANS και η Νομική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Αν και όλοι αναγνωρίζουν τη γεωπολιτική σημασία του Great Sea Interconnector (GSI), ωστόσο προβάλλονται κατά καιρούς ενστάσεις για 3 ζητήματα: τις τεχνικές προκλήσεις υλοποίησης (οι οποίες καθησυχάστηκαν με τις σχετικές μελέτες), τις οικονομικές προεκτάσεις και επιβάρυνση πριν από την υλοποίηση για τους καταναλωτές και τέλος ενδεχόμενες ενστάσεις, που προβάλλουν κάποιοι, της Τουρκίας. Στην παρούσα ανάλυση θα σταθούμε στην τελευταία διάσταση. Έχει ενδιαφέρον πως, παρά τις συχνές αναφορές από κόμματα, πολιτικούς και αξιωματούχους για τον κίνδυνο η Τουρκία να εμποδίσει την υλοποίηση του έργου, εντούτοις η Άγκυρα τηρούσε όλα αυτά τα χρόνια μια ύπουλη σιωπή για το θέμα.

Τι προβλέπει το Δίκαιο της Θάλασσας

Σε γενικό πλαίσιο, ένα κράτος δεν μπορεί να παρεμποδίσει την πόντιση καλωδίων στην υφαλοκρηπίδα του, παρα μόνο σε περιοχές περιβαλλοντικά ευαίσθητες ή σε περιοχές όπου διενεργεί δικές του δραστηριότητες. Ουσιαστικά, αυτό στο οποίο μπορεί να προβάλει ενστάσεις είναι η πορεία των καλωδίων και όχι η πόντισή τους.

Αυτό προβλέπει το άρθρο 79 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), που ορίζει ότι «Όλα τα κράτη έχουν το δικαίωμα να τοποθετούν υποθαλάσσια καλώδια και αγωγούς στην υφαλοκρηπίδα, σύμφωνα με τις διατάξεις αυτού του άρθρου» και «η οριοθέτηση της πορείας για τοποθέτηση τέτοιων αγωγών και υποθαλάσσιων καλωδίων στην υφαλοκρηπίδα υπόκειται στη συγκατάθεση του παράκτιου κράτους».

Αυτό το δεύτερο σημείο είναι που επικαλούνται οι περισσότεροι, προκειμένου να υποδείξουν πως απαιτείται η συναίνεση της Τουρκίας για τη διαδρομή των υποβρυχίων καλωδίων στην Ανατολική Μεσόγειο, στην υφαλοκρηπίδα που διεκδικεί. Ωστόσο, μέχρι τώρα η Τουρκία, η οποία δεν έχει υπογράψει το Δίκαιο της Θάλασσας, τηρεί μια στάση περίεργης σιωπής και αποστάσεων, συγκεκριμένα για το θέμα του ηλεκτρικού καλωδίου, σε αντίθεση με την οργή που καταδεικνύει κατά καιρούς για τον αγωγό EastMed.

Η μοναδική δήλωση της Τουρκίας

Στο διαδίκτυο, οι επίσημες δηλώσεις και τοποθετήσεις Τούρκων αξιωματούχων για το θέμα ήταν ανύπαρκτες. Μόνο τον Μάρτιο του 2021, η Τουρκίας εξέφρασε έντονες επιφυλάξεις για τον προκάτοχο του έργου, το EuroAsia Interconnector. Σύμφωνα με ανώνυμες, μάλιστα, διπλωματικές πηγές, που μίλησαν στο Anadolu (15/3/21): «Η Άγκυρα έστειλε διπλωματική επιστολή στις πρεσβείες της Ελλάδας και του Ισραήλ, καθώς και στην Αντιπροσωπία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λέγοντας ότι οποιαδήποτε περαιτέρω ενέργεια δεν θα πρέπει να λάβει χώραν χωρίς να ζητήσει άδεια από την τουρκική κυβέρνηση».

Υπενθυμίζεται ότι, στις 8 Μαρτίου, το Ισραήλ, η Ελλάδα και Κυπριακή Δημοκρατία υπέγραψαν ΜΟU για το EuroAsia Interconnector (τον προκάτοχο του GSI).

H διπλωματική επιστολή ανέφερε ότι το ηλεκτρικό δίκτυο διέρχεται από τα χωρικά ύδατα που διεκδικεί η Τουρκία. «Η οπτική τεκμηρίωση του έργου έδειξε ότι η προγραμματισμένη διαδρομή του υποθαλάσσιου καλωδίου ηλεκτρικής ενέργειας περιλαμβάνει την υφαλοκρηπίδα της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο», πρόσθεσαν οι ίδιες πηγές.

Η Τουρκία επικαλείται το Διεθνές Δίκαιο και ισχυρίζεται πως, εάν απαιτείται προκαταρκτική μελέτη πριν από την τοποθέτηση των καλωδίων, πρέπει να ζητηθεί η άδεια της Τουρκίας. Εάν δεν είναι απαραίτητη μια προκαταρκτική μελέτη, τότε η Τουρκία θα πρέπει να ενημερωθεί εκ των προτέρων, πρόσθεσαν οι ίδιες τουρκικές πηγές.

Οι λόγοι της σιωπης της Άγκυρας

Η κυβέρνηση Ερντογάν, η οποία βρισκόταν στο χείλος του πολέμου με την Ελλάδα το 2020 για την οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης στην Ανατολική Μεσόγειο, εδώ και αρκετό καιρό επιλέγει να παραμένει σιωπηλή. Τούρκοι μάλιστα αναλυτές σημειώνουν πως ο Ερντογάν δεν θέλει να προκαλέσει νέα κρίση με την ΕΕ, ειδικά μετά τις εκλογές του 2023, και να εκτεθεί σε οικονομικές κυρώσεις της ΕΕ, σε μια κρίσιμη οικονομικά συγκυρία για τη χώρα. Γνωρίζει, μάλιστα, ότι το έργο απολαμβάνει την ανοικτή υποστήριξη τόσο της ΕΕ όσο και των ΗΠΑ. Η ΕΕ επιβεβαίωσε την υποστήριξή της στο έργο και χρηματοδοτικά, τόσο οικονομικά μέσω χορηγίας αλλά και πολιτικά, με την ετοιμότητά της να παρέμβει στην Τουρκία. Συγκεκριμένα, η Διευθύντρια Πράσινης Μετάβασης και Ενοποίησης Ενεργειακών Συστημάτων στη Γενική Διεύθυνση Ενέργειας της ΕΕ, Catharina Sikow‑Magny, με επιστολή της σε Ελλάδα και Κύπρο, διαβεβαιώνει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα χρησιμοποιήσει όλα τα διπλωματικά μέσα που έχει στη διάθεσή της για να προστατεύσει το έργο από τον γεωπολιτικό κίνδυνο. Παράλληλα, η Αμερικανίδα Πρέσβης στην Κύπρο, Julie Davis Fisher, στο πλαίσιο του 4ου Metropolitan Economist Summit στη Θεσσαλονίκη, την Παρασκευή έστειλε ξεκάθαρο μήνυμα πως το έργο είναι εξαιρετικής γεωπολιτικής σημασίας τόσο για την Κύπρο όσο και για τις ΗΠΑ, που αναζητούν σταθερότητα και ενεργειακή ασφάλεια στην ταραγμένη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.

Το ζήτημα της ηλεκτρικής διασύνδεσης με κατεχόμενα

Επιπλέον, οι συζητήσεις για το GSI διεξάγονται σε μια χρονική συγκυρία, κατά την οποία η Άγκυρα επιχειρεί να “ωριμάσει’’ την ηλεκτρική διασύνδεση του ψευδοκράτους με την Τουρκία.

Ο ΑΔΜΗΕ σε συνεργασία με τον Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου (ΔΣΜΚ) μπλόκαραν πρόσφατα το τουρκικό σχέδιο μέσω του ENTSO-E (Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς). Αυτό ερμηνεύτηκε και ως ένας από τους λόγους για τους οποίους η κυπριακή πλευρά προχώρησε σε κατ’ αρχήν συμφωνία για το GSI.

Την περασμένη Δευτέρα, αναφερόμενος στο θέμα της ηλεκτρικής διασύνδεσης με την Τουρκία, ο κ. Τατάρ είπε ότι «την 1η Ιουλίου 2022 είχαμε μια πολύ σημαντική πρόταση για τη σύνδεση της ηλεκτρικής ενέργειας με την ΕΕ μέσω της Τουρκίας, με ένα διασυνδεδεμένο σύστημα. Συνεχίζουμε να ενημερώνουμε τα Ηνωμένα Έθνη, την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο σχετικά με αυτό. Η ριζική λύση στο θέμα αυτό είναι η σύνδεση με την ΕΕ μέσω Τουρκίας, με καλώδιο τόσο για τον νότο όσο και για τον βορρά. Η Τουρκία απέχει 40 χιλιόμετρα, η Ελλάδα απέχει 1000 χιλιόμετρα».

Σε νέα δήλωσή του την Παρασκευή ο κατοχικός ηγέτης επανέλαβε την θέση του, προσθέτοντας πως ο Great Sea Interconnector βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο λόγω των τεχνικών δυσκολιών (μεγάλο βάθος και απόσταση). Ο Τατάρ ανέφερε ότι η Τουρκία απέχει μόλις 60 χιλιόμετρα από τη Κύπρο και το βάθος της θάλασσας είναι μόλις χίλια μέτρα κι επομένως η σύνδεση με το διασυνδεδεμένο σύστημα μέσω της Τουρκίας είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό και σωστό έργο για το μέλλον αυτού του νησιού. Στο ίδιο μήκος κύματος ήτνα και η δήλωση του Τούρκου Αντιπροέδρου Τζεβντέτ Γιλμάζ, ότι «το λογικό είναι η ενοποίηση της Κύπρου ως ενιαίο σύνολο με την Ευρώπη και τον κόσμο μέσω Τουρκίας με χαμηλό κόστος που είναι πολύ πιο σωστό από τεχνικής άποψης».

Σημερινή