Σαν σήμερα, 6 Σεπτεμβρίου 1955, στο απόγειό της η τουρκική βαρβαρότητα

Την άνοιξη του 1955 ξεκίνησε ο αγώνας των Κυπρίων για την απαλλαγή από το αποικιοκρατικό καθεστώς και την ένωση της νήσου με την Ελλάδα. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου δεν φαινόταν διατεθειμένη να παραδώσει την κυριαρχία της Κύπρου. Τον Ιούνιο του 1955 πρότεινε τη σύγκληση διάσκεψης στο Λονδίνο με αντικείμενο συζήτησης την κατάσταση στην Κύπρο. Η διάσκεψη, στην οποία συμμετείχαν αντιπρόσωποι της βρετανικής, της ελληνικής και της τουρκικής πλευράς, ξεκίνησε τις εργασίες της στις 29 Αυγούστου.

Ο αγώνας των Ελλήνων στην Κύπρο δεν εθεάθη με θετικό τρόπο στο εσωτερικό της Τουρκίας· τουναντίον, δημιουργήθηκε εξαιρετικά αρνητικό κλίμα εις βάρος της Ελλάδας. Το αρνητικό κλίμα στρεφόταν και κατά της διαβιούσας στην Κωνσταντινούπολη ελληνικής κοινότητας. Οι Ρωμιοί της Κωνσταντινούπολης, οι οποίοι ταυτίστηκαν σκοπίμως με τους Ρωμιούς της Κύπρου (όπως αποκαλούνταν οι Έλληνες της νήσου), κατηγορήθηκαν από τον τουρκικό Τύπο ότι χρηματοδοτούσαν των αγώνα τον Ελληνοκυπρίων διενεργώντας εράνους. Επρόκειτο ουσιαστικά για ιδανική ευκαιρία του τουρκικού κράτους να στοχοποιήσει την ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης και τελικά να την εκδιώξει από τη χώρα.

Κατά την πρώτη ημέρα των εργασιών της τριμερούς διάσκεψης, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών ζήτησε με τηλεγράφημά του προς την Άγκυρα να πραγματοποιηθούν συλλαλητήρια για το Κυπριακό στην Τουρκία, ώστε να ενδυναμωθεί η διαπραγματευτική του θέση στο θέμα. Η εκδήλωση μερικών επεισοδίων στην Τουρκία εις βάρος της ελληνικής μειονότητας αποτελούσε ένα ενδεχόμενο, το οποίο δεν έβρισκε αντίθετη τη βρετανική πλευρά, καθότι θα λειτουργούσε ως ανασταλτικός παράγοντας των ελληνικών σχεδίων για το μέλλον της Κύπρου.

Τη νύχτα της 5^ης προς την 6^η Σεπτεμβρίου εξερράγη μια βόμβα μικρής ισχύος στο τουρκικό προξενείο της Θεσσαλονίκης. Όπως ανέφερε η «Καθημερινή» στις 7 Σεπτεμβρίου, «διάχυτος είναι η πεποίθησις εις την κοινήν γνώμην της πόλεως ότι ο δράστης της αποπείρας δεν είναι δυνατόν να είναι Έλλην, ο οποίος τυχόν ωθήθη εις την ενέργειαν αυτήν από αγανάκτησιν διά τας υπερφιάλους αξιώσεις των Τούρκων εις την τριμερή διάσκεψιν, αλλά πράκτωρ ξένης δυνάμεως». Πράγματι, οι έρευνες έδειξαν ότι η έκρηξη αποτελούσε προβοκατορική ενέργεια της Άγκυρας: ο εκρηκτικός μηχανισμός τοποθετήθηκε στο σημείο από Τούρκους πράκτορες.

Η είδηση της έκρηξης στο τουρκικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη, το οποίο βρίσκεται στον ίδιο χώρο με το σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ, έγινε αμέσως γνωστή στην Τουρκία. Τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης δημοσίευσαν αλλοιωμένες φωτογραφίες του χώρου του προξενείου, εμφανίζοντας ζημιές πολύ μεγαλύτερες από αυτές που όντως προκλήθηκαν στο κτίριο. Με αυτόν τον τρόπο δόθηκε το έναυσμα για την έναρξη των πρωτοφανούς αγριότητος οργανωμένων ανθελληνικών ταραχών στην Κωνσταντινούπολη, οι οποίες έμειναν γνωστές ως «Σεπτεμβριανά του 1955».

Υπό την πραγματική καθοδήγηση του τουρκικού βαθέος κράτους, οργανωμένες ομάδες Τούρκων τη νύχτα της 6^ης προς την 7^η Σεπτεμβρίου προέβησαν σε λεηλασίες στα εμπορικά καταστήματα των Ελλήνων Κωνσταντινουπολιτών, κατέστρεψαν ναούς, νεκροταφεία και σπίτια. Πολλοί Έλληνες κακοποιήθηκαν και αρκετοί έχασαν τις ζωές τους κατά τη διάρκεια του ανθελληνικού πογκρόμ. Οι δυνάμεις ασφαλείας της πόλης, παρακολουθούσαν από απόσταση τα γεγονότα, όταν δεν συμμετείχαν και οι ίδιες στα επεισόδια. Επεισόδια, όμως, εκτυλίχθηκαν και στη Σμύρνη, έξω από το ελληνικό προξενείο και εις βάρος Ελλήνων αξιωματικών, οι οποίοι υπηρετούσαν στο στρατηγείο του ΝΑΤΟ.

«Βίαιαι ανθελληνικαί εκδηλώσεις εγένοντο απόψε ενταύθα. Όχλος εκ χιλιάδων νεαρών Τούρκων κραδαίνοντας ρόπαλα και σιδηράς ράβδους και σειόντων τουρκικάς σημαίας κατέστρεψε και ελεηλάτησεν ελληνικά καταστήματα και αυτοκίνητα “εις εκδίκησιν” δια την απόπειραν ανατινάξεως του τουρκικού προξενείου εν Θεσσαλονίκη. Οι Τούρκοι μαινόμενοι έρριπτον τα έπιπλα και τα εμπορεύματα των καταστημάτων εις τας οδούς και έθετον πύρ εις αυτά, ενώ δεκάδες χιλιάδων άλλων Τούρκων συνεκεντρώθησαν εις τας οδούς ή εξήλθον εις τα παράθυρα των οικιών των δια να επευφημήσουν τους “ήρωας” κακοποιούς. Αστυνομικά οχήματα έσπευσαν εις το θέατρον της καταστροφής. Οι Τούρκοι αστυνομικοί παρηκολούθησαν χωρίς να παρεμποδίσουν την λεηλασίαν», έγραψε μεταξύ άλλων η «Καθημερινή» στο πρωτοσέλιδο της 7^ης Σεπτεμβρίου περιγράφοντας τα δραματικά γεγονότα της προηγούμενης νύχτας.

Κατά τη διάρκεια των ταραχών, υπέστησαν ζημιές περίπου 70 εκκλησίες, λεηλατήθηκαν 3.500 σπίτια, εκ των οποίων τα 1.000 καταστράφηκαν ολοσχερώς, και λεηλατήθηκαν άνω των 4.000 επιχειρήσεων. Υπολογίζεται ότι έχασαν τις ζωές τους περίπου 17-35 άνθρωποι (οι αριθμοί δεν είναι ακριβείς), μολονότι χιλιάδες Έλληνες κακοποιήθηκαν.

Η οικονομική δραστηριότητα των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης υπέστη τεράστιο πλήγμα. Πολλές από τις επιχειρήσεις που καταστράφηκαν δεν μπόρεσαν να ορθοποδήσουν και πολλοί Έλληνες, Ρωμιοί, έμειναν χωρίς εργασία. Από την πλευρά της, η ελληνική κυβέρνηση δεν κατάφερε να πιέσει αποτελεσματικά την τουρκική κυβέρνηση, προκειμένου να αποζημιωθούν οι πληγέντες των Σεπτεμβριανών. Η τουρκική δικαιοσύνη συνέδεσε τα τραγικά γεγονότα του Σεπτεμβρίου του 1955 με την κυβέρνηση του Αντνάν Μεντερές, αποσιωπώντας την εμπλοκή του κρατικού μηχανισμού στις ταραχές. Ο αριθμός των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης δεν ελαττώθηκε σημαντικά μετά τα γεγονότα του 1955. Ο ελληνισμός της Πόλης, όμως, δεν άντεξε την επόμενη φάση του σχεδίου εκδίωξής του, η οποία πραγματοποιήθηκε το 1964.

Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης

Πηγή: Καθημερινή