Η πρόσφατη στρατιωτική δράση της Ουκρανίας εντός ρωσικού εδάφους, όμως, αποτελεί μια κίνηση που φέρει αμφιλεγόμενες στρατηγικές και ηθικές διαστάσεις

Η Ουκρανία, εδώ και πάνω από ένα χρόνο, βρίσκεται παρά τη θέληση της, σε έναν καταστροφικό πόλεμο που έχει κατακλύσει τη χώρα και έχει προκαλέσει ανυπολόγιστες ζημιές, τόσο σε υλικές υποδομές όσο και σε ανθρώπινες ζωές.

Η πρόσφατη στρατιωτική δράση της Ουκρανίας εντός ρωσικού εδάφους, όμως, αποτελεί μια κίνηση που φέρει αμφιλεγόμενες στρατηγικές και ηθικές διαστάσεις. Υπό το πρίσμα του Carl von Clausewitz, η συγκεκριμένη στρατηγική μπορεί να ερμηνευτεί ως μια πράξη με αυτοκτονική τάση, ειδικά όταν λαμβάνει χώρα τη στιγμή που μεγάλο μέρος του ουκρανικού εδάφους παραμένει υπό Ρωσική κυριαρχία.

Α. Κλαούσεβιτς και Τέχνη του Πολέμου

Ο Carl von Clausewitz, ως ένας από τους πλέον σημαίνοντες θεωρητικούς του πολέμου, ανέπτυξε μια θεωρία που επικεντρώνεται στη συνολική κατανόηση του πολέμου ως εργαλείου πολιτικής και στρατηγικής. Σύμφωνα με τον Clausewitz, ο πόλεμος δεν είναι ποτέ ένας σκοπός καθαυτός, αλλά μια συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα (Clausewitz, 1832).

Κεντρικό στοιχείο της θεωρίας του είναι το “κέντρο βάρους” (Schwerpunkt), που αναφέρεται στο πιο κρίσιμο στοιχείο του εχθρού, το οποίο, αν καταστραφεί, θα αποδυναμώσει ουσιαστικά την ικανότητά του να συνεχίσει τον πόλεμο (Paret, 1986).

Η στρατηγική της Ουκρανίας να εισέλθει σε ρωσικό έδαφος με επιθέσεις εντός των συνόρων της Ρωσίας μπορεί να θεωρηθεί ως μια προσπάθεια να πλήξει το κέντρο βάρους της Ρωσίας. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση φαίνεται να αποτυγχάνει ουσιαστικά για συγκεκριμένους λόγους:

1. Λάθος Αντίληψη του Κέντρου Βάρους. Η Ρωσία, ως ένα από τα μεγαλύτερα κράτη του κόσμου 1, έχει ένα πολύ πιο διάχυτο και ανθεκτικό κέντρο βάρους σε σχέση με μικρότερους δρώντες. Το κέντρο βάρους της Ρωσίας δεν περιορίζεται σε έναν μοναδικό γεωγραφικό τόπο ή σε συγκεκριμένες στρατηγικές υποδομές. Ακόμα κι αν η Ουκρανία καταφέρει να προκαλέσει καταστροφές σε ρωσικό έδαφος, οι επιθέσεις αυτές δεν έχουν επαρκή ισχύ για να υπονομεύσουν σοβαρά την ικανότητα της Ρωσίας να συνεχίσει τον πόλεμο (Echevarria, 2007).
2. Αναποτελεσματικότητα των Επιθέσεων: Οι επιθέσεις της Ουκρανίας στη ρωσική επικράτεια 2, αν και επιτυγχάνουν να δημιουργήσουν κάποια προσωρινή αποσταθεροποίηση, δεν έχουν τη στρατηγική βαρύτητα που απαιτείται για να προκαλέσουν αποφασιστικά πλήγματα στον αντίπαλο. Ο Clausewitz τόνιζε ότι οι επιθετικές ενέργειες πρέπει να είναι μέρος ενός συνολικού σχεδίου που να εξασφαλίζει τη νίκη (Gat, 2001). Στην περίπτωση της Ουκρανίας, η έλλειψη συντονισμένων και συνεχών χτυπημάτων παρέχει τη δυνατότητα στη Ρωσία να ανασυγκροτήσει σχετικά σύντομα τις δυνάμεις της και να αντεπιτεθεί με μεγαλύτερη σφοδρότητα (Smith, 2024).
3. Εξάντληση Πόρων και Δυνάμεων: Ο Clausewitz προειδοποιούσε για τον κίνδυνο της “αμοιβαίας εξάντλησης”, όπου και οι δύο πλευρές καταλήγουν να καταστρέφονται σταδιακά μέσα από παρατεταμένες και αιματηρές συγκρούσεις χωρίς σαφή νικητή (Clausewitz, 1832). Η Ουκρανία, με περιορισμένους πόρους και ανθρώπινο δυναμικό, διακινδυνεύει να εξαντλήσει τόσο τις δυνάμεις της όσο και τις συνεχείς α-φειδωλές Νατοϊκές χορηγίες που λαμβάνει, επιχειρώντας να εκτελέσει επιθετικές ενέργειες σε Ρωσικό έδαφος, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της δικής της επικράτειας βρίσκεται υπό Ρωσική κατοχή 3 (Jones, 2024). Η στρατηγική αυτή οδηγεί σε έναν πόλεμο φθοράς που ευνοεί τη Ρωσία, η οποία διαθέτει μεγαλύτερες εφεδρείες και δυνατότητα αναπλήρωσης των απωλειών (Moscow Times, 2024).
4. Πολιτικό Κόστος και Ηθική Αμφισβήτηση: Ο Clausewitz αναγνώριζε επίσης την πολιτική διάσταση του πολέμου και την αναγκαιότητα να διατηρείται η πολιτική υποστήριξη για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Οι επιθέσεις σε Ρωσικό έδαφος μπορεί να εκλαμβάνονται από την διεθνή κοινότητα ως προκλητικές και να υπονομεύσουν τη διεθνή υποστήριξη προς την Ουκρανία (Smith, 2024). Επίσης, η αυξανόμενη αίσθηση ότι η Ουκρανία εμπλέκεται σε έναν πόλεμο χωρίς σαφές και άμεσα ορατό τέλος μπορεί να οδηγήσει σε εσωτερική πολιτική αμφισβήτηση και αποδυνάμωση της εθνικής ενότητας (Guardian, 2024).

Β. Ανάλυση των Απωλειών: Ποιος Πληρώνει το Βαρύτερο Τίμημα;

Στους μήνες που ακολούθησαν την κλιμάκωση των συγκρούσεων, οι απώλειες ήταν εξαιρετικά βαριές και από τις δύο πλευρές. Σύμφωνα με δηλώσεις αξιωματούχων και εκτιμήσεις από διεθνείς οργανισμούς, ο αριθμός των Ουκρανών στρατιωτών που έχουν σκοτωθεί μπορεί να υπερβαίνει τους 70.000-100.000. Ωστόσο, αυτός ο αριθμός δύναται να συμπεριλαμβάνει και τραυματίες που κατέληξαν, καθώς και αγνοούμενους (The Economist, 2023).

Εκτιμάται ότι έως και το 25% των ουκρανικών στρατευμάτων έχει υποστεί ζημιές, είτε σε ανθρώπινες ζωές είτε σε υλικό εξοπλισμό, κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων στο ρωσικό έδαφος (Jones, 2024). Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν καταγράψει περισσότερους από 10.000 θανάτους αμάχων έως τα μέσα του 2023, αν και αναγνωρίζεται ότι ο πραγματικός αριθμός είναι πιθανώς πολύ υψηλότερος, δεδομένων των δυσκολιών στην καταγραφή σε ζώνες σύγκρουσης (UN Office of the High Commissioner for Human Rights, 2023).

Από την πλευρά της Ρωσίας, οι απώλειες επίσης δεν είναι αμελητέες, με εκτιμήσεις να αναφέρουν χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες (Petrov, 2024). Οι εκτιμήσεις για τις απώλειες της Ρωσίας στον πόλεμο με την Ουκρανία κυμαίνονται ευρέως, με ανεξάρτητες πηγές να αναφέρουν ότι περίπου 50.000 έως 140.000 Ρώσοι στρατιώτες έχουν σκοτωθεί μέχρι σήμερα. Συνολικά, οι απώλειες σε στρατιώτες (νεκροί και τραυματίες) μπορεί να φτάνουν από 462.000 έως 728.000. Παράλληλα, οι απώλειες των Ρώσων πολιτών είναι επίσης σημαντικές, αν και δύσκολα μπορούν να εκτιμηθούν λόγω της περιορισμένης πληροφόρησης.

Η αριθμητική υπεροχή της Ρωσίας σε ανθρώπινο δυναμικό και πόρους καθιστά τις απώλειες λιγότερο επιζήμιες για τη στρατηγική της θέση, συγκριτικά με την Ουκρανία. Ειδικότερα:

i. Πληθυσμός: Η Ρωσία έχει πληθυσμό περίπου 144 εκατομμύρια, ενώ η Ουκρανία έχει περίπου 37 εκατομμύρια μετά την απώλεια της Κριμαίας το 2014 και των ανατολικών περιοχών τον πρόσφατο πόλεμο.

ii. Στρατιωτικό Δυναμικό: Η Ρωσία διαθέτει πάνω από 1 εκατομμύριο ενεργούς στρατιώτες και εφεδρείες περίπου 2 εκατομμυρίων, ενώ η Ουκρανία διαθέτει περίπου 200.000 ενεργούς στρατιώτες και περιορισμένες εφεδρείες.

iii. Απώλειες: Η Ρωσία έχει χάσει μεταξύ 106.000 και 140.000 στρατιωτών, που αντιπροσωπεύει περίπου το 0,1% του πληθυσμού της. Αντίστοιχα, οι απώλειες της Ουκρανίας, αν και λιγότερες σε απόλυτους αριθμούς, αντιστοιχούν σε υψηλότερο ποσοστό του πληθυσμού και του διαθέσιμου στρατιωτικού δυναμικού αγγίζοντας το 0,27% του συνολικού πληθυσμού και το 50% του ενεργού στρατεύματος. Αυτή η ανισορροπία καθιστά τις απώλειες της Ουκρανίας στρατηγικά πιο κρίσιμες.

Πολιτική Αυτοκτονίας: Η Αναζήτηση Εφεδρειών και οι Στρατηγικές Πιέσεις

Η Ουκρανία, ενόψει των μεγάλων απωλειών της στο πεδίο της μάχης, αναζητεί επειγόντως εφεδρείες για να ενισχύσει τις δυνάμεις της στο μέτωπο. Η εθνική κινητοποίηση και η επιστράτευση έχουν φτάσει σε πρωτοφανή επίπεδα, αλλά η στρατιωτική αποτελεσματικότητα παραμένει αμφίβολη, ειδικά με τις αψυχολόγητες συνεχιζόμενες επιθέσεις εντός του Ρωσικού εδάφους (Smith, 2024).

Επιπλέον, οι επιθέσεις αυτές ενδέχεται να επιδεινώσουν τη στρατηγική θέση της Ουκρανίας. Ο Clausewitz προειδοποιούσε για τον κίνδυνο της κλιμάκωσης πέραν του αρχικού πολιτικού στόχου, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια του ελέγχου της σύγκρουσης. Η Ουκρανία, με τις πρόσφατες επιθετικές της ενέργειες, ενδέχεται να οδηγείται σε μια τέτοια κατεύθυνση, αυξάνοντας τον κίνδυνο μιας συνολικής ήττας ή μιας περαιτέρω απώλειας εδαφών.

Οικονομική και Πολιτική Κατάσταση της Ουκρανίας: Ένα Έθνος σε Αποσύνθεση;

Παράλληλα, η Ουκρανία αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα, τα οποία επηρεάζουν τη δυνατότητά της να συνεχίσει τον πόλεμο. Οικονομικοί αναλυτές εκτιμούν ότι η χώρα έχει υποστεί ζημιές που υπερβαίνουν τα 100 δισεκατομμύρια δολάρια, με την υποδομή της να καταρρέει (Economist, 2024). Η διεθνής βοήθεια είναι σημαντική, αλλά ανεπαρκής για να καλύψει τις τεράστιες ανάγκες ενός πολέμου τέτοιας κλίμακας.

Η πολιτική κατάσταση στην Ουκρανία είναι επίσης τεταμένη, με τον πρόεδρο Ζελένσκι να αντιμετωπίζει αυξανόμενη κριτική, τόσο από εσωτερικούς όσο και από εξωτερικούς παράγοντες. Η συνεχιζόμενη προσπάθεια εισβολής σε ρωσικό έδαφος μπορεί να επιδεινώσει τις πολιτικές πιέσεις και να αποδυναμώσει την κυβέρνηση, καθώς ο Ουκρανικός λαός και οι Σύμμαχοι αρχίζουν να χάνουν την πίστη τους σε μια στρατηγική αντίθετη στα κλασσικά δόγματα η οποία δεν είναι σε θέση να αποφέρει σαφή αποτελέσματα (Guardian, 2024).

Συμπέρασμα

Υπό το πρίσμα του Clausewitz, η Ουκρανική στρατηγική της εισβολής στη Ρωσία μπορεί να ερμηνευτεί ως μια κίνηση που εμπεριέχει σημαντικούς κινδύνους. Η στρατηγική αυτή ενδέχεται να οδηγήσει σε καταστροφικές συνέπειες, όχι μόνο στο πεδίο της μάχης αλλά και σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Οι απώλειες είναι ήδη μεγάλες, και ο κίνδυνος μιας συνολικής ήττας αυξάνεται όσο η Ουκρανία συνεχίζει να επιτίθεται σε ένα ισχυρότερο αντίπαλο χωρίς να έχει εξασφαλίσει την απελευθέρωση του δικού της εδάφους.

Η λάθος εκτίμηση του κέντρου βάρους, η αναποτελεσματικότητα των επιθέσεων, η εξάντληση των πόρων και το αυξανόμενο πολιτικό κόστος καθιστούν την προσέγγιση αυτή περισσότερο αυτοκτονική παρά στρατηγικά επωφελή για το Ουκρανικό έθνος.

Εν κατακλείδι, η Ουκρανία χρειάζεται να επανεξετάσει τη στρατηγική της και να εξετάσει εναλλακτικές λύσεις που θα μπορούσαν να της επιτρέψουν να επιτύχει τους πολιτικούς της στόχους χωρίς να θυσιάζει αχρείαστα τις ζωές των στρατιωτών της και την ίδια την επιβίωση του έθνους της.

Το έργο του Carl von Clausewitz “On War” (Vom Kriege) εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1832, μετά τον θάνατό του, από τη σύζυγό του, Marie von Clausewitz, η οποία επιμελήθηκε και δημοσίευσε το έργο βάσει των σημειώσεων και των χειρογράφων του Clausewitz.

Υ.Γ. Ο φιλόσοφος George Santayana είπε “Όσοι δεν θυμούνται το παρελθόν, είναι καταδικασμένοι να το επαναλάβουν” (Santayana, 1905). Ως εκ τούτου, αποτελεί θανάσιμο σφάλμα για τον Ουκρανικό λαό, οι Στρατηγοί και οι Πολιτικοί προϊστάμενοι να μην έχουν μελετήσει σε βάθος το έργο του Carl von Clausewitz.

Βιβλιογραφία–Παραπομπές

CIA (2024) ‘Ukraine’, The World Factbook. Διαθέσιμο στο: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/ukraine/ (Πρόσβαση: 12 Αυγούστου 2024).

Clausewitz, C. v. (1832) On War. Μετάφραση από τον Michael Howard και Peter Paret, Princeton University Press.

Economist (2024) ‘Ukraine’s Economy: War’s Toll’, The Economist. Διαθέσιμο στο: [www.economist.com](https://www.economist.com) (Πρόσβαση: 12 Αυγούστου 2024).

Echevarria, A. J. (2007) Clausewitz and Contemporary War. Oxford University Press.

Gat, A. (2001) A History of Military Thought: From the Enlightenment to the Cold War. Oxford University Press.

Guardian (2024) ‘Zelensky Under Fire: Political Turmoil in Ukraine’, The Guardian. Διαθέσιμο στο: www.theguardian.com (Πρόσβαση: 12 Αυγούστου 2024).

Jones, M. (2024) ‘Casualties of War: The Human Cost of Ukraine’s Offensive’, International Crisis Group. Διαθέσιμο στο: www.crisisgroup.org (Πρόσβαση: 12 Αυγούστου 2024).

Moscow Times (2024) ‘Russian Losses: The Reality of Ukraine’s Counteroffensive’, Moscow Times. Διαθέσιμο στο: www.themoscowtimes.com (Πρόσβαση: 12 Αυγούστου 2024).

Paret, P. (1986) Clausewitz and the State: The Man, His Theories, and His Times. Princeton University Press.

Petrov, A. (2024) ‘Russian Losses: The Reality of Ukraine’s Counteroffensive’, Moscow Times. Διαθέσιμο στο: [www.themoscowtimes.com](https://www.themoscowtimes.com) (Πρόσβαση: 12 Αυγούστου 2024).

Santayana, G. (1905) The Life of Reason: The Phases of Human Progress. New York: Charles Scribner’s Sons.

Smith, J. (2024) ‘Ukraine’s Search for Reinforcements: A Desperate Gamble’, Foreign Affairs. Διαθέσιμο στο: www.foreignaffairs.com (Πρόσβαση: 12 Αυγούστου 2024).

The Economist (2024) ‘Up to 728,000 Russian Soldiers Killed or Wounded in Ukraine War’, The Economist. Διαθέσιμο στο: https://www.economist.com (Πρόσβαση: 12 Αυγούστου 2024).

The Economist (2023) Ukraine’s toll of dead and wounded puts Russia on edge. Διαθέσιμο στο: www.economist.com (Πρόσβαση: 12 Αυγούστου 2024).

UN Office of the High Commissioner for Human Rights (2023) Ukraine: Civilian casualties. Διαθέσιμο στο: www.ohchr.org (Πρόσβαση: 12 Αυγούστου 2024).

UN News (2024) ‘Casualties rise in Ukraine amid escalating Russian attacks, Security Council hears’, UN News, 9 July. Διαθέσιμο στο: https://news.un.org/en/story/2024/07/1138367 (Πρόσβαση: 12 Αυγούστου 2024).

* Ο Νικόλαος Ε. Χατζόβουλος είναι Διεθνής Σύμβουλος Ασφάλειας, International Security, Health & Safety Consultant 

ΠΗΓΗ: e-enimerosi.com