Ο κόσμος αλλάζει και η Ευρώπη είναι απούσα

Του Carl Bildt

Ήταν ένας διαφορετικός κόσμος πριν από πέντε χρόνια, όταν οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι είχαν αναλάβει τα καθήκοντά τους στις θέσεις κλειδιά της ΕΕ. Γρήγορα όμως ξεκίνησε το “σκληρό ροκ”. Μέσα σε λίγες εβδομάδες η πανδημία του covid-19 ανέτρεψε τα πάντα. Και όταν άρχισε να ξεθωριάζει, ο επικεφαλής διπλωμάτης της ΕΕ Γιοζέπ Μπορέλ πήγε στη Μόσχα για να προσπαθήσει να αποκαταστήσει τη σχέση με τη Ρωσία, ταπεινώθηκε δημόσια από τον Ρώσο ομόλογό του.

Τίποτα δεν θα μπορούσε να προετοιμάσει την ήπειρο για αυτό που ακολούθησε.

Δύο πόλεμοι μαίνονται στη γειτονιά της Ευρώπης, ένας κλιμακούμενος εμπορικός πόλεμος μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας και σοβαρές εκκλήσεις προς την Ευρωπαϊκή Ένωση να επεκτείνει επιτέλους τα δικά της σύνορα. Πράγματι, ήταν μια ταραχώδης διαδρομή σε μια περίοδο απρόβλεπτων προκλήσεων, αυξανόμενων αντιπαραθέσεων και αυξανόμενων κινδύνων. Αλλά αυτοί οι ασταθείς καιροί επέβαλαν σημαντικές αλλαγές στην ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική. Το άμεσο καθήκον για τον νέο θεσμικό κύκλο είναι να γίνει απολογισμός αυτών των επιτυχιών και αποτυχιών καθώς η ΕΕ προχωρά περαιτέρω σε αχαρτογράφητα ύδατα.

Στη Ρωσία
Αλλά όταν ο Πούτιν ξεκίνησε την εισβολή του στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, ένα χρόνο μετά την άτυχη αποστολή του Μπόρελ, η τάξη ασφαλείας της Ευρώπης βρέθηκε ξαφνικά υπό απειλή. Η προσπάθεια των Βρυξελλών να διαμορφώσει μια στρατηγική πυξίδα αναδιατυπώθηκε βιαστικά για να λάβει τουλάχιστον κάτι από τη νέα πραγματικότητα προτού εγκριθεί ένα μήνα αργότερα. Εξίσου γρήγορα, η ΕΕ εφάρμοσε μια ισχυρή απάντηση κυρώσεων στη ρωσική επιθετικότητα. Τα πλεονεκτήματά της στον πόλεμο δεν μπορούν να καθοριστούν μόνο από την ταχύτητα, αλλά και από τον προσεκτικό συντονισμό της με την Ουάσιγκτον. Οι περισσότεροι αξιωματούχοι της ΕΕ δεν είχαν πιστέψει πραγματικά την προειδοποίηση της Ουάσιγκτον για μια επερχόμενη εισβολή, αλλά όταν ήρθε, έσπευσαν να προσαρμοστούν και να αντιδράσουν. Και αφού όρισε την πορεία των κυρώσεων, η ΕΕ είναι αποφασισμένη να παραμείνει σε αυτό. Οι φόβοι για κόπωση και διχασμοί αποδείχτηκαν σε μεγάλο βαθμό άστοχοι με εξαίρεση, ως συνήθως, την Ουγγαρία.

Όμως, παρά όλες τις ομιλίες της και την οικονομική και βιομηχανική της δύναμη, η ΕΕ εξακολουθεί να μην έχει καταφέρει να γίνει το ισχυρό οπλοστάσιο της δημοκρατίας που σαφώς απαιτεί η ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία. Χρειάστηκε ένας χρόνος στον πόλεμο για να καταλάβουν οι Βρυξέλλες ότι ήταν ένας πόλεμος φθοράς που απαιτούσε κινητοποίηση όχι μόνο κυρώσεων αλλά και πόρων σε μορφή όπλων και αμυντικών συστημάτων. Παρά την αρχική υποστήριξη, χρειάστηκε ένας ακόμη χρόνος για να προχωρήσουν πραγματικά τα πράγματα, και μόλις τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους η ΕΕ παρέδωσε μόνο τα μισά από τα πυρομαχικά πυροβολικού που υποσχέθηκε στην Ουκρανία. Η οικονομική βοήθεια προς την Ουκρανία ρέει ελαφρώς καλύτερα. Μέχρι το τέλος αυτού του καλοκαιριού η ΕΕ θα έχει εκπαιδεύσει 60.000 Ουκρανούς στρατιώτες και η δημιουργική χρήση της Ευρωπαϊκής Διευκόλυνσης Ειρήνης υπήρξε σημαντική για την επίτευξη αυτού του στόχου.

Στο εμπόριο
Ο χειρισμός της ρωσικής επιθετικότητας σίγουρα βοήθησε στην ενίσχυση του δεσμού της ΕΕ πέρα ​​από τον Ατλαντικό, αλλά άλλα μέρη της σχέσης της με την Ουάσιγκτον έχουν δυσκολευτεί. Το Συμβούλιο Εμπορίου και Τεχνολογίας ΕΕ-ΗΠΑ δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες. Ελλείψει μιας κατάλληλης εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ για την τεχνολογία, και με την τεχνολογική πολιτική της ΕΕ να επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά στη ρύθμιση των αμερικανικών εταιρειών, αυτό δεν προκαλεί έκπληξη.

Η ΕΕ αρχικά δεν τα πήγε καλύτερα στην εμπορική της προσέγγιση προς την Κίνα. Η Συνολική Συμφωνία Επενδύσεων με την Κίνα, που συνήφθη τις τελευταίες μέρες του 2020, αποδείχθηκε βραχύβια. Επιδείνωσε τις σχέσεις πέρα ​​από τον Ατλαντικό, για να καταρριφθεί αργότερα από τις ενέργειες του Πεκίνου και των Βρυξελλών. Αναγνωρίζοντας τελικά ότι η αποσύνδεση από την Κίνα δεν ήταν ποτέ επιλογή, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν αντ’ αυτού ανέλαβε την ηγεσία μιλώντας για απομάκρυνση του κινδύνου της σχέσης. Μολονότι, η ΕΕ έχει παραμείνει μέχρι στιγμής ασαφής στο θέμα της οικονομικής ασφάλειας και ειδικότερα της απομάκρυνσης του κινδύνου. Αυτό μπορεί να είναι μια προσπάθεια αντιμετώπισης της ταχέως εντεινόμενης ανησυχίας για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας και τελικά για να αποφευχθεί η δυσάρεστη αλήθεια ότι μια πιο ασφαλής οικονομία μπορεί να σημαίνει και μια πιο αδύναμη οικονομία. Αλλά με τις ΗΠΑ ως την παγκόσμια υπερδύναμη καινοτομίας και την Κίνα ως την παγκόσμια υπερδύναμη παραγωγής, απλώς δεν αρκεί η ΕΕ να είναι η υπερδύναμη των παγκόσμιων εμπορικών κανονισμών.

Κατά τα άλλα, η ΕΕ είχε ανάμεικτα αποτελέσματα στις προσπάθειές της να συνάψει εμπορικές συμφωνίες. Μπορεί να υπερηφανεύεται για μια νέα συμφωνία με τη Νέα Ζηλανδία, αλλά η ίδια προσπάθεια με την Αυστραλία έχει αποτύχει μέχρι στιγμής. Οι συνομιλίες με την Ινδία δυσκολεύονται, ενώ οι προοπτικές της σημαντικής εμπορικής συμφωνίας με την Αργεντινή, τη Βραζιλία, την Παραγουάη και την Ουρουγουάη, γνωστή ως Mercosur, φθίνουν μέρα με τη μέρα.

Στην πολιτική διεύρυνσης
Πριν από πέντε χρόνια, η πολιτική γειτονίας της ΕΕ δεν ήταν η προτεραιότητα που θα έπρεπε να είναι, και η διεύρυνση έμεινε μόνο στα λόγια. Αλλά με την επιθετικότητα της Ρωσίας να αμφισβητεί τον ίδιο τον πυρήνα της ευρωπαϊκής ασφάλειας, όσοι στις Βρυξέλλες συνειδητοποίησαν σύντομα ότι η διεύρυνση έπρεπε να αναβιώσει. Ενώ προηγουμένως η ένταξη της Ουκρανίας ήταν αδιανόητη, τώρα έχει γίνει στρατηγική επιταγή, καθώς η διεύρυνση παραμένει η μακράν ισχυρότερη μακροπρόθεσμη πολιτική ειρήνης της ΕΕ και ίσως η μεγαλύτερη γεωπολιτική επιτυχία του απερχόμενου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Τώρα, οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις έχουν ξεκινήσει με την Ουκρανία και τη Μολδαβία, και γίνεται λόγος για μια νέα δυναμική στα Δυτικά Βαλκάνια.

Από την άλλη πλευρά, η ευρύτερη πολιτική γειτονίας υπήρξε αγώνας. Οι συμφωνίες για τη μετανάστευση με την Τυνησία και την Αίγυπτο μπορεί να θεωρούνταν απαραίτητες από τους ηγέτες της ΕΕ, αλλά οι επικριτές έχουν εγείρει σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την ευθυγράμμισή τους με τις αξίες της ΕΕ και η ίδια η πολιτική ήταν αναποτελεσματική στην αναχαίτιση της παράτυπης μετανάστευσης. Πιο νότια, η ευρωπαϊκή πολιτική για το Σαχέλ έχει ουσιαστικά καταρρεύσει μετά από μια αλυσίδα πραξικοπημάτων που έριξαν έξω τις προσπάθειες της Γαλλίας, της ΕΕ και του ΟΗΕ και συχνά προσκάλεσαν τη Ρωσία να εισέλθει.

Και μετά ήρθαν οι επιθέσεις της Χαμάς σε Ισραηλινούς αμάχους στις 7 Οκτωβρίου και ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα, και μαζί του το τέλος δεκαετιών προσπαθειών της ΕΕ να αποκτήσει ρόλο στην ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή. Η φον ντερ Λάιεν κυμάτισε μια σημαία και ο Μπορέλ προσπάθησε να κρατήσει μια άλλη, αλλά γενικά οι προσπάθειες της ΕΕ αντιμετωπίστηκαν με περιφρόνηση από το Ισραήλ, ενώ η ΕΕ έχασε ό,τι είχε απομείνει από την αξιοπιστία της στον παγκόσμιο νότο και τα μέλη της ΕΕ έσκαψαν τα τακούνια τους στα αντίστοιχα , ποικίλες, θέσεις. Σε όλο τον κόσμο, άρχισαν να τίθενται ερωτήματα σχετικά με το πόσα πρότυπα είχε πραγματικά η ΕΕ και εάν όλη η συζήτηση για μια παγκόσμια τάξη βασισμένη σε κανόνες αφορούσε μόνο τα πουλιά.

Κοιτάζοντας το μέλλον, μπορεί κάλλιστα να δούμε μια ΕΕ να στριμώχνεται μεταξύ του Ντόναλντ Τραμπ και του Βλαντιμίρ Πούτιν, να μάχεται με τους δικούς της λαϊκιστές και περισσότερα γεγονότα που διαλύουν την παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Ενόψει τέτοιων προκλήσεων, η ΕΕ πρέπει να οικοδομήσει τις στρατηγικές της ικανότητες, να εξασφαλίσει οικονομική ανταγωνιστικότητα και να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να παραμείνει ενωμένη. Ειδικότερα, πρέπει να επικρατήσει ειρήνη στις Βρυξέλλες. Οι εσωτερικές διαμάχες στη Rue de la Loi δεν ευνοούν εάν οι συνεχείς προσπάθειες να γίνει, κάποια στιγμή, η ΕΕ σε παγκόσμιο παράγοντα με κάποιο βάρος και συνέπεια. Για την ώρα, σε έναν κόσμο τεράστιας αναταραχής, η Ευρώπη παραμένει μικρή.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.  

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου

Αναδημοσίευση από το capital.gr