Του Theodore Murphy 

Τα πραξικοπήματα επέστρεψαν στην Αφρική. Στις δεκαετίες του 1990 και του 2000, ο αριθμός των αναγκαστικών αναλήψεων της εξουσίας στην ήπειρο μειώθηκε· αλλά ο αριθμός άρχισε να ανεβαίνει πριν από περίπου 15 χρόνια. Αυτή η επιδείνωση έγινε ιδιαίτερα εμφανής με την εμφάνιση μιας ζώνης πραξικοπήματος που εκτείνεται από το Σουδάν έως τον Νίγηρα (και κυρίως πρόσφατα την Γκαμπόν), όπου έλαβαν χώρα οκτώ πραξικοπήματα τα τελευταία τρία χρόνια.

Οι παράγοντες πίσω από τα πραξικοπήματα κυμαίνονται από την αστάθεια του κράτους έως την αδύναμη οικονομική ανάπτυξη. Αλλά τέτοιοι παράγοντες ήταν επίσης σταθεροί τις δεκαετίες αμέσως μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου – όταν η Αφρική γνώρισε λιγότερα πραξικοπήματα.

Ο παράγοντας που παραβλέπεται είναι η αποδυνάμωση της παγκόσμιας τάξης και το ευνοϊκό προς πραξικοπήματα διεθνές περιβάλλον που αυτή έχει δημιουργήσει. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να εξετάσουν, ειδικότερα, τον ρόλο που διαδραματίζουν τώρα οι ακτιβιστικές “μεσαίες δυνάμεις” και η Ρωσία εκμεταλλευόμενοι ένα όλο και πιο άνομο διεθνές περιβάλλον.

Περιορισμός των ΗΠΑ, επιλεκτική επιβολή της ΑΕ

Καθώς οι ΗΠΑ περιορίζονται στο να συνεχίσουν τον στρατηγικό τους ανταγωνισμό με την Κίνα, η ικανότητά τους να επενδύουν σοβαρά τόσο σε στρατηγικές επιταγές όσο και σε στόχους εξωτερικής πολιτικής που καθοδηγούνται από αξίες υφίσταται πίεση. Με την ουσία να έχει προτεραιότητα έναντι του καλού, η διατήρηση της δημοκρατίας στην Αφρική έχει ξεφύγει από τη λίστα των στρατηγικών προτεραιοτήτων της Αμερικής.

Το σύστημα της Αφρικής για την αποτροπή εξαγορών έχει επίσης αποδυναμωθεί σημαντικά. Η επιβολή των κανόνων της για την απαγόρευση των πραξικοπημάτων από την Αφρικανική Ένωση έγινε ολοένα και πιο ασυνεπής κατά την ίδια περίοδο, κατά την οποία άρχισε να επιβάλλεται μόνο επιλεκτικά, λόγω των ιδιοτροπιών των ισχυρών κρατών μελών της ΑΕ. Αυτό ξεκίνησε με το πραξικόπημα στη Μαυριτανία το 2008, και ακολούθησαν οι εκλογές του Προέδρου Σίσι μετά το πραξικόπημα στην Αίγυπτο, και πιο πρόσφατα από πραξικοπήματα στο Τσαντ και το Σουδάν.

Η μεσοβασιλεία και η άνοδος των μεσαίων δυνάμεων

Για να παραφράσουμε τον Γκράμσι, η διεθνής τάξη που βασίζεται σε κανόνες δεν έχει ακόμη πεθάνει, επομένως η νέα τάξη δεν μπορεί να γεννηθεί. Ο κόσμος βρίσκεται έτσι σε μια μεσοβασιλεία όπου η τάξη που βασίζεται σε κανόνες ξεφτίζει αλλά η επόμενη παγκόσμια τάξη δεν έχει ακόμη εμφανιστεί.

Έχοντας επίγνωση ότι ο κόσμος γύρω τους αλλάζει, οι Αφρικανοί ηγέτες ανησυχούν ότι αναπτύσσεται μια νέα εκδοχή ψυχρού πολέμου και ότι κινδυνεύουν να αναγκαστούν να επιλέξουν μια πλευρά – την Αμερική ή την Κίνα. Αλλά ένα σενάριο τύπου ψυχρού πολέμου δεν είναι δεδομένο, πράγμα που σημαίνει ότι οι Αφρικανοί ηγέτες μπορεί να προετοιμάζονται για το λάθος πράγμα. Αυτό κινδυνεύει να συσκοτίσει μια μεγάλη πρόκληση που δημιουργήθηκε από τη μεσοβασιλεία: την άνοδο των διεκδικητικών μεσαίων δυνάμεων.  

Με την παγκόσμια τάξη σε συνεχή μεταβολή, οι μεσαίες δυνάμεις επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν την κυριαρχία τους και να επεκτείνουν την επιρροή τους. Για τις μεσαίες δυνάμεις στον Κόλπο, στην Αίγυπτο και την Τουρκία, αυτές οι δίδυμες φιλοδοξίες μεταφράζονται στο να αντιμετωπίζουν το Κέρας της Αφρικής ως το κοντινό τους εξωτερικό. Η Ρωσία εκτινάσσεται στη ζώνη του πραξικοπήματος μοιράζοντας τα ίδια κίνητρα μεσαίας δύναμης, αλλά διαφέρει σε έναν βαθμό: την επιθυμία να υπονομεύσει τη Δύση. Η ευκαιρία που δημιουργείται από τα πραξικοπήματα καθορίζει το πού επιλέγει να εμπλακεί η Ρωσία. Αλλά η επιδίωξη του ανταγωνισμού της με τη Δύση παρέχει ένα δεύτερο κίνητρο για την εστίαση της Ρωσίας στο δυτικό μισό της ζώνης του πραξικοπήματος: εργάζεται για να απωθήσει την ισχυρότερη ευρωπαϊκή επιρροή, δηλαδή την παρουσία της Γαλλίας στα γαλλόφωνα κράτη του Σαχέλ.

Φυσικά, η εμπλοκή της Ρωσίας και των μεσαίων δυνάμεων στην Αφρική προϋπήρχε της μεσοβασιλείας, αλλά η ευκαιρία που παρουσιάζεται από την εξελισσόμενη παγκόσμια τάξη επιβαρύνει τις παρεμβάσεις τους. Η Ρωσία και οι μεσαίες δυνάμεις εκμεταλλεύονται την περικοπή των ΗΠΑ και τη διάβρωση των κανόνων της ΑΕ, προσφέροντας τους εαυτούς τους ως εταίρους σε πραξικοπηματίες. Βλέποντας την ευκαιρία να αποκτήσουν επιρροή στις αρπαγές εξουσίας, μετακινούνται μέσα και πίσω στο άλογο που προτιμούν. Αυτά περιλαμβάνουν τα ΗΑΕ, τη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και την Τουρκία σε όλο το Κέρας της Αφρικής, όπου η Τουρκία επικεντρώνεται περισσότερο στη Σομαλία· τα ΗΑΕ, η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ επικεντρώνονται περισσότερο στο Σουδάν. Στο Σαχέλ, η Τουρκία διερευνά δοκιμαστικά την οικονομική συνεργασία και τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας στον Νίγηρα, την Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι. Η Ρωσία διαδραματίζει ρόλο στα τμήματα του Κέρατος της Αφρικής και του Σαχέλ της ζώνης του πραξικοπήματος. Το βαθύτερο αποτύπωμά της βρίσκεται στο Μάλι και την Μπουρκίνα Φάσο. Όλες οι ενεργές μεσαίες δυνάμεις προσβλέπουν στο έπαθλο της Λιβύης ως μέρος της στρατηγικής λογικής για να εμπλακούν στις γειτονικές της χώρες.

Με ολοένα αυξανόμενους αριθμούς αυταρχικών πολιτικών επιχειρηματιών στη ζώνη του πραξικοπήματος να διεκδικούν την εξουσία, οι ευκαιρίες για δέσμευση πολλαπλασιάζονται. Οι μεσαίες δυνάμεις – και η Ρωσία, σε μικρότερο βαθμό – τοποθετούν σοβαρό πολιτικό και οικονομικό κεφάλαιο πίσω από τη δέσμευσή τους καθώς και υποστήριξη ασφαλείας χωρίς αμφιβολίες. Αυτό δημιουργεί υπερβολικό αντίκτυπο σε σύγκριση με τη μεσαίου επιπέδου επίσημη δέσμευση και πιο υπό όρους παροχή οικονομικής υποστήριξης και ασφάλειας από τη Δύση. Παρόλο που διαθέτουν μεγαλύτερη δύναμη πυρός, οι ικανότητες των διπλωματικών θεσμών και των θεσμών ασφαλείας των μεσαίων δυνάμεων δεν έχουν ακόμη καλύψει τις απαιτήσεις που τους θέτει η ισχυρή βούληση των πολιτικών κυρίων τους να δράσουν. Ο αντίκτυπος μπορεί να είναι του ταύρου εν υαλοπωλείω.

Η Ρωσία και οι μεσαίες δυνάμεις δημιουργούν ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τους απολυταρχικούς της Αφρικής καθιστώντας αδύνατη τη διεθνή και αφρικανική-περιφερειακή απομόνωσή τους. Η προηγούμενη, μονοπολική περίοδος επέτρεψε στις ΗΠΑ, με τους Ευρωπαίους να πλαισιώνουν, όλοι πίσω από ένα αφρικανικό άρμα (γενικά την ΑΕ), να αναπτύξουν καρότα και μαστίγια ενώ παράλληλα συγκέντρωναν άλλες εξωτερικές δυνάμεις. Ωστόσο, οι διεκδικητικές πολιτικές των μεσαίων δυνάμεων εμποδίζουν τον σχηματισμό μιας κρίσιμης μάζας διεθνούς υποστήριξης για την αποτροπή της παραβίασης των κανόνων. 

Πώς να πλοηγηθείτε σε αυτό το νέο τοπίο

Οι Αφρικανοί ηγέτες κατανοούν ότι η αλλαγή της παγκόσμιας τάξης δημιουργεί μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την Αφρική. Ενθαρρύνουν νέους εταίρους ως ευπρόσδεκτο μέσο διαφοροποίησης πέρα από την πρώην περιορισμένη επιλογή των ΗΠΑ, των παλιών αποικιακών δυνάμεων όπως η Γαλλία και η Βρετανία ή η Κίνα. Αλλά ο αντίκτυπος της εμπλοκής της Ρωσίας και των μεσαίων δυνάμεων στη ζώνη πραξικοπήματος καταδεικνύει τις παγίδες μιας τέτοιας διαφοροποίησης. Αντί να δημιουργεί μια πληθώρα επιλογών προς όφελος της Αφρικής, η εμπλοκή της Ρωσίας και της μεσαίας δύναμης ενισχύει τους Αφρικανούς αυταρχικούς και τροφοδοτεί την κρατική αποσταθεροποίηση.

Δεν θα υπάρξει επιστροφή στη μονοπολική τάξη υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. κανένας Αμερικανός κρίκος για να κρατήσει μαζί τη βασισμένη σε κανόνες τάξη κατά των πραξικοπημάτων στην Αφρική. Ακόμη και αν οι ΗΠΑ ανακατανείμουν το πολιτικό κεφάλαιο προς αυτόν τον σκοπό, η φάση της μεσοβασιλείας έχει ήδη δημιουργήσει αλλαγές σε παγκόσμια τάξη μεγέθους που καθιστούν τις διεκδικητικές μεσαίες δυνάμεις και τη Ρωσία σχεδόν αδύνατο να περιοριστούν.

Ούτε η δέσμευση της Γαλλίας στις πρώην αποικίες της – το τμήμα του Σαχέλ της ζώνης του πραξικοπήματος – μπορεί να καλύψει το κενό του ηγετικού ρόλου των ΗΠΑ. Όσο η Γαλλία αγωνίζεται να διατηρήσει τον πρωταρχικό της ρόλο μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων στο Σαχέλ, ο πυρετός του αντιγαλλικού αισθήματος στις πρώην αποικίες του Σαχέλ περιορίζει την αποτελεσματικότητά της.

Ενθαρρύνοντας όλους τους στρατιώτες να υποστηρίξουν την ανάπτυξη στις χώρες τους, οι Αφρικανοί ηγέτες μπορεί να έχουν καθυστερήσει πολύ λίγο στα μειονεκτήματα της εμπλοκής της Ρωσίας και των μεσαίων δυνάμεων. Εάν ο φόβος τους ήταν η εργαλειοποίηση της Αφρικής από την Κίνα και τις ΗΠΑ, τότε η Ρωσία και οι μεσαίες δυνάμεις δεν προκαλούν μεγαλύτερη αφρικανική δράση. Ως έχει, απλώς προσθέτουν στον αριθμό των παικτών που εργαλειοποιούν την Αφρική. Αυτό είναι το αληθινό σήμα αφύπνισης που ακούστηκε από το πραξικόπημα του Νίγηρα.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ