Του Παναγιώτη Στάθη

Την πρώτη δικαστική απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ιταλίας, που ενδεχομένως ανατρέπει – επί αιτημάτων Ιταλών που βιώσαν ναζιστικές θηριωδίες – τα δικαστικά δεδομένα υπέρ της αποζημίωσης των θυμάτων του Διστόμου, αποκαλύπτει η δικηγόρος Χριστίνα Σταμούλη, κόρη και Διαχειρίστρια του Αρχείου του Ιωάννη Ε. Σταμούλη, του αείμνηστου νομικού, ευρωβουλευτή και Νομάρχη, που πέτυχε την ιστορική νίκη για τα θύματα των Ναζί.

Είκοσι χρόνια μετά, όπως καταγράφει, το Συνταγματικό Δικαστήριο, ακόμα και κόντρα σε δική του απόφαση του 2014 “εξέδωσε μια απόφαση που διακόπτει τη, μέχρι τώρα, σταθερή πορεία της ιταλικής νομολογίας προς τη σχετικοποίηση του προνομίου της ετεροδικίας και την αναγνώριση της σπουδαιότητας του ρόλου του φυσικού δικαστή, ως μόνου αρμόδιου να δικάσει τα ειδεχθή εγκλήματα των ναζιστών”. Προς την πορεία δηλαδή της δυνατότητας η εκδίκαση υποθέσεων που αφορούν τα εγκλήματα των Ναζί όχι μόνο από τα Γερμανικά Δικαστήρια (κάτι που βεβαίως θέλει η Γερμανία επικαλούμενη το “προνόμιο της ετεροδικίας”) αλλά και από άλλα δικαστήρια!

Χριστίνα Ι. Σταμούλη: Λύγισε, τελικά, η Ιταλική Δικαιοσύνη;

“Δύο δεκαετίας τώρα (από το 2004) παρακολουθούμε τη θαυμαστή πορεία της “Υπόθεσης Δίστομο”, ενώπιον των ιταλικών δικαστηρίων, σε μια προσπάθεια να εκτελεσθεί η ιστορική απόφαση 137/1997 του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Λιβαδειάς, με την οποία επιδικάσθηκε, υπέρ των 258, αρχικώς, εναγόντων συγγενών των θυμάτων και επιζησάντων της αποτρόπαιας Σφαγής και κατά της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΟΔΓ), σημαντικό ποσό αποζημίωσης. Η αποζημίωση αυτή αναγνωρίστηκε και επιδικάσθηκε επειδή το “θαρραλέο” επαρχιακό Πρωτοδικείο και στη συνέχεια η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, έκριναν ότι η σύγχρονη Γερμανία, ως κρατική οντότητα, η οποία αποτελεί συνέχεια της ναζιστικής Γερμανίας, όφειλε να αποζημιώσει τους δικαιούχους Διστομίτες για τα εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας που τα όργανα του Γ’ Ράιχ, διέπραξαν εκείνη την αποφράδα μέρα της 10ης Ιουνίου 1944.

Η “Υπόθεση Δίστομο” γράφει, κοντά τριάντα χρόνια τώρα, “ιστορία Ειρήνης” με στόχο να αποδειχθεί στην πράξη, ότι ο φασισμός και ο ναζισμός δεν έχουν θέση στη σύγχρονη Δημοκρατία και ότι όποιος εγκληματεί πληρώνει. Η αγωγή ασκήθηκε από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Βοιωτίας, ως εκπροσώπου των 258 αρχικώς εναγόντων, οι οποίοι είχαν προς τούτο εξουσιοδοτήσει τον Δικηγόρο και τότε Νομάρχη Βοιωτίας, Γιάννη Σταμούλη, ο οποίος ήταν και ο εμπνευστής αυτής της πρωτότυπης ιδέας.

Μεταξύ 2000 και 2004, ο επίμονος Νομάρχης, προσπάθησε να εκτελέσει την εκδοθείσα απόφαση, που εν τω μεταξύ είχε τελεσιδικήσει αμετάκλητα, εντός Ελλάδος, επιχειρώντας κατάσχεση κυρίως των ακινήτων του Ινστιτούτου Γκαίτε και της Γερμανικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα.

Απογοητευμένος από την άμεση και έμμεση άρνηση, των ελληνικών κυβερνήσεων της εποχής, να δώσουν την απαιτούμενη από το νόμο, άδεια για να συντελεστεί η επιδιωκόμενη εκτέλεση, ο Γιάννης Σταμούλης, χρησιμοποίησε ένα μέσο που του παρεχόταν από το ευρωπαϊκό δίκαιο και έτσι οι Διστομίτες, ως “δικονομικοί τουρίστες”, ταξίδεψαν στη γειτονική Ιταλία, όπου δεν υπήρχε η ανάγκη χορήγησης κυβερνητικής άδειας και ζήτησαν από την Ιταλική Δικαιοσύνη να τους αναγνωρίσει τον εκτελεστό χαρακτήρα της ιστορικής τους απόφασης (137/1997).

Χρειάστηκαν δώδεκα χρόνια, δεκάδες αποφάσεις όλων των βαθμών και των δικαιοδοσιών της ιταλικής έννομης τάξης, ένα ταξίδι στη Χάγη, μια απόφαση του εκεί εδρεύοντος Διεθνούς Δικαστηρίου και η πίστη και η σταθερή πορεία του ιταλού δικηγόρου Johachim Lau, στο δρόμο που χάραξε ο Σταμούλης, μετά το θάνατο του τελευταίου, για να καταλήξουμε το 2016 στην οριστική αναγνώριση της εκτελεστότητας της ελληνικής απόφασης από τα ιταλικά δικαστήρια.

Ο βασικός και μόνος ουσιαστικά, ισχυρισμός της αντιδίκου Γερμανίας όλα αυτά τα χρόνια ήταν ότι, κατ’ εφαρμογή ενός πεπαλαιωμένου αλλά ισχυρού κανόνα του Διεθνούς Δικαίου, του περίφημου “προνομίου της ετεροδικίας”, μόνα αρμόδια Δικαστήρια να δικάσουν τέτοιου είδους υποθέσεις είναι τα γερμανικά δικαστήρια και κατά συνέπεια τα ιταλικά (και έμμεσα τα ελληνικά) δικαστήρια που επελήφθησαν και επιλαμβάνονται, δεν έχουν αρμοδιότητα. Όμως, τόσο οι ελληνικές αποφάσεις του 1997-2000, όσο και όλες οι ιταλικές που ακολούθησαν από τότε και μετά, αταλάντευτα και αδιάκοπα, έκριναν ότι το έγκλημα κατά της Ανθρωπότητας που έγινε στο Δίστομο -και σε κάθε Δίστομο που έζησε τη φρίκη του ναζισμού (!)- είναι τέτοιας σπουδαιότητας που πρέπει να κριθεί από τον Δικαστή του τόπου όπου αυτό τελέστηκε, κατά παρέκκλιση από την απόλυτη εφαρμογή του κανόνα της ετεροδικίας.

Το τι επιδιώκει προβάλλοντας επίμονα αυτόν το ισχυρισμό, η Γερμανία, είναι ηλίου φαεινότερο! Επιδιώκει, αφενός να αποφύγει, η ίδια, οποιουδήποτε είδους επανόρθωση και αφετέρου, οι συγγενείς των θυμάτων και οι επιζήσαντες να αρκεστούν σε μια απλή συγγνώμη δίχως περιεχόμενο και σε μια διαχείριση της ιστορικής μνήμης με όρους λήθης!

Στις 21 Ιουλίου 2023, μόλις προχθές, δημοσιεύτηκε η πρώτη απόφαση της ιταλικής δικαιοσύνης που μοιάζει να υιοθετεί τις θέσεις της Γερμανίας, όσον αφορά αμιγώς στα θέματα της εκτέλεσης εναντίον της τελευταίας.

Τι ακριβώς συνέβη;

Παράλληλα με την επιτυχή πορεία του Διστόμου, στην Ιταλία, όλα αυτά τα χρόνια, δημιουργήθηκαν και εξελίχθηκαν πολλές υποθέσεις, αμιγώς ιταλικού ενδιαφέροντος, που αφορούσαν γεγονότα τα οποία έλαβαν χώρα σε ιταλικό έδαφος, μετά τη συνθηκολόγηση. Δεν είναι ίσως πολύ γνωστό αλλά πολλά ήταν τα θύματα και στη γειτονική χώρα, αφότου οι ναζί έπαψαν να θεωρούν τους Ιταλούς συνεργάτες τους. Marzabotto, Civitella, Sant’ Anna, Fosse Adreatine είναι μόνον μερικές από τις θηριωδίες με ναζιστική σφραγίδα στην ιταλική επικράτεια. Πολλοί ήταν επίσης οι κληρονόμοι ανθρώπων, που είχαν υποχρεωθεί σε καταναγκαστική εργασία (υπόθεση Ferrini) ή κρατήθηκαν και βασανίστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι οποίοι ζήτησαν από την ιταλική δικαιοσύνη να αναγνωρίσει το δικαίωμα τους σε αποζημίωση, ακολουθώντας το δρόμο που είχε χαράξει το Δίστομο με τις δικές τους σπουδαίες, ελληνικές αποφάσεις. Εν όψει της αύξησης των αιτημάτων αυτών, το 2022, η ιταλική κυβέρνηση νομοθέτησε τη δημιουργία ενός ταμείου, το οποίο πιστωμένο με 61 εκ ευρώ και θα ήταν ο μόνος και αποκλειστικός τρόπος να αποζημιωθούν αποκλειστικά οι ιταλοί έχοντες δικαίωμα και μάλιστα μόνον όσοι πρόλαβαν να θεμελιώσουν το δικαίωμά τους, μέχρι την 28η Ιουνίου 2023.

Δικαστήριο της Ρώμης θεώρησε αυτόν τον περιορισμό προβληματικό και ζήτησε από το Ιταλικό Συνταγματικό Δικαστήριο (με προδικαστικό ερώτημα) να κρίνει τη συνταγματικότητα της υποχρεωτικής αποζημίωσης μέσω του δημιουργηθέντος ταμείου, με όλους τους περιορισμούς που αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει σε επίπεδο αριθμού δικαιούχων, ύψους αποζημίωσης κλπ

Το Ανώτατο Δικαστήριο της γείτονος, ένα Δικαστήριο του οποίου ο ρόλος είναι να καθοδηγεί τα υπόλοιπα και να επιλύει διαφορές και αντιφάσεις που προκύπτουν από την κρίση κατώτερων δικαστηρίων, εξέδωσε μια απόφαση που διακόπτει τη, μέχρι τώρα, σταθερή πορεία της ιταλικής νομολογίας προς τη σχετικοποίηση του προνομίου της ετεροδικίας και την αναγνώριση της σπουδαιότητας του ρόλου του φυσικού δικαστή, ως μόνου αρμόδιου να δικάσει τα ειδεχθή εγκλήματα των ναζιστών.

Με την προχθεσινή απόφαση, η μέχρι σήμερα αταλάντευτη διαμόρφωση της άποψης ότι κάθε δικαστική κρίση πρέπει να λαμβάνεται με άξονα τον Άνθρωπο και το συμφέρον του, κλονίζεται.

Η σημερινή σύνθεση του Ιταλικού Συνταγματικού Δικαστηρίου -εν αντιθέσει με όσα μέχρι τώρα έχουν κρίνει, τόσοι και τόσοι εθνικοί δικαστές, αλλά ακόμη και αυτό το ίδιο το Συνταγματικό Δικαστήριο υπό την προεδρία Tesauro το 2014 (!)- στέκεται ενάντια στην παγίωση μιας νομολογίας πιο κοντά στα Ανθρώπινα Δικαιώματα και αποφάσισε ότι ο περιορισμός, που επιβλήθηκε νομοθετικά “με στόχο τη διατήρηση των καλών διεθνών σχέσεων, υπηρετεί (εν έτη 2023) τις αρχές της ειρήνης και της δικαιοσύνης” (παρ. 10 της υπ’αριθ 159/2023 αποφάσεως, https://www.cortecostituzionale.it/actionSchedaPronuncia.do?param_ecli=ECLI:IT:COST:2023:159 )!

Η ιταλική δικαιοσύνη μοιάζει να υποστέλλει τις αντοχές της απέναντι στην πολιτική και οικονομική παντοδυναμία της Γερμανίας, μετά από 20 ολόκληρα χρόνια.

Είναι πράγματι έτσι;”

– Δικηγόρος, Διαχειρίστρια του Αρχείου Ιωάννη Ε. Σταμούλη.