Του Κώστα Ράπτη

Οι ακροβασίες έχουν ρίσκα. Και ο Ταγίπ Ερντογάν κινείται πάντοτε, ιδίως μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, με τρόπο ακροβατικό ανάμεσα σε αντιμαχόμενες δυνάμεις και ανταγωνιστικά γεωπολιτικά μπλοκ. Κατάφερε έτσι, όσο κανένας άλλος ηγέτης στον κόσμο, να προωθήσει την εικόνα του “απαραίτητου” και του “ισχυρού”. Όμως οι εξελίξεις των τελευταίων ημερών δείχνουν ότι η ιδιόμορφη σχέση που έχει οικοδομήσει η Τουρκία με τη Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν γνωρίζει κλυδωνισμούς.

Η πρόσφατη φιλοδυτική στροφή του Ερντογάν, για την οποία γίνεται ευρέως λόγος, ασφαλώς δεν πέρασε απαρατήρητη στη Μόσχα. Οι εναγκαλισμοί του Τούρκου προέδρου με τον Αμερικανό ομόλογό του στην Ατλαντική Σύνοδο Κορυφής του Βίλνιους, όπου η Άγκυρα ξεμπλόκαρε επί της αρχής την είσοδο της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, υπήρξαν το κορυφαίο δείγμα αυτής της στροφής, ερμηνευόμενης από την ανάγκη να βρει η γειτονική χώρα τα κατάλληλα στηρίγματα στους θεσμούς και τις αγορές της Δύσης προκειμένου να αντιμετωπίσει την οικονομική της κρίση.

Με “δώρο” Αζόφ

Όμως για το Κρεμλίνο τα δυσάρεστα μηνύματα είχαν έρθει από πιο πριν: με την επίσκεψη του Ουκρανού προέδρου, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο Ταγίπ Ερντογάν τάχθηκε υπέρ της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, πλειοδοτώντας σε σχέση με άλλους, περισσότερο επιφυλακτικούς συμμάχους, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται οι ίδιες οι ΗΠΑ του Τζο Μπάιντεν, όπως έδειξε και η έκβαση της Συνόδου του Βίλνιους.

Και η συνάντηση Ερντογάν-Ζελένσκι ολοκληρώθηκε με μια τουρκική χειρονομία “γενναιοδωρίας”, προορισμένη να εξοργίσει τους “Ρώσους φίλους”: τον επαναπατρισμό πέντε μαχητών του Τάγματος Αζόφ, οι οποίοι είχαν αιχμαλωτισθεί κατά την πολιορκία της Μαριούπολης και είχαν παραδοθεί στο πλαίσιο συμφωνίας ανταλλαγής αιχμαλώτων έπειτα από τουρκική μεσολάβηση, υπό τον όρο ότι θα παραμένουν στο έδαφος της Τουρκίας.

Κοντά σε αυτά ήρθε και η συμφωνία δημιουργίας στην Ουκρανία εργοστασίου κατασκευής drones της τουρκικής εταιρείας Bayraktar (ιδιοκτησίας του γαμπρού του Ερντογάν και του αδελφού του).

Η κορυφή της εξουσίας στη Μόσχα παρέμεινε σιωπηλή. Άλλα πρόσωπα, ωστόσο, αποτύπωσαν χωρίς περιστροφές την κατάσταση πνευμάτων έναντι του Ερντογάν. Ο Βίκτορ Μποντάρεφ, πρόεδρος της Επιτροπής Άμυνας και Ασφάλειας της Άνω Βουλής της Ρωσίας, επεσήμανε ότι η Τουρκία μετατρέπεται σε “μη φιλική χώρα”, έπειτα από μια “σειρά προκλητικών ενεργειών”. Η δε Όλγα Σκαμπάγιεβα, δημοφιλής παρουσιάστρια του κρατικού καναλιού Rossiya-1, χρησιμοποίησε σκληρότερες εκφράσεις, προτείνοντας να εκτοξευθούν ρωσικοί πύραυλοι προκειμένου να μην προχωρήσει το εργοστάσιο κατασκευής των Bayraktar.

Οι ελιγμοί δεν πείθουν

Η πραγματική απάντηση ήταν διαφορετικής τάξεως – και δεν άργησε να έρθει. Η ανακοίνωση της ρωσικής πλευράς τη Δευτέρα ότι τερματίζεται η συμφωνία για την εξαγωγή ουκρανικών σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας αποτέλεσε, μεταξύ άλλων, άμεσο πλήγμα στο κύρος του Ερντογάν, ο οποίος είχε μεσολαβήσει πέρσι το καλοκαίρι για τη σύναψή της και έδρεπε διεθνή εύσημα για αυτό.

Μάλιστα ο Τούρκος πρόεδρος, αμέσως μετά την επιστροφή του από το Βίλνιους, δήλωσε ότι η χώρα του προετοιμάζεται για να υποδεχθεί τον Βλαντίμιρ Πούτιν εντός του Αυγούστου, ενώ εξέφραζε την προσδοκία ανανέωσης της συμφωνίας για τα ουκρανικά σιτηρά, δηλώνοντας χαρακτηριστικά ότι “χάρη στις κοινές μας προσπάθειες με τη Ρωσία θα συνεισφέρουμε στην επίλυση των [διατροφικών] προβλημάτων των λιγότερο ανεπτυγμένων, αφρικανικών χωρών”.

Επρόκειτο, βέβαια, για άλλον ένα καθαρά ερντογανικό ελιγμό, με τον οποίο ο ισχυρός άνδρας της Άγκυρας προσπαθούσε να “λυγίσει από την άλλη μεριά το ραβδί” των εντυπώσεων, μετά την προηγηθείσα επίδειξη ατλαντιστικής νομιμοφροσύνης. Όμως η Μόσχα δεν έδειξε να συγκινείται.

Ήδη προχθές Πέμπτη αποχώρησαν τα στελέχη της ρωσικής αντιπροσωπείας από το κέντρο το οποίο είχε συγκροτηθεί στην Κωνσταντινούπολη, υπό κοινή επίβλεψη Τουρκίας και ΟΗΕ, για την υλοποίηση της συμφωνίας περί ουκρανικών σιτηρών. Η τουρκική πλευρά διατηρεί, πάντως, το κέντρο λειτουργικό, με την ελπίδα αποκατάστασης της ρωσικής συμμετοχής στο μέλλον. Όμως οι επιχειρησιακές εξελίξεις στη Μαύρη Θάλασσα δείχνουν ότι ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι πλέον μακρινό.

Προς τι η διακοπή

Καθ’ όλη τη διάρκεια ισχύος της συμφωνίας (αρχικά εξάμηνης, με μια ενδιάμεση παράταση) η Ρωσία διαμαρτυρόταν ότι δεν τηρούνταν όλες οι προβλέψεις της, τουλάχιστον κατά το σκέλος το οποίο αφορά την αντίστοιχη διευκόλυνση των εξαγωγών ρωσικών λιπασμάτων και αγροτικών προϊόντων. Έντονες, άλλωστε, ήσαν οι ζυμώσεις μέχρι την τελευταία στιγμή προκειμένου να εξασφαλισθεί η επανασύνδεση της κυριότερης ρωσικής αγροτικής τράπεζας με το διεθνές σύστημα συναλλαγών SWIFT, κατά παρέκκλιση των κυρώσεων που έχει επιβάλει η Δύση, ώστε οι εξαγωγές αυτές να διευκολυνθούν.

Σε αυτό το φόντο ήρθε να προστεθεί η τελευταία επίθεση με drone εναντίον της Γέφυρας του Κερτς, που συνδέει τη Ρωσία με την προσαρτημένη Κριμαία – επίθεση από την οποία έχασε τη ζωή του ένα ζεύγος διερχόμενων Ρώσων παραθεριστών. Η ρωσική πλευρά υποστηρίζει ότι η επίθεση αυτή, την οποία αποδίδει στην Ουκρανία, εξαπολύθηκε από πολεμικό πλοίο το οποίο ακολουθούσε τον ασφαλή διάδρομο ναυσιπλοΐας που προέβλεπε η συμφωνία για τα σιτηρά.

Κατόπιν αυτού επιβλήθηκαν περιορισμοί σε μεγάλα τμήματα της βορειοδυτικής και βορειοανατολικής Μαύρης Θάλασσας και δηλώθηκε από τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις ότι θα θεωρείται εχθρικό οποιοδήποτε εισερχόμενο πλοίο, ακόμα και εμπορικό. Παράλληλα, εξαπολύθηκε από αέρος εντατικό σφυροκόπημα ουκρανικών λιμενικών εγκαταστάσεων, με έμφαση στην περιοχή της Οδησσού, ενώ μόλις χθες διεξήχθη ρωσική ναυτική άσκηση στη βορειοδυτική Μαύρη Θάλασσα, με σενάριο εκτόξευσης πυραύλων κρουζ εναντίον πλοίων επιφανείας.

Η “ρωσική λίμνη” και η “νατοϊκή λίμνη”

Όλη αυτή η “χορογραφία” των προηγούμενων ημερών φωτίζει βαθύτερες αντιφάσεις της ρωσοτουρκικής σχέσης. Η δήλωση του εκπροσώπου του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ “δεν διαβάζουμε την πραγματικότητα με ροζ ματογυάλια” είναι χαρακτηριστική του ωμού ρεαλισμού που διέπει τη συνεργασία δύο πλευρών, με συμφέροντα ανταγωνιστικά σε μια σειρά μετώπων. Θα έπρεπε δε να αναρωτηθούμε κατά πόσον φορούν “ροζ ματογυάλια” όσοι προεξοφλούν μια αποφασιστική (και μόνιμη) φιλοδυτική στροφή του Ερντογάν.

Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, η προσπάθεια της Μόσχας να μετατρέψει σε “ρωσική λίμνη” τη Μαύρη Θάλασσα δεν είναι διόλου καθησυχαστική για την τουρκική πλευρά. Και δεν είναι, βέβαια, καθόλου τυχαίο το ότι αυτή έρχεται μετά την επιτυχία της Δύσης να μετατρέψει (με τη συναίνεση και της Τουρκίας) σε “νατοϊκή λίμνη” τη Βαλτική, καθώς οι συσχετισμοί στις δύο αυτές θάλασσες, που ορίζουν τις εξόδους της Ρωσίας στον υπόλοιπο κόσμο, αλληλοεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται.

Στην πραγματικότητα, ο πόλεμος στην Ουκρανία κατέστησε απείρως πιο περίπλοκη την ούτως ή άλλως σύνθετη ρωσοτουρκική σχέση, καθώς η Άγκυρα δεν μπορεί να επιθυμεί ούτε τη ρωσική επικράτηση ούτε τη ρωσική ήττα, και την απώλεια ενός χρήσιμου εταίρου στο Κρεμλίνο. Η παράταση της σύγκρουσης βοηθά ώστε η Ρωσία να μένει αρκούντως απορροφημένη, ώστε να μην απειλεί τα τουρκικά συμφέρονται σε περιοχές όπως η Συρία και ο Καύκασος, ενώ ταυτόχρονα διευκολύνει τη “μόχλευση” του ρόλου του Ερντογάν ως συνομιλητή αμφοτέρων των πλευρών.

capital.gr