Εν μέσω της έντονης ισραηλινής προετοιμασίας για στρατιωτική επιχείρηση μετά τη φρικτή τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου και εν μέσω των εξίσου έντονων διπλωματικών επαφών για το ζήτημα της ανθρωπιστικής κρίσης στη Λωρίδα της Γάζας, ένα κρίσιμο ερώτημα αφορά τον ρόλο της Αιγύπτου.

Γιατί η Αίγυπτος εμφανίστηκε διστακτική στο να μετριάσει την ανθρωπιστική κρίση που βιώνουν οι Παλαιστίνιοι πολίτες στην άλλη πλευρά των συνόρων της με τη Γάζα, μήκους άνω των 12 χλμ., ειδικά από τη στιγμή που δεν υπάρχει πραγματικά εναλλακτική λύση από το να βοηθήσει το Κάιρο στην αντιμετώπιση της κρίσης;

Η απάντηση στο ερώτημα έγκειται στις ίδιες τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Αίγυπτος και στο κατά πόσο μια χώρα με τα δικά της σοβαρά οικονομικά προβλήματα και θέματα ασφαλείας μπορεί να αποτελέσει ασφαλές καταφύγιο για άλλους. Η Αίγυπτος μαζί με το Ισραήλ, έχει αποκλείσει τη Γάζα επί 16 χρόνια, περιορίζοντας τον κυρίως μουσουλμανικό πληθυσμό του θύλακα, ενώ το Κάιρο βρίσκεται αντιμέτωπο με τις δικές του απειλές στην περιοχή. Η Αίγυπτος ανησυχεί για τις πολιτικές επιπλοκές που θα μπορούσαν να προκύψουν από μια μεγάλη εισροή Παλαιστινίων. Αναπόφευκτα, η Αίγυπτος θα πρέπει τώρα κατά κάποιο τρόπο να εστιάσει την προσοχή της και να αντιμετωπίσει αυτούς που ζουν λίγα χιλιόμετρα μακριά ως γείτονες σε κρίση, και όχι ως ένα πρόβλημα που πρέπει να παραμείνει εγκλωβισμένο.

Η ανακοίνωση προ ημερών ότι το Ισραήλ συμφώνησε να επιτρέψει την είσοδο στη Γάζα μιας μερίδας ανθρωπιστικών προμηθειών από την Αίγυπτο είναι σίγουρα ευπρόσδεκτη, καθώς η βοήθεια θα αρχίσει επιτέλους να αντιμετωπίζει μια εξαιρετικά άσχημη κατάσταση στην περιοχή. Η φτώχεια και η κοινωνικοοικονομική δυσχέρεια στη Γάζα αποτελούσαν ήδη σοβαρά προβλήματα πριν από τον πόλεμο, με περισσότερους από δύο εκατ. ανθρώπους να συνωστίζονται σε μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές του κόσμου.

Όταν επισκεπτόμουν τακτικά τη Γάζα στις αρχές της δεκαετίας του 1980, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων μου, τότε, στην Πρεσβεία των ΗΠΑ στο Ισραήλ, η κρίση ήταν ήδη εμφανής – υψηλή ανεργία, δύσκολες συνθήκες διαβίωσης και μια γενική έλλειψη ελπίδας. Περισσότερα από 16 χρόνια εξουσίας της Χαμάς στην περιοχή επιδείνωσαν σημαντικά την κατάσταση. Τώρα, η ισραηλινή πολιορκία ως απάντηση στις επιθέσεις της Χαμάς, συμπεριλαμβανομένων των περιορισμών στην ηλεκτροδότηση, την παροχή νερού και τις επικοινωνίες εν μέσω συνεχιζόμενων βομβαρδισμών, έχει κάνει τις συνθήκες ακόμη πιο καταστροφικές.

Η Αίγυπτος δεν έχει συμπάθεια προς τη Χαμάς, το παλαιστινιακό κίνημα που έλκει την “καταγωγή” του από την αιγυπτιακή Μουσουλμανική Αδελφότητα. Οι αιγυπτιακές αρχές είχαν μια τεταμένη σχέση με την Αδελφότητα από την ίδρυσή της το 1928, συμπεριλαμβανομένων αρκετών σοβαρών και βίαιων αντιπαραθέσεων. Μέλη του παρακλαδιού της Αδελφότητας – η Αιγυπτιακή Ισλαμική Τζιχάντ – ήταν υπεύθυνα για τη δολοφονία του προέδρου Ανουάρ Σαντάτ το 1981. Το κίνημα συνέβαλε στη διαμόρφωση προσώπων όπως ο Ayman al-Zawahri, ο οποίος έγινε ηγετική φυσιογνωμία της Αλ Κάιντα. Είναι προς το συμφέρον της Αιγύπτου να κρατήσει την Αδελφότητα υπό έλεγχο, να αντιμετωπίσει άλλα εξτρεμιστικά στοιχεία στο Σινά και επομένως να είναι επιφυλακτική απέναντι στη Χαμάς, στην άλλη πλευρά των συνόρων, στη Γάζα.

Παράλληλα, η Αίγυπτος κατάφερε να διατηρεί διαύλους επικοινωνίας με τη Χαμάς, οι οποίοι αποδείχτηκαν εξαιρετικής σημασίας κατά τη διάρκεια συχνών αντιπαραθέσεων της ισλαμιστικής οργάνωσης με το Ισραήλ. Δουλεύοντας μόνη της ή σε συνεργασία με το Κατάρ, την Τουρκία και τη Γερμανία – μεταξύ άλλων – η Αίγυπτος έκανε παρεμβάσεις κατά τη διάρκεια αυτών των συγκρούσεων για να βοηθήσει στην κατάπαυση του πυρός και στο ξεκίνημα συζητήσεων για την κατάσταση μετά τις συγκρούσεις. Αυτό συνέβη στον παρατεταμένο πόλεμο Ισραήλ – Χαμάς το 2014 και στην αντιπαράθεση του 2021. Για τον λόγο αυτό, και λόγω του ότι η αιγυπτιακή Χερσόνησος του Σινά βρίσκεται στην άλλη πλευρά του σημείου διέλευσης της Ράφα, η προσοχή έχει επικεντρωθεί στην Αίγυπτο ως τον κυρίως παίκτη στην προσπάθεια αντιμετώπισης της επιδεινούμενης ανθρωπιστικής κρίσης στη Γάζα.

Η Αίγυπτος έχει διατηρήσει αυστηρό έλεγχο στα σύνορά της με τη Γάζα από τότε που η Χαμάς ανέλαβε την εξουσία εκεί το 2007, συμπεριλαμβανομένων περιόδων κατά τις οποίες τα σύνορα ήταν κλειστά για τη μετακίνηση ανθρώπων. Μετά την επίθεση της Χαμάς κατά του Ισραήλ, η Αίγυπτος συμφώνησε να επιτρέψει την είσοδο ορισμένων ανθρωπιστικών προμηθειών, αλλά απέρριψε τη δημιουργία ενός ανθρωπιστικού διαδρόμου κατά μήκος των συνόρων που θα επέτρεπε στους ανθρώπους να φεύγουν μέσω του περάσματος της Ράφα. Η Αίγυπτος και το Ισραήλ δεν έχουν επίσης καταλήξει σε συμφωνία για να επιτραπεί στους κατόχους ξένων διαβατηρίων, συμπεριλαμβανομένων των Παλαιστινίων, να φεύγουν μέσω της Ράφα.

Οι διπλωμάτες που ασχολούνται τώρα με την Αίγυπτο πρέπει αν αντιμετωπίσουν τουλάχιστον τρία ζητήματα.

Πρώτον, η Αίγυπτος εξακολουθεί να αντιμετωπίζει μια σοβαρή κατάσταση ασφαλείας στη Χερσόνησο του Σινά. Οι εξτρεμιστές, που πιστεύεται ότι συνδέονται με την Αλ Κάιντα και το ISIS, έχουν εμπλακεί σε μια δεκαετή ανταρσία κατά της αιγυπτιακής κυβέρνησης. Πραγματοποιώντας επιχειρήσεις σε μια μεγάλη περιοχή, με δύσκολο έδαφος και μικρό πληθυσμό, οι αντάρτες δεν έχουν ακόμη ηττηθεί πλήρως. Οι Αιγύπτιοι ενδέχεται να πιστεύουν ότι η εισροή ενός μεγάλου, τραυματισμένου προσφυγικού πληθυσμού στο Σινά θα μπορούσε να προσφέρει στους μαχητές μια πιθανή “πηγή” νέων νεοσύλλεκτων. Η Αίγυπτος ενδέχεται επίσης να φοβάται ότι πράκτορες της Χαμάς θα μπορούσαν να αναμειχθούν μεταξύ των προσφύγων, να εισέλθουν στην Αίγυπτο και να αποτελέσουν μια επιπλέον απειλή για την ασφάλεια.

Δεύτερον, πολλοί Παλαιστίνιοι αντιτίθενται στην ιδέα της αποχώρησης από τη Γάζα, ακόμη και ως ένα προσωρινό μέτρο. Στη Γάζα κατοικούν περισσότεροι από ένα εκατ. απογόνοι προσφύγων από τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1948-49, και επομένως, αυτός ο πληθυσμός είναι ευαίσθητος στην πιθανότητα αυτό που θα ανακοινωνόταν ως προσωρινή μετεγκατάσταση να γίνει μόνιμη. Η Αίγυπτος είναι επίσης ευαίσθητη σε αυτό το ενδεχόμενο και δεν επιθυμεί να φιλοξενήσει έναν μεγάλο παλαιστινιακό προσφυγικό πληθυσμό για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Τρίτον, η Αίγυπτος είναι μια χώρα με μεγάλο πληθυσμό φτωχών ανθρώπων. Φιλοξενεί ήδη εκατοντάδες χιλιάδες αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες. Ακόμη και αν η διεθνής κοινότητα αναλάβει την ευθύνη για τους προσωρινούς πρόσφυγες της Γάζας, η Αίγυπτος ενδέχεται να ανησυχεί ότι θα παραμείνουν για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. Ακόμα και με εξωτερική βοήθεια, κάτι τέτοιο θα εξαντλούσε τους αιγυπτιακούς πόρους και θα δημιουργούσε επιπλέον πίεση στην οικονομία της Αιγύπτου  και ένα πρόβλημα ασφαλείας, καθώς οι νέοι στους καταυλισμούς θα απογοητεύονταν από την κατάσταση. Επίσης, δεν θέλει να θεωρηθεί ότι, με το να φιλοξενήσει πρόσφυγες από τη Γάζα, υποστηρίζει σιωπηρά την πολιτική του Ισραήλ έναντι των Παλαιστινίων.

Παρά τις προκλήσεις αυτές, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν. και άλλοι συνεργάζονται με την Αίγυπτο για να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις ώστε να φτάσει η ανθρωπιστική βοήθεια στους Παλαιστίνιους στη νότια Γάζα που εγκατέλειψαν τα σπίτια τους μετά τη συγκέντρωση στρατευμάτων του Ισραήλ στα σύνορα με τη Λωρίδα της Γάζας και την προειδοποίηση για επικείμενη στρατιωτική επιχείρηση. Ενώ η Αίγυπτος έχει αναφέρει ότι είναι έτοιμη να διευκολύνει τη διακίνηση μέσω της Ράφα τροφίμων, νερού, ιατρικών προμηθειών και άλλων ειδών έκτακτης ανάγκης, ένας παράγοντας που μπορεί να περιπλέξει την κατάσταση θα είναι το πώς θα αποτραπεί το ενδεχόμενο οι προμήθειες αυτές να φτάνουν στη Χαμάς και να υποστηρίζουν ακούσια τις τρομοκρατικές δραστηριότητές της. Δεν είναι πάντα εφικτό να γίνει διάκριση μεταξύ των απλών πολιτών και των μαχητών της Χαμάς που είναι ντυμένοι με πολιτικά ρούχα. Και, αν οι ξένοι εργαζόμενοι σε ανθρωπιστικές οργανώσεις που παραδίδουν τα αγαθά είναι άοπλοι, θα μπορούσαν να απειληθούν από ένοπλους μαχητές της Χαμάς που ανυπομονούν να αρπάξουν τις ανθρωπιστικές προμήθειες.

Η αβεβαιότητα της συνέχισης της ανθρωπιστικής βοήθειας θα θέσει ένα σοβαρό δίλημμα στους Αμερικανούς αξιωματούχους. Όπως έχει καταστήσει σαφές ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, η Ουάσινγκτον υποστηρίζει σθεναρά τις προσπάθειες για την κάλυψη των βασικών αναγκών των Παλαιστινίων στη Γάζα. Ωστόσο, οι συνεχείς ισραηλινοί βομβαρδισμοί και η πιθανότητα χερσαίας επίθεσης ενδέχεται να καταστήσουν την παροχή ανθρωπιστικών προμηθειών επικίνδυνη και να θέσουν σε κίνδυνο τους εργαζομένους των Ηνωμένων Εθνών και άλλων ανθρωπιστικών οργανώσεων. Μια ανθρωπιστική συμφωνία θα μπορούσε να καταρρεύσει πριν καν ξεκινήσει.

Επομένως, η κυβέρνηση πρέπει να σχεδιάσει τώρα την κάλυψη των άμεσων αναγκών της Γάζας – κάτι που μπορεί να χρειαστεί ένα κάλεσμα προς το Ισραήλ για ανθρωπιστική κατάπαυση του πυρός – αλλά πρέπει επίσης να αναπτύξει και ένα σχέδιο για την επόμενη ημέρα. Η Αίγυπτος θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε οποιοδήποτε σχέδιο, όχι μόνο λόγω της “εγγύτητάς” της στη Γάζα, αλλά και λόγω του βάρους που έχει στον αραβικό κόσμο. Αν και η Αίγυπτος θα αποφύγει τον άμεσο ρόλο της στη διακυβέρνηση της Γάζας, έστω και προσωρινά, θα πρέπει να υπάρξει στενή συνεργασία και να ζητηθεί η συμβουλή της για οποιαδήποτε μεταβατική ρύθμιση τεθεί σε εφαρμογή.

* Ο Daniel C. Kurtzer ήταν πρέσβης των ΗΠΑ στην Αίγυπτο από το 1997 έως το 2001 και πρέσβης στο Ισραήλ από το 2001 έως το 2005. Σήμερα είναι καθηγητής στη Σχολή Δημοσίων και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Princeton.

Πηγή: Bloomberg