Του Lionel Laurent – BloombergOpinion

Εκείνο που ο Εμανουέλ Μακρόν αποκαλεί “επιδημία” πραξικοπημάτων στη γαλλόφωνη Αφρική, εξαπλώνεται. Από την Αραβική Άνοιξη μέχρι σήμερα, το Παρίσι και άλλες δυτικές πρωτεύουσες δεν έμοιαζαν ποτέ ξανά να έχουν ξεπεραστεί τόσο πολύ από τα γεγονότα, καθώς μια σειρά από υποτιθέμενα σταθερά καθεστώτα ισχυρών ανδρών καταρρέουν στα χέρια και υπό τα χτυπήματα φιλόδοξων στρατιωτικών αξιωματούχων, οι οποίοι συχνά επευφημούνται από μια νέα γενιά απογοητευμένη από ανεκπλήρωτες δημοκρατικές υποσχέσεις. Δεν υπάρχει εύκολη λύση, ωστόσο μια νέα προσέγγιση χρειάζεται άμεσα (κι έχει κιόλας καθυστερήσει).

Το ντόμινο… βγαίνει από το Σαχέλ

Η σημασία του τελευταίου κομματιού του ντόμινο που έπεσε – του προέδρου Αλί Μπονγκό στη Γκαμπόν – είναι το γεγονός ότι η αστάθεια εξαπλώνεται πέρα από την περιοχή του Σαχέλ, όπου μια χαμένη μάχη με την υποστήριξη της Γαλλίας κατά των τζιχαντιστών έχει εξοργίσει τους ντόπιους, ενθάρρυνε τη στρατιωτική ανατροπή καθεστώτων σε χώρες όπως το Μάλι και ο Νίγηρας και άνοιξε χώρο για την είσοδο στο παιχνίδι της μισθοφορικής Wagner της Ρωσίας.

Η αδυναμία των περιφερειακών μπλοκ της Δύσης ή της Αφρικής να αντιστρέψουν αυτές τις καταλήψεις εξουσίας πιθανότατα τροφοδότησε την παρόρμηση να εκδιωχθεί ο Μπνονγκό – η οικογένεια του οποίου κυβερνούσε τη Γκαμπόν για 55 χρόνια και για μεγάλο χρονικό διάστημα αποτελούσε βασικό εταίρο για τα συμφέροντα του Παρισιού στην Αφρική (κάνοντας πιο πρόσφατα μια στροφή προς την Αγγλόσφαιρα μέσω Κοινοπολιτείας).

Εκείνο που κάνει την κατάσταση στη Γκαμπόν μια ιδιαίτερα δύσκολη εξέλιξη για τη Γαλλία και τους Ευρωπαίους συμμάχους της, οι οποίοι συναντήθηκαν την Πέμπτη για να εξετάσουν την αντίδρασή τους στο πραξικόπημα της 30ης Ιουλίου στον Νίγηρα, συμπεριλαμβανομένων πιθανών κυρώσεων, είναι ότι ορισμένα τμήματα του ντόμινο ήταν ήδη ετοιμόρροπα.

Οι Μπονγκό ζούσαν στην πολυτέλεια, ωφελούμενοι από τον πετρελαϊκό πλούτο της Γκαμπόν, ενώ το ένα τρίτο των κατοίκων της χώρας ζουν με λιγότερα από περίπου 7 δολάρια την ημέρα, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. Η αφορμή του πραξικοπήματος δεν ήταν ο τζιχαντισμός ή η γαλλική στρατιωτική εμπλοκή, αλλά η έναρξη μιας τρίτης θητείας του Μπονγκό στην εξουσία, μετά από αμφισβητούμενες γενικές εκλογές – μέρος ενός αυξανόμενου κύματος “τρίτων θητειών” σε μια ήπειρο όπου η διάμεση ηλικία του πληθυσμού είναι 19 ετών, ωστόσο εκείνη των αρχηγών κρατών είναι περίπου 63.

Εξ ου και ο εορτασμός στους δρόμους της Γκαμπόν για ένα πραξικόπημα το οποίο είναι εξ ορισμού αντιδημοκρατικό, αλλά θεωρείται ως απελευθέρωση από την αυταρχική εξουσία. Όπως και στην ιστορία της ίδιας της Γαλλίας, οι στρατηγοί επωφελούνται από το πολιτικό και οικονομικό χάος για να καταλάβουν την εξουσία, εκτιμά ο Τιερί Βιρκουλόν της δεξαμενής σκέψης IFRI, αποκαλώντας τη στιγμή ως εκείνη των “Βοναπάρτηδων” της Αφρικής. “Τα στρατιωτικά πραξικοπήματα δεν είναι η λύση, ωστόσο δεν μπορούμε να ξεχνάμε ότι, λίγο πριν από αυτό, η Γκαμπόν διεξήγαγε εκλογές γεμάτες παρατυπίες”, δήλωσε ο κορυφαίος διπλωμάτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ζοζέπ Μπορέλ.

Όλα αυτά εξηγούν τη διφορούμενη απάντηση απέναντι στις εξελίξεις στη Γκαμπόν μετά από εκείνες στον Νίγηρα – το Παρίσι καταδικάζει το πραξικόπημα, ενώ η κυβέρνηση Μπάιντεν ζήτησε από τη χούντα να διατηρήσει την εξουσία στα χέρια πολιτικών και όχι στρατιωτικών αξιωματούχων- ή τη σύγχυση για το πότε θα σταματήσουν να πέφτουν τα τμήματα του ντόμινο.

Αργά

Περισσότεροι Αφρικανοί ηγέτες θα κοιτάζουν πλέον νευρικά πίσω από τον ώμο τους. Ο 90χρονος πρόεδρος του Καμερούν, Πολ Μπιγιά, ο οποίος βρίσκεται στην εξουσία από το 1982, διόρισε την Πέμπτη νέο υπουργικό συμβούλιο. Η Σενεγάλη, της οποίας ο πρόεδρος απέκλεισε πρόσφατα το ενδεχόμενο τρίτης θητείας, διεξάγει εκλογές το επόμενο έτος. “Υπάρχει ένα πραγματικό αίσθημα μετάδοσης και διασποράς του κινδύνου ανατροπών”,  αναφέρει ο Στεφάν Γκομπέρτς, πρώην διευθυντής του γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών για την Αφρική. Ο συνδυασμός ενισχυμένων ενόπλων δυνάμεων με φιλοδοξίες και εξαντλημένων από τις πολυετείς διαδρομές τους καθεστώτων δεν είναι σπάνιος στην ήπειρο.

Η απάντηση θα απαιτήσει μια επιδέξια διπλωματική δεινότητα η οποία μέχρι στιγμής λείπει, καθώς οι αντιδράσεις σχετικά με τον Νίγηρα κυμαίνονται από φλογερές απειλές στρατιωτικής επέμβασης έως την απροθυμία να χαρακτηριστεί το πραξικόπημα ως τέτοιο. Η εστίαση στη στρατιωτική συσσώρευση δυνάμεων στο Σαχέλ και η τάση προς το “business as usual” με αυταρχικούς ηγέτες έχουν οδηγήσει τη Γαλλία να χάσει την επιρροή και την αξιοπιστία της, ενώ μια ευρύτερη μάχη εξουσίας μεταξύ της Δύσης και των Κίνας και Ρωσίας διαδραματίζεται σε μια ήπειρο όπου υπάρχουν άφθονοι φυσικοί πόροι.

Μια καλύτερη ισορροπία θα μπορούσε να είναι μεταξύ στοχευμένων κυρώσεων που δεν θα τιμωρούν τους αμάχους – όπως, για παράδειγμα, το 2011, όταν η Ευρώπη επέβαλε περιορισμούς στο καθεστώς Γκαγκμπό της Ακτής Ελεφαντοστού – και μιας πιο πειστικής ώθησης για προώθηση μιας δημοκρατικής μετάβασης προς τον πλουραλισμό και τη βιώσιμη πολιτική αντιπολίτευση.

Ο Μακρόν προσπάθησε με πολιτική διορατικότητα να εξαφανίσει τους ιστούς αράχνης του πατερναλισμού της παλαιάς σχολής, με τη δέσμευση να μειώσει τον αριθμό των στρατευμάτων του στην Αφρική και να σφυρηλατήσει μια πιο ισότιμη εμπορική σχέση με τις χώρες της – και πολλά άλλα. Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, είπε στο διπλωματικό του σώμα: “Εξακολουθούμε να τείνουμε να μιλάμε μόνο με τις πρωτεύουσες (της Αφρικής) και με εκείνους που βρίσκονται στην εξουσία… πρέπει να επανασχετισθούμε με την κοινωνία των πολιτών, με όσους βρίσκονται στην αντιπολίτευση”.

Ωραίο πνεύμα, μπορεί όμως πλέον να είναι πολύ αργά.

Αναδημοσίευση από το capital.gr