— Πόσο εφτάψυχος μπορεί να αποδειχθεί ο Ερντογάν;
Ο Ερντογάν έχει αποδειχθεί ένας πολύ πραγματιστής πολιτικός με σημαντική ικανότητα ελιγμών. Έχει δημιουργήσει ακροατήρια σε διάφορες κοινωνικές ομάδες στο εσωτερικό που τον λατρεύουν ως θεό παρά την κάκιστη κατάσταση της οικονομίας και τους πρόσφατους καταστροφικούς σεισμούς που επιβάρυναν δραματικά την κατάσταση στη χώρα αυτή. Τα ποσοστά αποδοχής του παραμένουν υψηλά. Άλλωστε στην Τουρκία, σε αντίθεση με την Ελλάδα, η οικονομία δεν είναι πάντα ο βασικός παράγοντας που διαμορφώνει τη στάση των πολιτών έναντι της ηγεσίας τους.

Το μεγαλοϊδεατικό όραμα που τους προσφέρει για μια Τουρκία σε ρόλο υπερδύναμης, το οποίο στηρίζεται σε έναν ιδιότυπο ισλαμοεθνικισμό και στην ανάπτυξη εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας, έστω και αν σήμερα πολλοί πεινούν και ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, καλλιεργεί μια ελπίδα στους οπαδούς του για ένα λαμπρό μέλλον ή έναν «χρυσό τουρκικό αιώνα», όπως συχνά παρουσιάζεται από την καθεστωτική προπαγάνδα.

Έχει καταφέρει να διαμορφώσει ένα ισχυρό, υπερεθνικιστικό, μεγαλοϊδεατικό αφήγημα για τη χώρα και έχει «εγκλωβίσει» τους ανταγωνιστές του σε αυτό, οι οποίοι και αναγκάζονται να παίζουν επικοινωνιακά με τους όρους που έχει θέσει ο ίδιος. Εξαίρεση αποτελεί το φιλοκουρδικό κόμμα HDP, το οποίο όμως έχει αποδυναμωθεί αρκετά λόγω φυλακίσεων και διώξεων χιλιάδων στελεχών του.

Ακόμα και σήμερα, λοιπόν, με τη διεθνή κριτική που δέχεται, τη φθορά της εικοσαετούς διακυβέρνησης, τις περιπέτειες στην εξωτερική πολιτική, τα σκάνδαλα, τη διαφθορά, τη διάλυση των θεσμών, με την τραγική κατάσταση της οικονομίας και τους καταστροφικούς σεισμούς, ο Ερντογάν παραμένει ένας δύσκολος αντίπαλος. Οι μέχρι τώρα δημοσκοπήσεις δείχνουν μόνο οριακό προβάδισμα του συνασπισμού των κεμαλοεθνικιστών υπό τον Κιλιτσντάρογλου.

Μας συμφέρει μια κυβέρνηση στην Τουρκία που θα σέβεται το διεθνές δίκαιο και το δίκαιο της θάλασσας στην πράξη και όχι μόνο στα λόγια, δεν θα καλλιεργεί τον επεκτατισμό και αναθεωρητισμό και την παρέμβαση στα εσωτερικά των γειτόνων της, μια τουρκική κυβέρνηση φιλελληνική. Αυτό όμως αποτελεί ουτοπία.

— Τι πιστεύετε ότι θα προτιμούσε η Δύση;
Φαίνεται πως αρκετοί στη Δύση θα προτιμούσαν μάλλον να παραμείνει ο Ερντογάν στην εξουσία ως ο «διάβολος που ήδη γνωρίζουμε». Θεωρώ πως πολλά θα κριθούν και από τις ισορροπίες και συνεννοήσεις στο εσωτερικό κρίσιμων κρατικών υπηρεσιών. Όπως είναι γνωστό στους ειδικούς, στη διακυβέρνηση της Τουρκίας, πέρα από τα κόμματα, πολύ σημαντικό ρόλο, ίσως σημαντικότερο, παίζουν μερικές κρίσιμες κρατικές υπηρεσίες.

Να μην ξεχνούμε ότι η Τουρκία δεν είναι μια δυτικού τύπου χώρα, δεν έχει ουσιαστική κοινοβουλευτική πολιτική παράδοση και κουλτούρα. Είναι διαχρονικά αυταρχική, με περίπλοκη κοινωνική, εθνοτική και θρησκευτική δομή και με την άσκηση ωμής βίας να παραμένει συστατικό στοιχείο της πολιτικής κουλτούρας και των πολιτικών διεργασιών. Αποτελεί ένα απολύτως προβληματικό κατάλοιπο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είναι μια βαθύτατα αυταρχική χώρα με πολυκομματική βιτρίνα.

— Ποια είναι τα επικρατέστερα σενάρια για την επόμενη μέρα;
Το μόνο που μπορώ να πω με σχετική βεβαιότητα είναι ότι την επόμενη μέρα κυρίαρχο ρόλο στα τουρκικά πολιτικά πράγματα θα συνεχίσουν να έχουν οι υπηρεσίες πληροφοριών της Τουρκίας, που είναι ίσως και ο μόνος θεσμός πλέον με τεράστια θεσμική μνήμη, οργάνωση και συνέχεια που βγήκε αλώβητος από τις μαζικές εκκαθαρίσεις στελεχών του κρατικού μηχανισμού την επαύριον του ψευδοπραξικοπήματος του 2016. Η ΜΙΤ είναι η υπηρεσία που διασφαλίζει τη συνέχεια και ενότητα του τουρκικού κράτους και είναι σε θέση, ανάμεσα στα άλλα, να επηρεάζει και τις εκλογικές αναμετρήσεις.

Να υπενθυμίσω στους αναγνώστες σας ότι ούτως ή άλλως οι εκλογές αυτές δεν είναι δημοκρατικές, μια και αρκετές χιλιάδες στελέχη του 3ου μεγαλύτερου κόμματος, του φιλοκουρδικού, βρίσκονται στη φυλακή.

Πάντως, όποιος κι αν εκλεγεί, θα κληθεί, άμεσα να αντιμετωπίσει τις ανθρωπιστικές και οικονομικές συνέπειες του καταστροφικού σεισμού. Η ανοικοδόμηση θα χρειαστεί τεράστια κεφάλαια. Από πού θα τα λάβουν; Είτε από τον δυτικό κόσμο, είτε από τις χώρες του Κόλπου, είτε από την Κίνα. Αυτό βέβαια θα έρθει και με σημαντικές δεσμεύσεις που μένει να δούμε ποιες θα είναι. Αν εκλεγούν οι κεμαλοεθνικιστές, δεν θα είναι απλή υπόθεση η μεταβίβαση της εξουσίας.

Αν, πάντως, υποθέσουμε ότι αναλαμβάνουν την εξουσία, δεν θα είναι ιδιαίτερα εύκολο να κυβερνήσουν, γιατί σημαντικά τμήματα του κρατικού μηχανισμού ελέγχονται από το ΑΚΡ. Πώς θα συνυπάρξουν; Θα γίνουν μαζικές διώξεις και εκκαθαρίσεις; Τι συνέπειες θα έχει αυτό στην κοινωνική και πολιτική σταθερότητα; Αυτά είναι κάποια κρίσιμα ερωτήματα στα οποία είναι δύσκολο να απαντήσουμε με βεβαιότητα αυτήν τη στιγμή. Θα χρειαστούν αρκετά χρόνια για να απο-ερντογανοποιηθεί ο κρατικός μηχανισμός. Επιπλέον, θα πρέπει να δούμε τι θα συμβεί στη δομή και τις ισορροπίες στο εσωτερικό των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Αυτό είναι ιδιαιτέρως κρίσιμο και θα κρίνει πολλά για το μέλλον της χώρας αυτής.

Αν, από την άλλη, «επανεκλεγεί» ο Ερντογάν, με ή χωρίς νοθεία, πιστεύω πως η εξέλιξη στο εσωτερικό θα είναι περισσότερο «ομαλή» διότι θα πρόκειται για συνέχιση της εξουσίας του ίδιου δικτύου ανθρώπων.

— Σε περίπτωση νίκης της αντιπολίτευσης, οι στοχεύσεις της χώρας πιστεύετε ότι θα παραμείνουν οι ίδιες;
Ας δούμε από ποιους αποτελείται η περιβόητη συμμαχία της αντιπολίτευσης. Κεντρικός πυρήνας, οι παραδοσιακοί κεμαλιστές του CHP, εντός του οποίου κυριαρχεί η μιλιταριστική, εθνικιστική πτέρυγα ‒ μην ξεχνάμε άλλωστε ότι παραδοσιακά είναι το κόμμα των στρατιωτικών. Ακολουθεί το κόμμα IYI της Άκσενερ, που προέρχεται από την παντουρκική ακροδεξιά, το μικρό ισλαμικό κόμμα του συντηρητικού ισλαμιστή Τ. Καραμολάογλου και τα μικρότερα κόμματα του γνωστού ισλαμο-μεγαλοϊδεάτη Νταβούτογλου και του ήπιου ισλαμομεταρρυθμιστή Μπαμπατζάν. Οι δύο τελευταίοι λαμβάνουν πολύ χαμηλά ποσοστά. Επιπλέον, όπως ο δήλωσε ο Κιλιτσντάρογλου, αν κυβερνήσει, θα διορίσει αντιπροέδρους τον δήμαρχο Άγκυρας Μ. Γιαβάς (προέρχεται από την ακροδεξιά) και τον δήμαρχο Κωνσταντινούπολης Ε. Ιμάμογλου από το κεμαλικό CHP.

Αυτός ο συνασπισμός πιστεύω ότι θα ακολουθήσει μια πιο παραδοσιακή, κεμαλική εξωτερική πολιτική, χωρίς περιττές περιπέτειες και παρεμβάσεις στο εξωτερικό (π.χ. ίσως να επανεξετάσουν την αποστολή στρατευμάτων σε κάποιες χώρες και τη δημιουργία στρατιωτικών βάσεων, από τα οποία θεωρούν ότι δεν εξυπηρετείται το εθνικό συμφέρον). Για Ελλάδα και Κύπρο δεν βλέπω καμία ουσιαστική αλλαγή προς το καλύτερο. Άλλωστε, αν δείτε τι λένε τα επιτελεία εξωτερικής πολιτικής αυτού του συνασπισμού, θα καταλάβετε ότι θα επιδιώξουν βελτίωση των σχέσεων με Αίγυπτο και Ισραήλ, ώστε να επανέλθουν στο ενεργειακό παιχνίδι στην περιοχή μας, και θα συνεχίσουν την παραδοσιακή κεμαλική πολιτική έναντι ημών. Επίσης, θα αλλάξει η ρητορική τους, θα παρουσιαστούν ως «μεταρρυθμιστές» και θα ζητήσουν βελτίωση σχέσεων με ΗΠΑ και Ε.Ε., αποφεύγοντας τις ρητορικές οξύνσεις και τον λαϊκισμό του Ερντογάν, ενώ θα προσπαθήσουν να αντλήσουν οικονομική βοήθεια. Βασική επιδίωξή τους θα είναι και η αποτροπή ίδρυσης κουρδικής πολιτικής δομής στη Συρία, η επιστροφή των Σύριων προσφύγων, η επανένωση της Συρίας και βελτίωση των σχέσεων μαζί της. Πιθανότατα θα ζητήσουν επιπλέον χρήματα από Ε.Ε. και ΟΗΕ αλλά και αναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας για το προσφυγικό.

Η πολιτική τους θα στραφεί γύρω από τον βασικό τους φόβο, το κουρδικό ζήτημα και τις διαφορετικές εκφάνσεις του, εσωτερικές και διεθνείς. Εδώ τις ισορροπίες θα επηρεάσουν και οι ψηφοφόροι του φιλοκουρδικού κόμματος HDP, οι οποίοι ασφυκτιούν και προσδοκούν πως η ηγεσία και χιλιάδες στελέχη του κόμματος θα απελευθερωθούν. Αυτό μένει να δούμε αν και πώς θα συμβεί.

Συνοπτικά, θα έλεγα πως οι κεμαλοεθνικιστές θα εστιάσουν στην οικονομική αναδιάρθρωση και στην αντιμετώπιση των συνεπειών του σεισμού, στην ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας και του στρατού, στη διασφάλιση στοιχειώδους εσωτερικής κοινωνικής αρμονίας και στην εκδίωξη των Σύριων προσφύγων, στην αποκατάσταση της εικόνας της χώρας στη Δύση και στη διαχείριση των βασικών ζητημάτων εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας με προτεραιότητα στη διπλωματία. Υποσχέθηκαν και εκδημοκρατισμό, αλλά βέβαια αυτές οι υποσχέσεις στην Τουρκία ακούγονται εδώ και εκατό περίπου χρόνια, με τα γνωστά αποτελέσματα.

— Πώς εξηγείται την τουρκική «επίθεση φιλία»; Αρκετοί υποστηρίζουν ότι είναι θέμα τακτικής, οπότε θα είναι παροδική. Συμφωνείτε;
Ναι, συμφωνώ. Η Τουρκία άλλαξε προς το παρόν τακτική έναντι ημών γιατί δεν μπορεί να κάνει αλλιώς, λόγω της τεράστιας καταστροφής από τους σεισμούς και των άλλων αδιεξόδων στην εξωτερική της πολιτική. Το τουρκικό κράτος βάζει μια προσωρινή άνω τελεία στις καθημερινές ωμές στρατιωτικές απειλές και στην εμπρηστική ρητορική, αλλά συνεχίζει την αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας, καλύπτοντάς τες πίσω από μια ρητορική διαλόγου και δήθεν φιλίας, ενώ πλέον μιλούν και για δύο κράτη στη Κύπρο. Όλες οι διεκδικήσεις του, και η «γαλάζια πατρίδα», παραμένουν στο τραπέζι και σταδιακά τις κανονικοποιεί ως τμήμα της εξωτερικής του πολιτικής. Θα έλεγα ότι προς το παρόν θα βλέπουμε έναν, επιτρέψτε μου τον αδόκιμο όρο, λιγότερο «καουμπόικο» και πιο «σοφιστικέ» τουρκικό επεκτατισμό, ο οποίος ίσως να είναι και περισσότερο επικίνδυνος για τη χώρα μας.

— Σας ανησυχεί, σε περίπτωση ήττας του, ένα πιθανό σενάριο μη παράδοσης της εξουσίας από τον Ερντογάν; Τελικά, τι συμφέρει τη χώρα μας να συμβεί στις τουρκικές εκλογές;
Τίποτα δεν με ανησυχεί, αρκεί ο ελληνικός κρατικός μηχανισμός να είναι καλά προετοιμασμένος για οποιοδήποτε σενάριο και οι κυβερνητικοί αρμόδιοι να μην παρασύρονται από ουτοπικές προσεγγίσεις για τις προθέσεις της Άγκυρας. Υπάρχουν πληροφορίες που αναφέρουν ότι ο Ερντογάν ίσως να αμφισβητήσει το αποτέλεσμα των εκλογών, παρότι ελέγχει όλους τους σχετικούς θεσμούς. Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε περαιτέρω αποδυνάμωση και εσωστρέφεια αυτήν τη χώρα. Όλα αυτά είναι σενάρια, όπως αναφέρατε. Αναμένουμε τη συνέχεια. Μας συμφέρει μια κυβέρνηση στην Τουρκία που θα σέβεται το διεθνές δίκαιο και το δίκαιο της θάλασσας στην πράξη και όχι μόνο στα λόγια, δεν θα καλλιεργεί τον επεκτατισμό και αναθεωρητισμό και την παρέμβαση στα εσωτερικά των γειτόνων της, μια τουρκική κυβέρνηση φιλελληνική. Αυτό όμως αποτελεί ουτοπία. Τέτοιο κόμμα εξουσίας στην Τουρκία δεν υπάρχει. Όλα συναγωνίζονται στον ανθελληνισμό, στο σοβινισμό και στον μεγαλοϊδεατικό υπερεθνικισμό και λαϊκισμό. Νομίζω όμως πως η επανεκλογή του πραγματιστή, λαϊκιστή, φθαρμένου και περισσότερο ευάλωτου Ερντογάν είναι το λιγότερο κακό σενάριο για εμάς, για διάφορους λόγους. Είναι ο «διάβολος που γνωρίζουμε» καλύτερα.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.