Του Marc Champion

Όλοι οι Ιρανοί πρόεδροι από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ήταν στην ουσία εκφράσεις αυτού που ο ανώτατος ηγέτης πίστευε ότι χρειαζόταν εκείνη τη στιγμή. Ο Εμπραχίμ Ραΐσι δεν ήταν μόνο προστατευόμενος του Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, αλλά και πιο κοντά στις θρησκευτικές και πολιτικές του απόψεις. Επομένως, έχει σημασία ότι στο εσωτερικό – όπου θα κριθεί τελικά το μέλλον του καθεστώτος – ο άνθρωπος που επιλέχθηκε για να αποκαταστήσει την πίστη και την υπακοή στην Ισλαμική Επανάσταση απέτυχε.

Ο Ραΐσι ήρθε στην εξουσία το 2021, υποστηρίζοντας ότι το Ιράν δεν χρειάζεται την καταργημένη μέχρι τότε πυρηνική συμφωνία με τη Δύση και ότι θα μπορούσε να ευημερήσει με το να στρέψει την “οικονομία της αντίστασης” προς τα ανατολικά. Επέβαλε επίσης γρήγορα αυστηρά μέτρα στον γυναικείο κώδικα ένδυσης, σε μια επιδεικτική στροφή προς ένα παρελθόν όπου τα διαπιστευτήριά του – ως “ο Χασάπης της Τεχεράνης”, υπεύθυνος για τις μαζικές εκτελέσεις αντιπάλων του καθεστώτος το 1988 – δεν χωρούσαν αμφισβήτηση.

Μέχρι τον θάνατό του σε συντριβή ελικοπτέρου την Κυριακή, ωστόσο, και οι δύο πολιτικές είχαν αποδειχθεί καταστροφικές. Υπήρχαν πυροτεχνήματα στους δρόμους της Τεχεράνης, καθώς κάποιοι γιόρταζαν τον θάνατο ενός αντιπαθούς προέδρου.

Ακόμη και η εκλογική επιτυχία του Ραΐσι το 2021 ήταν, στην πραγματικότητα, σημάδι αποτυχίας. Ήταν η πρώτη προεδρική ψηφοφορία που δεν απέφερε κανένα απολύτως όφελος ως εργαλείο νομιμοποίησης του Χαμενεΐ, σε μια εποχή που η απήχηση της 40χρονης επανάστασης είχε ξεθωριάσει. Ο Ραΐσι είχε χάσει από ένα λιγότερο σκληροπυρηνικό μέλος του καθεστώτος – τον πρώην πρόεδρο Χασάν Ρουχανί – το 2017. Μπόρεσε να βγει νικητής τέσσερα χρόνια αργότερα μόνο αφού το Συμβούλιο Φρουρών, στο οποίο κυριαρχεί ο Χαμενεΐ, είχε αποκλείσει όλους τους άλλους υποψηφίους, ώστε να διευκολύνει την πορεία του. Το αποτέλεσμα ήταν η χαμηλότερη προσέλευση ψηφοφόρων που έχει καταγραφεί ποτέ.

Μια από τις πρώτες αποφάσεις του Ραΐσι ήταν να διατάξει καταστολή για να διασφαλίσει τη γυναικεία σεμνότητα και αγνότητα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο, μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα, της 22χρονης Μαχσά Αμινί, μιας Κούρδισσας που συνελήφθη επειδή δεν φορούσε το χιτζάμπ της με τον τρόπο που έπρεπε. Οι διαδηλώσεις που ακολούθησαν ήταν οι μεγαλύτερες στην ιστορία της Ισλαμικής Δημοκρατίας, αποτελώντας τη μεγαλύτερη εσωτερική απειλή για την επιβίωση του καθεστώτος μετά την επανάσταση. Όπως έχω ξαναγράψει, χρειάστηκε η βάναυση καταστολή στους δρόμους, με εκατοντάδες νεκρούς, καθώς και ο αντιπερισπασμός της Γάζας για να περιοριστεί το κίνημα “Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία” του Ιράν.

Η απειλή για τον Χαμενεΐ δεν προήλθε μόνο από την κλίμακα των διαδηλώσεων, αλλά εν μέρει επειδή ήταν τόσο σαφές ότι ο Ραΐσι δεν ήταν σημαντικός για τον Ανώτατο Ηγέτη. Σε αντίθεση με τα περισσότερα προηγούμενα κινήματα διαδηλώσεων – και το Ιράν είχε πολλά από το 2008 – αυτό αμφισβήτησε ανοιχτά τα ιδανικά και τη νομιμότητα του Χαμενεΐ και της ίδιας της Ισλαμικής Επανάστασης.

Ο Ραΐσι δεν τα πήγε καλύτερα στην οικονομία. Παρά τη σημαντική αύξηση των εξαγωγών πετρελαίου καθώς οι ΗΠΑ χαλάρωσαν την επιβολή κυρώσεων και τη μεγάλη ενίσχυση των κυβερνητικών δαπανών, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προβλέπει ότι η οικονομία του Ιράν θα αναπτυχθεί κατά 3,3% φέτος. Αυτό μπορεί να ακούγεται αρκετά υγιές, αλλά είναι ένα φτωχό αποτέλεσμα που σηματοδοτεί μείωση του βιοτικού επιπέδου, δεδομένου του υψηλού ρυθμού πληθωρισμού. Σύμφωνα με την κεντρική τράπεζα του Ιράν, οι τιμές καταναλωτή αυξήθηκαν κατά 42,7% σε ετήσια βάση το πρώτο τρίμηνο του 2023, στα τελευταία στοιχεία που ανέφερε, με τα τρόφιμα (53%) και τα εστιατόρια και ξενοδοχεία (68%) να έχουν πληγεί περισσότερο. Με άλλα λόγια, οι φτωχοί δυσκολεύονται να φάνε και οι μεσαίες τάξεις δυσκολεύονται να φάνε έξω.

Ωστόσο, τα ολοκληρωτικά καθεστώτα δεν χρειάζονται τον πληθυσμό τους να είναι ευχαριστημένος, αρκεί να έχουν δυνάμεις ασφαλείας πρόθυμες να σκοτώσουν για να καταστείλουν τις διαδηλώσεις. Ταυτόχρονα, οι υποχωρήσεις της Ρωσίας στην Ουκρανία και τα προβλήματα των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή έχουν ανακατέψει την παγκόσμια τάξη υπέρ του Ιράν. Καθώς η Ρωσία, αποκομμένη από τη Δύση, αναζητά νέες αγορές και πηγές όπλων για να στηρίξει τον πόλεμό της, το Ιράν βγήκε μπροστά, εδραιώνοντας τη θέση του σε έναν αναδυόμενο συνασπισμό απολυταρχιών που περιλαμβάνει την Κίνα, τη Ρωσία και τη Βόρεια Κορέα.  

Πρόσφατα άκουσα αυτό το μπλοκ να χαρακτηρίζεται ως μια “συμμαχία καθαρμάτων”, αλλά νομίζω ότι αυτό είναι αλαζονικό και παραπλανητικό. Ο συνασπισμός έχει “σπάσει” τη διεθνή απομόνωση του Ιράν και έχει σημαντική απήχηση στον λεγόμενο Παγκόσμιο Νότο. Η παρουσία της Κίνας εξασφαλίζει επίσης την προοπτική οικονομικής και τεχνολογικής βιωσιμότητας για τους εταίρους-παρίες της. Προσθέστε σε όλο αυτό την αλλαγή της διεθνούς κοινής γνώμης που προκαλείται από τις ισραηλινές ενέργειες στη Γάζα και έχετε ένα ιρανικό καθεστώς που διαπνέεται από νέα αυτοπεποίθηση.

Ο Ραΐσι, σίγουρα πριν πεθάνει, φαινόταν να μην επηρεάζεται από την αναταραχή που είχε προκαλέσει με την καταστολή των γυναικών. Με τους δρόμους να είναι και πάλι ήρεμοι, έστειλε ξανά στους δρόμους την αστυνομία ηθών για να επιβάλει τους κανόνες για το χιτζάμπ. “Πιστεύουμε ότι ο εχθρός επιδιώκει την ατζέντα της υπονόμευσης της σεμνότητας”, δήλωσε σε συνέντευξή του στις 7 Μαΐου στην ιρανική τηλεόραση Network One. “Ο θρησκευόμενος λαός μας δεν θα επιτρέψει στον εχθρό να επιτύχει τον στόχο του”.

Ακόμα κι έτσι, η εξάρτηση του Χαμενεΐ και της αντίληψής του για το πεπρωμένο του Ιράν από τις δυνάμεις ασφαλείας στο εσωτερικό και στο εξωτερικό έχει αυξήσει τη δύναμη του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης κατά την τελευταία δεκαετία, οι επιχειρήσεις του οποίου κάλυψαν το κενό των κυρώσεων που δημιουργήθηκε καθώς οι δυτικές εταιρείες αποσύρθηκαν. Δεν είναι τυχαίο ότι ο αναπληρωτής του Ραΐσι, ο αντιπρόεδρος Μοχάμαντ Μοκμπέρ, είναι πρώην αξιωματικός των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης και επικεφαλής της τεράστιας εμπορικής επιχείρησης του Χαμενεΐ, γνωστής ως Setad. Ο Μοκμπέρ συμμετείχε επίσης στις διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία σχετικά με την προμήθεια του Ιράν με πυρομαχικά.

Ο Χαμενεΐ έχει ήδη επιβεβαιώσει τη συνταγματικά επιβαλλόμενη μετακίνηση του Μοκμπέρ στη θέση του προσωρινού προέδρου, ενόψει πρόωρων εκλογών που θα πρέπει να διεξαχθούν εντός 50 ημερών. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν τον καθιστά επικρατέστερο ή ίσως ακόμη και υποψήφιο για την προεδρία, αλλά ο θάνατος του Ραΐσι έχει ανοίξει νέες δυνατότητες για τη διαδοχή στη μόνη θέση που έχει πραγματικά σημασία, αυτή του ανώτατου ηγέτη.

Οι επερχόμενες προεδρικές εκλογές δεν θα έχουν, για άλλη μια φορά, καμία αξία ως άσκηση λαϊκής επιλογής, αλλά θα είναι σημαντικές για τις καθεστωτικές παρατάξεις που ήδη διεκδικούν τη διαδοχή. Ούτε καν οι εμπλεκόμενοι δεν ξέρουν πώς θα εξελιχθεί όλο αυτό, πόσο μάλλον εγώ. Αλλά είναι δύσκολο να μην καταλήξει κανείς στο συμπέρασμα ότι ο θάνατος του Ραΐσι, μετά από ένα τόσο αποτυχημένο πείραμα ιδεολογικής καθαρότητας, θα έχει αποδυναμώσει το στρατόπεδό του και θα έχει ενισχύσει εκείνο των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης. Και αυτοί, επίσης, είναι βαθιά πιστοί στον Χαμενεΐ, και η άνοδός τους πιθανότατα θα φέρει ένα εξίσου επιθετικό ιρανικό καθεστώς, αν και λίγο λιγότερο επιρρεπές στον “αυτοτραυματισμό” στο εσωτερικό.

Απόδοση – Επιμέλεια: Σ. Κετιτζιάν

Πηγή: Bloomberg