Συνέντευξη για την ανθρωπιστικά κρίση στην Αρμενία μετά και την τελευταία επίθεση από το Αζερμπαϊτζάν, τους στρατηγικούς στόχους της χώρας αλλά και την πολιτιστική της κληρονομιά παραχώρησε ο Tigran Mkrtchyan, που είναι Πρέσβης της Αρμενίας στην Ελλάδα, την Κύπρο και την Αλβανία. Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη.

Η εθνοκάθαρση του Αρτσάχ οδήγησε στην έξοδο περισσότερων από 100.000 ανθρώπων. Ποια είναι η κατάστασή τους; Πώς αντιμετωπίζει η Αρμενία αυτή την ανθρωπιστική κρίση; 

Οι βίαια εκτοπισμένοι Αρμένιοι από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι επιζώντες μετά από δέκα μήνες αποκλεισμού και την τελευταία στρατιωτική επίθεση του Αζερμπαϊτζάν. Πολλοί από αυτούς αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας ως αποτέλεσμα μηνών υποσιτισμού και έλλειψης κατάλληλης ιατρικής φροντίδας. Πολλοί έχουν και ψυχολογικά προβλήματα. Σε όλα αυτά προστίθενται και τα κοινωνικά προβλήματα, καθώς πολλοί από αυτούς έφυγαν βιαστικά από τα σπίτια τους χωρίς να πάρουν χρήματα και τιμαλφή. 

Για την αντιμετώπιση των αναγκών αυτών των εκτοπισμένων, η κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Αρμενίας έχει ήδη ξεκινήσει προγράμματα βοήθειας από τον κρατικό προϋπολογισμό. Ωστε να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα απασχόλησης, εκπαίδευσης, υποτροφιών και συντάξεων για τους βίαια εκτοπισμένους πρόσφυγες.

Σχεδιάζονται επίσης μεσοπρόθεσμες δραστηριότητες για τη διασφάλιση βιώσιμης διαβίωσης για τους πρόσφυγες. Οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι ο αυτόχθονας πληθυσμός αυτής της περιοχής. Για περισσότερες από τρεις χιλιετίες, ζουν συνεχώς σε αυτό το μέρος του κόσμου, και εμείς και η διεθνής κοινότητα δεν μπορούμε ούτε να ξεχάσουμε ούτε να αγνοήσουμε αυτό το θέμα. Εδώ και μήνες προειδοποιούσαμε από κάθε πιθανό επίσημο και ανεπίσημο κανάλι ότι το Αζερμπαϊτζάν θα έκανε τα πάντα για να υποβάλει περισσότερους από 100.000 Αρμένιους του Ναγκόρνο Καραμπάχ σε εθνοκάθαρση. Δυστυχώς, η διεθνής κοινότητα δεν έκανε απτά βήματα για να το αποτρέψει και οι αποφάσεις του ICJ (Διεθνές Δικαστήριο) παρέμειναν στα χαρτιά. 

Ξεκινώντας από την πρώτη μέρα, συνεργαζόμαστε στενά με τους διεθνείς εταίρους μας, τις υπηρεσίες του ΟΗΕ και διάφορες χώρες. Η βοήθεια έχει ανακοινωθεί από τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού, την Ευρωπαϊκή Ένωση, την κυβέρνηση των ΗΠΑ μέσω της USAID και των υπηρεσιών των Ηνωμένων Εθνών. Είμαστε ευγνώμονες σε όλους τους διεθνείς εταίρους μας, και ιδιαίτερα την ΕΕ και τα κράτη μέλη της, για την ανθρωπιστική βοήθεια αυτές τις δύσκολες μέρες για την Αρμενία και τους Αρμένιους του Αρτσάχ. 

Και τι γίνεται με την αρμενική πολιτιστική κληρονομιά: τις εκκλησίες, τα μοναστήρια, τα χατσκάρ (σκαλιστές, πέτρινες πλάκες που φέρουν σταυρό); Έχει ήδη υπάρξει κάποια δήλωση ή πρακτική υποστήριξη από την UNESCO για την προστασία αυτής της πολιτιστικής κληρονομιάς; 

Μια τεράστια ιστορική, πολιτιστική και πνευματική κληρονομιά έχει παραμείνει στο ερημωμένο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, και απειλείται σοβαρά. Οι σταυροί των τρούλων της εκκλησίας του Στεπανακέρτ έχουν ήδη αφαιρεθεί. Δυστυχώς, γνωρίζουμε εκ πείρας τι συμβαίνει με την αρμενική ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά στα εδάφη υπό τον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν. Απλώς κοιτάξτε το Nakhijevan, την καταστροφή των μεσαιωνικών χατσκάρ του Nakhijevan, καθώς και τα οδυνηρά γεγονότα που έλαβαν χώρα μετά τον πόλεμο των 44 ημερών—την καταστροφή του Kanach Zham (Πράσινη Εκκλησία), του St. Ghazanchechots στο Σούσι, το Μοναστήρι Spitak Khach ( Λευκός Σταυρός) στο Χαντρούτ, καθώς και η βεβήλωση τάφων — δυστυχώς δεν εμπνέουν αισιοδοξία. Ειδικά όταν όλα αυτά συμβαίνουν παρά την απόφαση του ICJ, που υποχρεώνει το Αζερμπαϊτζάν «να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να αποτρέψει και να τιμωρήσει πράξεις βανδαλισμού και βεβήλωσης που στρέφονται κατά της αρμενικής πολιτιστικής κληρονομιάς, συμπεριλαμβανομένων εκκλησιών και άλλων χώρων λατρείας, μνημείων, ορόσημων , νεκροταφείων και άλλων αντικείμενα.» 

Ακόμη και όταν δεν υπάρχει καταστροφή, η αρμενική ταυτότητα των πολιτιστικών αντικειμένων και της αρχιτεκτονικής διαστρεβλώνεται. Πολλά μνημεία του μεσαιωνικού αρμενικού χριστιανικού πολιτισμού, όπως το μοναστήρι Amaras (4ος-5ος αιώνας), το μοναστήρι Dadivank (9ος αιώνας), ο καθεδρικός ναός Gandzasar (13ος αιώνας) και πολλοί άλλοι αρμενικοί θρησκευτικοί χώροι, έχουν κατασχεθεί. 

Ο αρχικός ορισμός του εγκλήματος της γενοκτονίας, όπως παρουσιάστηκε από τον Raphael Lemkin, έδωσε την πολιτιστική γενοκτονία στο επίκεντρο. Ως νομική έννοια στο διεθνές δίκαιο, η πολιτιστική γενοκτονία επινοήθηκε ως υποκατηγορία ή πτυχή της γενοκτονίας – η προσπάθεια συστημικής και εκούσιας καταστροφής μιας ομάδας – παράλληλα με τη φυσική γενοκτονία και τη βιολογική γενοκτονία. Δήλωνε την καταστροφή τόσο απτών (όπως χώρων λατρείας) όσο και άυλων (όπως η γλώσσα) πολιτιστικών δομών. Αυτό παρακολουθούμε να συμβαίνει στο Αζερμπαϊτζάν τις τελευταίες δεκαετίες και σήμερα στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. 

Πού πιστεύετε ότι οφείλεται η σιωπή ή η προφανής αδιαφορία για όσα συνέβησαν στο Αρτσάχ από τη διεθνή κοινότητα και τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης; 

Αυτό που συνέβη στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι ένα αποτρόπαιο έγκλημα. Οι άνθρωποι όχι μόνο υπέστησαν εθνοκάθαρση αλλά και στερήθηκαν την πατρίδα τους. Οι λόγοι σιωπής από τη διεθνή κοινότητα και τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης είναι πολυεπίπεδοι.  

Πρώτον, αποδείχθηκε ότι σήμερα, δυστυχώς, για τη διεθνή κοινότητα, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο του Αζερμπαϊτζάν είναι πιο σημαντικά από τα δικαιώματα των Αρμενίων και των Αρμενίων να ζουν στην ιστορική τους πατρίδα (δεν μπορούμε να ζεστάνουμε την Ευρώπη το χειμώνα). Αλλά παράλληλα με αυτό, νομίζω ότι δεν είναι λιγότερο σημαντικό το γεγονός ότι ο κόσμος βρέθηκε σε μια τρομερή δίνη αλλαγών, και ιδιαίτερα αρνητικών εξελίξεων, και η διεθνής κοινότητα και τα μέσα ενημέρωσης δεν καταφέρνουν να αντιδράσουν σωστά σε όλες τις εξελίξεις. 

Η παγκόσμια τάξη πραγμάτων αναδιαμορφώνεται αρκετά γρήγορα, και ως εκ τούτου, οι διεθνείς σχέσεις μετασχηματίζονται σε διμερές και πολυμερές επίπεδο. Νομίζω ότι το πρόβλημα προέρχεται από το γεγονός ότι η επίλυση προβλημάτων με τη χρήση βίας έχει γίνει ο κανόνας και είναι ανεκτή, και είναι τρομερό, καθώς αυτό δεν έλυσε ποτέ προβλήματα. Θα μπορούσαμε να βρεθούμε μπροστά σε ένα ανοιχτό κουτί της Πανδώρας αν δεν μιλήσουμε εναντίον αυτών των εγκλημάτων. Η ειρήνη δεν εδραιώνεται με πόλεμο, γιατί η χρήση βίας, ή ακόμα και η απειλή βίας, αποτελούν κατάφωρες παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου. Δεν μπορείς να δημιουργήσεις την τάξη πατώντας τις ρίζες αυτής της τάξης. Ο ισχυρισμός της ηγεσίας του Αζερμπαϊτζάν ότι η βία μπορεί να οδηγήσει στην ειρήνη είναι γνωστός στη γλώσσα της λογικής και της φιλοσοφίας ως argumentum ad absurdum (επιχείρημα στον παραλογισμό). Και είναι εκπληκτικό ότι οι εκπρόσωποι αυτής της χώρας επαναλαμβάνουν αυτόν τον ισχυρισμό στο εξωτερικό χωρίς να καταλαβαίνουν πόσο γελοίοι ακούγονται τέτοιοι ισχυρισμοί. 

Για τη Δημοκρατία της Αρμενίας, η διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας αποτελεί κόκκινη γραμμή στην πορεία προς την ειρηνική επίλυση των θεμάτων. Από τότε που ο Θουκυδίδης είπε ότι «οι ισχυροί κάνουν ό,τι μπορούν και οι αδύναμοι υποφέρουν ό,τι πρέπει», έχουν περάσει 2.500 χρόνια και οι κανόνες του πολέμου και της ειρήνης έχουν αλλάξει πολύ. Εξάλλου, στην ίδια ιστορία του πιο αξιοθαύμαστου Έλληνα ιστορικού, συχνά αντικαθίστανται ο ισχυρός και ο αδύναμος. Δεν υπάρχουν αιώνιοι νικητές ούτε αιώνιοι ηττημένοι. Η ιστορία είναι μάρτυρας αυτού. Αλλά αυτό που έχει δείξει επίσης η ιστορία επανειλημμένα είναι ότι η ειρήνη είναι εφικτή όταν υπάρχει μια τάση για παραχωρήσεις και συμβιβασμούς. Χρειαζόμαστε διαρκή ειρήνη και όχι αέναους κύκλους βίας. 

Σε περίπτωση περαιτέρω επιθετικότητας, πιστεύετε ότι η διεθνής απάντηση θα ήταν διαφορετική; 

Η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποτρέψει κάθε είδους κλιμάκωση και στρατιωτική επίθεση από το Αζερμπαϊτζάν. Ο προοδευτικός κόσμος πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η σύγκρουση στον Νότιο Καύκασο είναι ένα εντυπωσιακό παράδειγμα σύγκρουσης συστημάτων αξιών: από τη μια πλευρά είναι η δημοκρατική Αρμενία και από την άλλη το πλούσιο σε πετρέλαιο αλλά αυταρχικό Αζερμπαϊτζάν. Κάθε νέα αποτυχία της δημοκρατίας θα φέρει νέες αποτυχίες σε άλλες γωνιές του κόσμου και θα επιδεινώσει περαιτέρω την άναρχη διεθνή κατάσταση. Αυτό πρέπει να σταματήσει. Οσο πιο γρήγορα τόσο το καλύτερο για όλους. Αν οι στρατιωτικές επιθέσεις του Αζερμπαϊτζάν του 2016 και του 2020 είχαν λάβει την κατάλληλη απάντηση, θα μπορούσαμε να ζούσαμε σε έναν διαφορετικό κόσμο, όχι μόνο στην άμεση γειτονιά μας, αλλά στη Μέση Ανατολή και σε άλλα μέρη του κόσμου. 

Η αρμενική πλευρά συνεχίζει να πιστεύει ότι, παρά τις δυσκολίες και τις προκλήσεις, υπάρχει πραγματική πιθανότητα να εδραιωθεί η ειρήνη μεταξύ των δύο χωρών, η οποία μπορεί να εφαρμοστεί εάν και οι δύο πλευρές έχουν πολιτική βούληση. Όπως έχει αποδειχθεί πολλές φορές στο παρελθόν, η Αρμενία απέδειξε την ετοιμότητά της να επαναλάβει τη δέσμευση στις διαπραγματεύσεις, με γνώμονα τις ακόλουθες αρχές: αμοιβαία αναγνώριση και σεβασμός της εδαφικής ακεραιότητας του άλλου χωρίς καμία ασάφεια. μελλοντική διαδικασία οριοθέτησης βάσει των πιο πρόσφατων διοικητικών χαρτών και συνόρων της Σοβιετικής Ένωσης· απεμπλοκή περιφερειακών επικοινωνιών με βάση τον πλήρη σεβασμό της κυριαρχίας και της δικαιοδοσίας των κρατών· και τις αρχές της ισότητας και της αμοιβαιότητας. 

Για την επίτευξη αυτών των στόχων, η κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Αρμενίας παρουσίασε το «Σταυροδρόμι της Ειρήνης». Πρόκειται για ένα σχέδιο για τη σύνδεση των περιφερειακών μας χωρών με σιδηρόδρομους, δρόμους, αγωγούς φυσικού αερίου, γραμμές ηλεκτροδότησης ή ενίσχυση των υπαρχουσών συνδέσεων. Προς το παρόν, δεν έχουμε κανέναν λειτουργικό δρόμο, ούτε σιδηρόδρομο, αγωγό ή γραμμή ηλεκτροδότησης με την Τουρκία ή το Αζερμπαϊτζάν και προτείνουμε να αλλάξει αυτή η κατάσταση θετικά.

Το σχέδιο «Σταυροδρόμι της Ειρήνης» θα αποφέρει επίσης οφέλη στη Γεωργία και το Ιράν, συμπεριλαμβανομένων των διμερών σχέσεων καθώς και την ενίσχυση των δεσμών με το Αζερμπαϊτζάν, την Τουρκία και την Αρμενία. Η υλοποίηση αυτού του σχεδίου θα είναι επωφελής όχι μόνο για την περιοχή μας αλλά και για το διεθνές εμπόριο, τη συνδεσιμότητα και τη σταθερότητα. Και ελπίζω σε υποστήριξη όχι μόνο από τις περιφερειακές χώρες αλλά από τη διεθνή κοινότητα γενικότερα. Βρισκόμαστε μπροστά σε πολύ σημαντικά, ιστορικά σταυροδρόμια. 

Η Ρωσία απέτυχε στο ρόλο της ως σύμμαχος στον CSTO (Οργανισμός Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας) και έχει ευθυγραμμιστεί με το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία. Πού βρίσκεται η σχέση της Αρμενίας με τη Ρωσία; 

Ο CSTO γενικά δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες της Αρμενίας, για να το θέσω ήπια. Ανεξάρτητα από τα λόγια από διάφορες πλευρές, είναι γεγονός ότι οι υποχρεώσεις της συνθήκης CSTO δεν έχουν εκπληρωθεί. Από τη μια πλευρά, η παραβίαση του αρμενικού εδάφους και η κατοχή των αρμενικών εδαφών δεν αναγνωρίστηκαν ποτέ ως τέτοια. Ως εκ τούτου, η αδράνεια ήταν δικαιολογημένη. Από την άλλη πλευρά, η δήλωση κατάπαυσης του πυρός του 2020 παραβιάστηκε ένα μήνα μετά την υπογραφή της με παραβάσεις του Αζερμπαϊτζάν. Δεν έγιναν πρακτικά μέτρα για να αποτραπεί η επιδείνωση της κατάστασης. Επιπλέον, οι επιθέσεις στον Διάδρομο του Λατσίν και ο αποκλεισμός του Ναγκόρνο-Καραμπάχ έγιναν υπό τη μύτη των Ρώσικων ειρηνευτικών δυνάμεων, οι οποίες υποτίθεται ότι εγγυήθηκαν την ασφάλεια του διαδρόμου και του πληθυσμού των Αρμενίων του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Σε όλους αυτές τις περιπτώσεις, είδαμε αβυσσαλέες αποτυχίες και προσπάθειες να δικαιολογήσουμε αυτές τις αποτυχίες. 

Ποιες νέες συμμαχίες μπορεί να σφυρηλατήσει η Αρμενία για το μέλλον; 

Η Αρμενία αναπτύσσει σχέσεις με πολλές χώρες. Έχουμε ενισχύσει τη συνεργασία εταιρικής σχέσης με την ΕΕ, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη συνεργασία με την Ινδία. Αναπτύσσουμε σχέσεις με τον αραβικό κόσμο και τις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Πράγματι, η άμεση γειτονιά μας είναι υψίστης σημασίας. Έχουμε εξαιρετικές σχέσεις με τη Γεωργία και το Ιράν, και πράγματι, ελπίζουμε να εξομαλύνουμε τις σχέσεις με την Τουρκία. Τελικά, θα πρέπει να εξομαλυνθούν και οι σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν. 

*Ο Tigran Mkrtchyan είναι Πρέσβης της Αρμενίας στην Ελλάδα, την Κύπρο και την Αλβανία. Έχει πτυχίο Ιστορίας και μεταπτυχιακό στην Παγκόσμια Ιστορία, με εξειδίκευση στην Αρχαία Ιστορία, από το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Ερεβάν, M.Phil στις Διεθνείς Σχέσεις από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ και διδακτορικό. στις πολιτικές επιστήμες από το Ρωσο-Αρμενικό (Σλαβονικό) Πανεπιστήμιο.

*Η συνέντευξη με τον Tigran Mkrtchyan για το The European Conservative, δόθηκε στον Αλβάρο Πένια