Επικαιροποιημένη στρατηγική της ΕΕ για την ασφάλεια στη θάλασσα

Του Nick Childs

Στις 8 Μαρτίου 2023, η Ευρωπαϊκή Ένωση δημοσίευσε την επικαιροποιημένη στρατηγική της για την ασφάλεια στη θάλασσα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χαρακτήρισε τη στρατηγική ως “ενισχυμένη” και ως “ολοκληρωμένο πλαίσιο” για την αντιμετώπιση των εξελισσόμενων και αυξανόμενων απειλών στον θαλάσσιο τομέα. Λαμβάνοντας υπόψη το εύρος των προκλήσεων που περιγράφονται στην επικαιροποιημένη στρατηγική, ωστόσο, δεν είναι ξεκάθαρο το πού πρέπει να επικεντρωθεί η εστίαση και οι φιλοδοξίες της ΕΕ, ιδίως όσον αφορά την περιοχή του Ινδικού-Ειρηνικού. 

Το θαλάσσιο ταξίδι της ΕΕ  

Πολλά έχουν αλλάξει στη θάλασσα, και μάλιστα στην προσέγγιση της ΕΕ προς αυτήν, από τότε που εμφανίστηκε η πρώτη της στρατηγική θαλάσσιας ασφάλειας το 2014. Ωστόσο, πολλές από τις αξίες που εκφράζονται στο έγγραφο του 2014 μεταφέρονται στο ενημερωμένο έγγραφο, όπως η σημασία του θαλάσσιου τομέα και της ναυτιλιακής ασφάλεια για τα μέλη της ΕΕ και τη συνολική, αλλά και την επιμέρους ανά τομείς προσέγγιση που μπορεί να επιφέρει η ένωση στα σχετικά ζητήματα. Πράγματι, ακόμη και το 2014, αναγνωρίστηκε ότι το φάσμα των προκλήσεων στη θάλασσα περιελάμβανε εξωτερική επιθετικότητα και απειλές για την ελευθερία της ναυσιπλοΐας, και ότι η ΕΕ έτρεφε φιλοδοξίες να γίνει πάροχος θαλάσσιας ασφάλειας. 

Πριν από μια δεκαετία, όταν το θαλάσσιο περιβάλλον ήταν πιο συνεργάσιμο, επικεντρωνόταν περισσότερο στις χαμηλότερες, μη κρατικές απειλές, όπως η πειρατεία. Εκείνη την εποχή, μόλις που χάραζε η νέα αυγή μιας εποχής πιο κρατικού ανταγωνισμού. Οι φιλοδοξίες ικανοτήτων ήταν σχετικά μέτριες. Αντίθετα, το πιο πρόσφατο έγγραφο δίνει μια εικόνα μιας πολύ πιο σκοτεινής και πιο αμφισβητούμενης ναυτικής σκηνής. Φυσικά, αυτό σημαίνει ότι η νέα στρατηγική δίνει μεγαλύτερη έμφαση στις πιο σκληρές πτυχές της θαλάσσιας άμυνας και ασφάλειας, τομείς στους οποίους η ΕΕ παραδοσιακά αγωνιζόταν να εδραιώσει ρόλο και ταυτότητα. 

Όσον αφορά τη θαλάσσια δραστηριότητα, η πρωτοβουλία της ΕΕ για την προώθηση της ασφάλειας και της οικοδόμησης δυνατοτήτων στον Κόλπο της Γουινέας, που έχει ανακηρυχθεί ως θαλάσσιος χώρος ενδιαφέροντος (MAI), έχει δει την πρώτη εφαρμογή του δόγματος της ΕΕ για συντονισμένη θαλάσσια παρουσία (CMP). Αυτό μπορεί να συνέβαλε στη μείωση των περιστατικών πειρατείας εκεί. Η ΕΕ έχει επεκτείνει τις έννοιες MAI και CMP στον βορειοδυτικό Ινδικό Ωκεανό. Αυτό μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση των προσπαθειών εκεί, όπως η αποστολή της για την καταπολέμηση της πειρατείας, η Επιχείρηση Atalanta, και η υπό την ηγεσία της Ευρώπης αποστολή θαλάσσιας παρακολούθησης στο Στενό του Ορμούζ, που ονομάζεται EMASOH. Έχει δοθεί επίσης ιδιαίτερη έμφαση στις αποστολές θαλάσσιας ασφάλειας στη Μεσόγειο Θάλασσα.  
 
Πιο προβληματική υπήρξε η φιλοδοξία της ΕΕ να εμπλακεί πιο μακριά, ιδίως στην ευρύτερη περιοχή Ινδο-Ειρηνικού. Η θαλάσσια εστίαση πιο κοντά στα ευρωπαϊκά ύδατα και οι περιορισμένοι ναυτικοί πόροι για την προβολή ισχύος αποτελούν μακροχρόνια εμπόδια, τα οποία τώρα επιδεινώνονται από τις επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία. Ωστόσο, η νέα στρατηγική λέει ότι η ΕΕ θα εξετάσει νέους MAI και η περιγραφή του Ινδο-Ειρηνικού ως “περιοχή έντονου γεωπολιτικού ανταγωνισμού” υποδηλώνει ότι θα μπορούσε να είναι μία εκ των υποψηφίων. Καλεί τα κράτη μέλη της ΕΕ να επεκτείνουν την παρουσία και τη δράση τους στην περιοχή – μεταξύ άλλων μέσω επισκέψεων και ασκήσεων σε λιμάνια. Το 2021, η στρατηγική της ΕΕ για τον Ινδο-Ειρηνικό μίλησε για τη σημασία μιας “ουσιαστικής” ευρωπαϊκής ναυτικής παρουσίας στην περιοχή και είπε ότι η ΕΕ θα διερευνήσει τρόπους για να εξασφαλίσει ενισχυμένες ναυτικές αναπτύξεις, μια φιλοδοξία που υπογραμμίζεται στο έγγραφο της Στρατηγικής Πυξίδας της ΕΕ του 2022.
 
Η Γαλλία, αναμφίβολα ένας σημαίνων παίκτης σε αυτή τη φιλοδοξία, ενισχύει τη δική της παρουσία. Υπήρξαν επίσης αξιοσημείωτες αν περιορισμένες πρόσφατες ναυτικές αποστολές στην περιοχή από τη Γερμανία και την Ολλανδία. Ωστόσο, η μετάφραση αυτού σε μια πιο διαρκή παρουσία της ΔΕΑ στο πλαίσιο της ΕΕ θα παραμείνει πρόκληση. 
 
Πράγματι, μια σημαντική αλλαγή από το 2014 ήταν η αποχώρηση από την ΕΕ μιας από τις δύο κύριες ευρωπαϊκές ναυτικές δυνάμεις με παγκόσμια προοπτική, του Ηνωμένου Βασιλείου. Η πρόσφατη αγγλογαλλική σύνοδος περιλάμβανε μια νέα δέσμευση από το Λονδίνο και το Παρίσι να συντονίσουν τις αναπτύξεις αεροπλανοφόρων, εν μέρει ως βάση για μια διαρκή ευρωπαϊκή ναυτιλιακή παρουσία στον Ινδο-Ειρηνικό. Η νέα συνεργασία με αυτόν τον τρόπο μπορεί να είναι το κλειδί για τις θαλάσσιες φιλοδοξίες στην περιοχή του Ινδικού – Ειρηνικού τόσο για το Λονδίνο όσο και για τις Βρυξέλλες. 
 
Η άλλη πρόκληση για το παγκόσμιο όραμα της ΕΕ για τη θάλασσα, φυσικά, είναι η αυξημένη ζήτηση για προσοχή πιο κοντά στην έδρα της. Από την άποψη αυτή, η στρατηγική ορίζει την προστασία των υποδομών ζωτικής σημασίας στον θαλάσσιο τομέα ως μία από τις βασικές προτεραιότητές της. Υπό το φως των περιστατικών του Nord Stream, οι ανησυχίες για τις υποδομές τόσο στα βόρεια όσο και στα νότια ύδατα της Ευρώπης θα αυξηθούν.  

Νέες δυνατότητες 

Ένας τομέας στον οποίο η ανανεωμένη στρατηγική αποκλίνει από το έγγραφο του 2014 είναι η φιλοδοξία ικανοτήτων, συμπεριλαμβανομένης αυτών υψηλού επιπέδου. Η νέα στρατηγική κάνει λόγο για ενίσχυση των δυνατοτήτων για τη διασφάλιση της “επιφανειακής υπεροχής της ΕΕ, για προβολή ισχύος στη θάλασσα, για τη δυνατότητα υποθαλάσσιου ελέγχου και για συμβολή στην αεροπορική άμυνα”. Υπάρχει επίσης σχέδιο για τη θέσπιση ετήσιας ναυτικής άσκησης της ΕΕ από το 2024, για τη βελτίωση της ετοιμότητας έναντι παραδοσιακών απειλών καθώς και περισσότερων μη παραδοσιακών υβριδικών και άλλων απειλών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον.  
 
Τα ευρωπαϊκά κράτη επιδίδονται σε έναν βαθμό σε ναυτικό επανεξοπλισμό που δεν έχει παρατηρηθεί εδώ και αρκετό καιρό. Όμως ο πόλεμος της Ουκρανίας έχει αποκαλύψει ελλείμματα ευρωπαϊκών δυνατοτήτων σε άλλους τομείς που θα απαιτήσουν προσοχή, πράγμα που σημαίνει ότι τα προγράμματα ναυτικού επανεξοπλισμού θα τεθούν υπό αυξανόμενη πίεση. Οι πρωτοβουλίες της ΕΕ για την ανάπτυξη θαλάσσιων ικανοτήτων που βρίσκονται σε εξέλιξη περιλαμβάνουν ένα πρόγραμμα περιπολικών κορβετών και την ανάπτυξη μη επανδρωμένων θαλάσσιων συστημάτων. Το κατά πόσον αυτά είναι αρκετά για να προσφέρουν μια σημαντική αύξηση των δυνατοτήτων υψηλής τεχνολογίας σε ένα πλαίσιο της ΕΕ είναι ένα άλλο θέμα. 
 
Ενώ η ενημέρωση της στρατηγικής για τη θαλάσσια ασφάλεια υπογραμμίζει τις βελτιωμένες σχέσεις μεταξύ της ΕΕ και του ΝΑΤΟ και απαιτεί περαιτέρω προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση, το διαχρονικό ζήτημα του καταμερισμού της εργασίας μεταξύ τους εξακολουθεί να παραμένει. Το ΝΑΤΟ πρέπει επίσης να προσαρμοστεί στις νέες πραγματικότητες. Η πλοήγηση σε αυτήν τη σχέση μπορεί να εξακολουθεί να είναι το κλειδί για την επίτευξη των δικών της φιλοδοξιών από την ΕΕ στον θαλάσσιο τομέα.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ