Γράφει ο Ματέο Μπιάνκι, European Times

Η μεταφεμινιστική τάση στο Πακιστάν δεν εμφανίζεται ως διάδοχος του φεμινισμού, αλλά ως μια πολιτισμική προσαρμογή — ένα πλαίσιο που «πακετάρει» την έννοια της ενδυνάμωσης σε μορφές πιο εύπεπτες για μια πατριαρχική κοινωνία. Αντί να αμφισβητεί κατά μέτωπο τους καταπιεστικούς κανόνες, λειτουργεί συχνά εντός τους, δημιουργώντας ένα προσωπείο προόδου που αφήνει τις βαθύτερες ανισότητες ανέγγιχτες.

Ο φεμινισμός, στη βάση του, υπερασπίζεται την ισότητα ανδρών και γυναικών. Στο Πακιστάν, ωστόσο, όπου οι πατριαρχικές και θρησκευτικές δομές κυριαρχούν στην κοινωνική ζωή, ο φεμινισμός παραμένει βαθιά αμφιλεγόμενος. Πολλοί, κυρίως άνδρες, βλέπουν τα αιτήματα των φεμινιστριών ως απειλή για τις παραδοσιακές ιεραρχίες. Παρά την αυξανόμενη ορατότητα των γυναικών στη δημόσια και επαγγελματική σφαίρα, έρευνες καταδεικνύουν ότι οι γυναίκες συνεχίζουν να στοχοποιούνται στο όνομα της θρησκείας, του πολιτισμού και της ηθικής. Γυναικείες κινητοποιήσεις, όπως η Aurat March, έχουν μετατραπεί σε συμβολικά πεδία μάχης, αντιπαρατιθέμενες στις πατριαρχικές ερμηνείες της πίστης και διεκδικώντας αυτοδιάθεση, νομικές μεταρρυθμίσεις και αναπαραγωγικά δικαιώματα. Συνθήματα όπως το «Mera jism, meri marzi» («Το σώμα μου, η επιλογή μου») έχουν προκαλέσει σφοδρές αντιδράσεις, φανερώνοντας πόσο ταμπού παραμένει η γυναικεία αυτενέργεια.

Αντίθετα, ο μεταφεμινισμός προσφέρει μια πιο εύπεπτη και λιγότερο συγκρουσιακή εκδοχή της ενδυνάμωσης. Προβάλλει την επιλογή και την ορατότητα, χωρίς όμως να εξετάζει το πλαίσιο και τους περιορισμούς που διαμορφώνουν αυτές τις επιλογές. Ευδοκιμεί ιδιαίτερα στις αστικές ελίτ, όπου η σύγχρονη ζωή συνυπάρχει με βαθειά ριζωμένες παραδόσεις. Εκεί, η ενδυνάμωση ορίζεται συχνά μέσα από την επαγγελματική επιτυχία, τη μόδα και τον τρόπο ζωής — τομείς που επιτρέπουν στις γυναίκες να φαίνονται απελευθερωμένες, ενώ στην πραγματικότητα συμμορφώνονται σε αποδεκτούς ρόλους θηλυκότητας.

Η λογοτεχνία και τα μέσα ενημέρωσης έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτής της μεταφεμινιστικής ευαισθησίας. Στο μυθιστόρημα Karachi, You’re Killing Me! της Saba Imtiaz, η πρωταγωνίστρια Ayesha Khan κινείται στους χαοτικούς δρόμους του Καράτσι, αντιμέτωπη με τον σεξισμό με χιούμορ και αντοχή. Η παρουσία της σε δημόσιους χώρους — από αίθουσες σύνταξης μέχρι καφέ — λειτουργεί ως αντίσταση, αλλά μέσα από σατιρική, ειρωνική αφήγηση που προσαρμόζεται αντί να συγκρούεται με το πατριαρχικό σύστημα. Αυτό αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη πολιτισμική μετατόπιση προς την ατομική, συμβολική αντίσταση, που αποφεύγει τη δομική κριτική που χαρακτηρίζει τον ακτιβιστικό φεμινισμό.

Ένα από τα πιο εμβληματικά παραδείγματα αυτής της διαπραγμάτευσης είναι η φιγούρα της «γιατρού-νύφης», μιας γυναίκας που θαυμάζεται για την εκπαίδευσή της αλλά συχνά πιέζεται να θέσει ως προτεραιότητα τα οικογενειακά της καθήκοντα έναντι της ιατρικής σταδιοδρομίας. Παρότι αυτές οι γυναίκες διαθέτουν ισχυρό μορφωτικό κεφάλαιο, η επαγγελματική τους ταυτότητα συχνά υποτάσσεται στην «καταλληλότητα» για γάμο και μητρότητα. Αυτή η έμφυλη υβριδικότητα, όπου καριέρα και οικιακοί ρόλοι μπλέκονται, ενισχύει παραδοσιακές αξίες υπό το πρόσχημα της ενδυνάμωσης. Κάποιες γυναίκες γιατροί διαχειρίζονται και τους δύο τομείς, προβάλλοντας εικόνα επαγγελματία αλλά και «πρώτα οικογένεια», ενώ άλλες αποσύρονται στο σπίτι, αξιοποιώντας το πτυχίο τους όχι για προσφορά, αλλά για την κοινωνική ανέλιξη της οικογένειας. Σε κάθε περίπτωση, οι πολιτισμικοί κανόνες γύρω από την παράδοση και την ανδρική υπεροχή μένουν ανέπαφοι.

Αυτές οι μεταφεμινιστικές αφηγήσεις τείνουν να αποκλείουν τις γυναίκες της υπαίθρου, τις εργαζόμενες των χαμηλότερων τάξεων και τις μειονότητες — δηλαδή εκείνες που αντιμετωπίζουν τις πιο σκληρές συνέπειες της έμφυλης βίας, του οικονομικού αποκλεισμού και της νομικής αδράνειας. Ο φεμινιστικός ακτιβισμός, παρά την υπονόμευση και τη συχνά βίαιη δαιμονοποίησή του, συνεχίζει να θίγει ευθέως αυτά τα ζητήματα. Αμφισβητεί τη θρησκευτική συντηρητικότητα που στηρίζεται από το κράτος, από τους νόμους Hudood μέχρι την εξουσία του Ομοσπονδιακού Ισλαμικού Δικαστηρίου, διεκδικώντας να αντιμετωπίζονται τα δικαιώματα των γυναικών όχι ως προνόμια αλλά ως θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

Σε πολλές μουσουλμανικές κοινωνίες, συμπεριλαμβανομένου του Πακιστάν, οι φιλελεύθερες φεμινίστριες προωθούν την ισότητα των φύλων με όχημα τη γλώσσα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τον πολιτικό κοσμικισμό. Αυτό τις φέρνει αντιμέτωπες όχι μόνο με τους θρησκευτικούς συντηρητικούς, αλλά και με κριτικούς που θεωρούν τον κοσμικισμό «δυτική επιβολή». Το φεμινιστικό κίνημα στο Πακιστάν βάλλεται όχι μόνο από πολιτισμικές αντιστάσεις, αλλά και από σκόπιμες παρερμηνείες και προσπάθειες απονομιμοποίησής του. Οι φεμινίστριες συκοφαντούνται ως «πράκτορες της Δύσης», λοιδορούνται ως ελιτίστριες «φεμιναζί» και κατηγορούνται για ηθική εκτροπή. Τα αιτήματά τους για ισότητα συγχέονται με δήθεν αξιώσεις υπεροχής, ενώ η πολιτική τους κριτική παρουσιάζεται ως προδοσία του πολιτισμού. Αυτή η δημόσια και ιδιωτική δαιμονοποίηση έχει τραυματίσει σοβαρά την αξιοπιστία του κινήματος στην ευρύτερη κοινωνία, δημιουργώντας ένα πολωμένο κλίμα όπου οι φεμινιστικές φωνές είτε απορρίπτονται ως «ξένοι πράκτορες» είτε απορροφώνται από ένα εξωραϊσμένο μεταφεμινιστικό αφήγημα που τιμά τη φόρμα αλλά όχι το περιεχόμενο.

Επιπλέον, η «μη κυβερνητικοποίηση» (NGO-ization) του φεμινισμού, δηλαδή η μετάφρασή του σε έργα με βάση ατζέντες δωρητών και κύκλους χρηματοδότησης, έχει αμβλύνει την ιδεολογική του αιχμή. Ο χρηματοδοτούμενος ακτιβισμός κινδυνεύει να συντηρήσει έναν αποπολιτικοποιημένο διάλογο για το φύλο, που θεραπεύει συμπτώματα αντί για τις ρίζες των προβλημάτων. Η συμπόρευση με κυβερνητικά προγράμματα κατακερματίζει περαιτέρω τη φεμινιστική αλληλεγγύη, καθώς μεταρρυθμίσεις «με το σταγονόμετρο» αποφεύγουν να συγκρουστούν ευθέως με την πατριαρχία, για να μη διακινδυνεύσουν συμμαχίες με την εξουσία.

Τελικά, ο μεταφεμινισμός στο Πακιστάν προκαλεί ανησυχία διότι μειώνει το μετασχηματιστικό δυναμικό των φεμινιστικών κινημάτων. Αντικατοπτρίζει την ένταση ανάμεσα στη συμβολική πρόοδο και την ουσιαστική αλλαγή. Επιτρέπει την αισθητική «εξέγερση», την καριερίστικη φιλοδοξία και την επιλεκτική ανεξαρτησία, αφήνοντας όμως ανέπαφα τα δομικά κέντρα εξουσίας. Η ανησυχία δεν προκύπτει επειδή προβάλλει την ορατότητα, αλλά επειδή συγχέει την ορατότητα με την πραγματική απελευθέρωση.

Με το να «πακετάρει» την αυτενέργεια σε κοινωνικά αποδεκτές νόρμες, προσφέρει ορατότητα χωρίς μεταμόρφωση, επιλογή χωρίς ελευθερία και ενδυνάμωση χωρίς ισότητα. Έτσι διατηρεί, αντί να ανατρέπει, τις πατριαρχικές ισλαμικές δομές που είναι βαθιά ριζωμένες στην κοινωνία. Η πραγματική αλλαγή απαιτεί όχι απλώς εκπροσώπηση, αλλά απελευθέρωση — όχι απλώς επιβίωση μέσα στην παράδοση, αλλά τον επαναπροσδιορισμό της.