Πενήντα χρόνια μετά την τραγωδία του 1974

Θεόδωρου Χαραλάμπους*

Μέρος Πρώτο
Πενήντα χρόνια μετά την τραγωδία του 1974 γνωρίζουμε πολύ περισσότερα. Έχουμε έγγραφα αλλά και νέες μαρτυρίες οι οποίες κρατήθηκαν μέχρι πρόσφατα μυστικές. Μεγάλος αριθμός αποχαρακτηρισμένων εγγράφων στο Ηνωμένο Βασίλειο και το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ μας δίδουν καθαρότερη εικόνα για ενέργειες, παραλήψεις και άστοχες πρωτοβουλίες των πρωταγωνιστών. Πολλοί δυστυχώς πίστευαν, τότε, ότι ήταν παντοδύναμοι.
Με άλλοθι τον κουμμουνιστικό κίνδυνο και τον ψυχρό πόλεμο (Δύσης και Ανατολής) οι δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν στην Κύπρο, τότε, φαίνεται ότι τελικά ήταν καταλυτικές για την τραγωδία και την καταστροφή που συντελέστηκε το 1974.
Τον Μάϊο του 2023 εκδόθηκε το βιβλίο του βραβευμένου με Pulitzer Prize δημοσιογράφου James Risen “The Last Honest Man”, το οποίο αναφέρεται και στην Ελλάδα και την Κύπρο. Το βιβλίο βασίστηκε στην εξαιρετική δουλειά του γερουσιαστή Frank Church και στην επιτροπή που συστάθηκε όταν το 1975 του ανατέθηκε η έρευνα για τις καταχρήσεις εξουσίας στην κοινότητα των πληροφοριών στις ΗΠΑ από το FBI, το NSA και την CIA.
Η έρευνα του James Risen, μέσα από εκατοντάδες συνεντεύξεις, μελέτη χιλιάδων αποχαρακτηρισμένων εγγράφων αλλά και μαρτυριών πρωταγωνιστών και πρακτόρων της CIA, έφερε για πρώτη φορά στην δημοσιότητα, μετά από τόσες δεκαετίες, συνταρακτικές πληροφορίες για τις παράνομες δραστηριότητες των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ.
Αναφέρονται, για παράδειγμα, λεπτομέρειες της δολοφονίας, από την 17 Ν, του σταθμάρχη της CIA στην Αθήνα Richard Wells, στις 23 Δεκεμβρίου 1975, με τον βοηθό του Ron Estes να αποκαλύπτει τι συνέβη το βράδυ της δολοφονίας, πως διέρρευσε η πληροφορία για την ιδιότητα του Richard Wells, και πως η δολοφονία συνδέθηκε με τα γεγονότα του 1974, την Τούρκικη εισβολή στην Κύπρο και τον ρόλο της CIA.
Ο Ron Estes μίλησε για την ιδιαίτερη σχέση του με τον Richard Wells και για την γνωριμία τους στην Κύπρο όπου μετατέθηκε από την Ελλάδα, τα πρώτα χρόνια της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ανάπτυξαν, όπως αναφέρει μια πολύ στενή σχέση εμπιστοσύνης και αποκαλύπτει ότι ο Richard Wells (σταθμάρχης τότε της CIA στην Κύπρο) του εκμυστηρεύτηκε ότι είχε στρατολογήσει “the secretary of the Archbishop Makarios” (χωρίς να αναφέρει όνομα η το φύλο -άνδρα η γυναικά- ούτε την χρονολογία) για να κατασκοπεύει προς όφελος της CIA. Μια αποκάλυψη του Ron Estes που έρχεται να επιβεβαιώσει πόσο διαβρωμένη ήταν η νέο-συσταθήσα Κυπριακή Δημοκρατία. Μετά την Τούρκο-ανταρσία του 1963 και οι δύο, Ritchard Wells και Ron Estes , οι οποίοι να σημειωθεί ότι μιλούσαν άπταιστα Ελληνικά, παρέμειναν στην Κύπρο και δραστηριοποιούντο μέσω του σταθμού της CIA στην Λευκωσία.
Την κρίσιμη περίοδο του 1974 λειτουργούσε στην Κύπρο μονάδα παρακολούθησης της CIA στον Καραβά (FBIS Medιterranean Bureau) και παρατηρητήρια στην Λευκωσία, στον Γερόλακκο και στην Μια Μηλιά.

Έκθεση υπηρεσίας της CIA που συντάχθηκε τον Σεπτέμβριο του 1974, αμέσως μετά την Τουρκική εισβολή, αναφέρει την ακριβή τοποθεσία των εγκαταστάσεων του FBIS Medιterranean Bureau: “Located about seven miles west of Kyrenia and a mile north of Karavas on the Islands north coast, less than a mile from the beach” και παρατίθεται φωτογραφία των εγκαταστάσεων, που παρουσιάζουμε σαν τεκμήριο ύπαρξης του σταθμού.
Στην εισαγωγή της η έκθεση αναφέρεται στην κατάσταση πριν την Τουρκική εισβολή: “ Indications that it would take place (the invasion) in the area between Kyrenia and Karavas led to a temporary closing of the Bureau. But the operating staff remained on the Island and continued work at a communication site in Yerolakkos, on the outskirts of Nicosia”.
Σε σχέση με την μονάδα παρακολούθησης της CIA στον Καραβά τηλεγράφημα του Χένρι Κίσινγκερ ημερομηνίας 24 Ιουλίου 1974, προς αριθμό αποδεκτών (Πρεσβεία Τουρκίας στην Κύπρο, Πρεσβεία ΗΠΑ στην Λευκωσία, Αθήνα , Άγκυρα και Λονδίνο και σε στρατιωτικούς αποδέκτες αναφέρει:

“FBIS KARAVAS PROPERTY: 1. Turkish military units were in control of area surrounding FBIS compound (which is annex of Embassy Nicosia) just prior evacuation FBIS personnel.
2. When you deem appropriate, you should request GOT (Government of Turkey) and Τurks in Nicosia to provide protection against looting and vandalism. Kissinger”.

Όπως δημοσιεύσαμε σε άρθρο μας τον Ιούλιο του 2022 “Τα τηλεγραφήματα Κίσινγκερ 19-20 Ιουλίου 1974” στις 20/7/1974 και ώρα 03.30 (τα χαράματα) στάλθηκε τηλεγράφημα από τον πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Λευκωσία Roger Davies προς τον Χένρι Κίσινγκερ όπου αναφέρεται μεταξύ άλλων “Large Turk Force now off Northern coast. Turk planes on the way. Americans at Yerolakkos have sighted planes”
Σχετικό με την παρουσία των εγκαταστάσεων της CIA στην Κύπρο είναι και το τηλεγράφημα του Υπουργού Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ με ημερομηνία 31 Ιουλίου 1974 προς τις Πρεσβείες των ΗΠΑ στην Λευκωσία, Αθήνα και Άγκυρα, σχετικά με άρθρο του Jack Anderson της εφημερίδας Washington Post, το οποίο δημοσιεύθηκε στις 24 Ιουλίου 1974, όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται στην δραστηριότητα της CIA στην Κύπρο. Αναφέρει σχετικά “Our CIA sources say this is merely the Intelligence Agency’s Standard hedge of supporting both sides in a dispute …. Archbishop Makarios also collected CIA cash. Extremely reliable sources told us Makarios simply blackmailed CIA. If the Agency wanted to keep its extensive facilities on Cyprus Makarios allegedly told them, they had to pay for the privilege”.
Στην συνέχεια θα αναφερθούμε σε καταγραφές γεγονότων, από την μονάδα παρακολούθησης της CIA στον Καραβά την κρίσιμη περίοδο και σε άλλα σημαντικά αναφορικά με τον οδικό χάρτη προς το πραξικόπημα και την Τουρκική εισβολή με τον James Callaghan και τον Henry Kissinger να συντονίζονται άψογα!
*Καθηγητής Πανεπιστήμιου

KARAVAS CIA Mediterranean Bureau 1974