Μείζον θέμα ο γεωπολιτικός προσανατολισμός της Τουρκίας

Κωνσταντίνος Λουκόπουλος

Από αύριο ξημερώνει η νέα εποχή Ερντογάν με τη «Νέα Τουρκία» να βαδίζει στον νεό αιώνα της, δύο φράσεις που αποτελούν μαζί με το Ισλάμ την ιδεολογική σφραγίδα του Τούρκου προέδρου και του κόμματος του ΑΚP.

Στη λεγόμενη Δύση οι περισσότεροι δημοσιογράφοι και αναλυτές δεν μπόρεσαν να προσδιορίσουν και να αναλύσουν τα δομικά χαρακτηριστικά του τουρκικού λαού, τις μείζονες αλλαγές που συντελέστηκαν στην Τουρκία επί Ερντογάν, στη διαμόρφωση συγκεκριμένης πολιτικής – στρατηγικής κουλτούρας και φυσικά στον ίδιο τον «ερντογανισμό» και προσδοκούσαν πολιτική αλλαγή με στροφή της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας προς τη Δύση.

Τώρα το ερώτημα που τίθεται είναι το πως θα εξελιχθεί η τουρκική εξωτερική πολιτική μετά την επανεκλογή του Ερντογάν, που τον καθιστά ακόμα πιο ισχυρό στο εσωτερικό της Τουρκίας και αναντίρρητα ενισχύει σημαντικά τη θέση αυτού και της Τουρκίας στο διεθνές σύστημα.

Ο Ερντογάν ο οποίος κυβερνάει την Τουρκία για περισσότερα από 20 χρόνια είτε ως πρωθυπουργός, είτε ως πρόεδρος της Δημοκρατίας ποτέ δεν έκρυψε ότι ο απώτερος στόχος του είναι να κάνει τη χώρα του «Μεγάλη Δύναμη».

Πέρα από τον αναθεωρητισμό προς την Ελλάδα, ασκεί για τον σκοπό αυτό μία ηγεμονική πολιτική στη ΝΑ Μεσόγειο και εφαρμόζει μία διαπεριφερειακή στρατηγική που ενισχύει τη διεθνή θέση της Τουρκίας. Έχει ήδη πετύχει στρατηγική αυτονόμηση της χώρας του για να μπορεί να αλλάζει η ίδια τις γεωπολιτικές μεταβλητές του διεθνούς συστήματος προς όφελός της, και όχι ως «υπεργολάβος» των παγκοσμίων δυνάμεων.

Χρησιμοποιώντας επιδέξια τόσο την ήπια, όσο και τη σκληρή ισχύ της, ενδεδυμένη με ιδεολογικά – θρησκευτικά στοιχεία και εκμεταλλευόμενη τις γεωπολιτικές συγκυρίες και τη σημαντική της γεωστρατηγική αξία, είναι πλέον σε θέση να επιτυγχάνει σε μεγάλο βαθμό τη διασφάλιση αυτών που θεωρεί εθνικά της συμφέροντα. Βασικό και απαραίτητο στοιχείο της Τουρκικής Υψηλής Στρατηγικής είναι να «πατάει σε δύο βάρκες». Δηλαδή σε αυτήν της Δύσης και στον λεγόμενο «Ευρασιατισμό» και αυτό ας το έχουν υπόψη όσοι βλέπουν είτε περαιτέρω απομάκρυνση από την Δύση είτε επαναπροσέγγιση.

H Τουρκία του Ερντογάν έχει φθάσει εκεί που έχει φθάσει και η εκτίμηση μας είναι ότι δεν πρόκειται ποτέ οι σχέσεις της με τη Δύση να επανέλθουν εκεί που ήταν πριν από 20 χρόνια. Ούτε όμως πρόκειται να δούμε μία  ολική ρήξη, καθόσον η Άγκυρα τεντώνει το σκοινί μέχρι εκεί που τη «παίρνει» και την ωφελεί.

Ο πρόεδρος της Τουρκίας δεν είναι ανορθολογικός παίκτης  και τόσο αυτός, όσο και η ομάδα που τον περιβάλει ανεξαρτήτως της αντιαμερικανικής και αντιδυτικής εν γένει ρητορικής γνωρίζουν πολύ καλά ότι χρειάζονται την Δύση ιδιαίτερα στο θέμα της οικονομικής βοήθειας για να σταθεροποιήσει την τουρκική οικονομία.

Οι περιοδικές ενισχύσεις των συναλλαγματικών αποθεμάτων της λίρας από ΗΑΕ, Σαουδική Αραβία, Κατάρ, Αζερμπαϊτζάν κλπ δεν είναι λύση. Χωρίς να αλλάξει την εξωτερική του πολιτική πιστεύουμε ότι σταδιακά θα μετριάσει το αψύ ύφος του «Κατσίμπασαλη». *

Στην Ουάσιγκτον μπορεί να είναι δυσαρεστημένοι με τον Ερντογάν, αλλά φαίνεται ότι έχουν διαμορφώσει ένα modus operandi μαζί του. Η αμερικανική γραφειοκρατία που εμπλέκεται στα θέματα εξωτερικής πολιτικής και στρατηγικής ασφάλειας, είναι βέβαιο ότι θα είχε λιγότερες «έγνοιες» αν εκλεγόταν ο Κιλιτσντάρογλου με έναν ΥΠΕΞ σαν τον Αχμέτ Νταβούτογλου. 

Για την Ουάσιγκτον, ο Ερντογάν μπορεί να μην είναι ο ιδανικός σύμμαχος, αλλά έχει βρει το πλαίσιο συνεργασίας μαζί του και ας το έχουμε υπόψη μας αυτό στην Ελλάδα διότι πολύ πιθανώς να πιέσει τη χώρα μας «να δείξει κατανόηση» για χάρη της σταθερότητας στην περιοχή. Πάντως, και ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος σε μία σπάνια συνέντευξή του στο CNN δήλωσε ότι ενδιαφέρεται να συνεργαστεί με τη Διοίκηση Μπάιντεν ή όποιος και αν είναι στην εξουσία προσβλέποντας μάλλον στην επάνοδο των Ρεπουμπλικάνων και γιατί όχι του Τραμπ.

Σε ότι αφορά στο ΝΑΤΟ, με την ανοχή κάποιων «Στόλτενμπεργκ», η Τουρκία θα συνεχίσει να το χρησιμοποιεί για να προωθεί τα συμφέροντά της όπως άλλωστε πράττει διαρκώς χωρίς όμως να φθάνει ποτέ σε συνολική κρίση.

Σχετικά με το συνεχιζόμενο μπλοκάρισμα της ένταξης της Σουηδίας εκτιμούμε ότι αφού έχει ήδη κερδίσει πολλά θα συνεχίσει επ’ ολίγον το γνωστό της παζάρι και ίσως μέχρι την προσεχή Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούλιο στο Βίλνιους θα συναινέσει παρουσιάζοντας εαυτόν ότι λύνει ένα πρόβλημα που η ίδια όμως έχει δημιουργήσει. Παράλληλα στο εσωτερικό, ο Ερντογάν θα αναγγείλει μία υπερήφανη νίκη απέναντι στην αλαζονική Ευρώπη και Αμερική διεγείροντας τον εγγενή αντιδυτικισμό της τουρκικής κοινωνίας. Κάτι που εκτιμάται ότι θα ξεκλειδώσει και το μεγάλο πρόγραμμα των F16.

Στην πλαδαρή και άνευρη ΕΕ αλλά και σε κάποιες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες που κάνουν «μεγάλες μπίζνες» με την Άγκυρα, αλλά και κάποιους κύκλους στην Ελλάδα που οραματίζονται … «Ελσίνκια» και επιδιώκουν βελτίωση των σχέσεων Ευρώπης – Τουρκίας μέσω «ευρωπαϊκής προοπτικής», παραφράζοντας την γνωστή φράση του Ταλευράνδου, θα λέγαμε, «δεν έμαθαν τίποτα, δεν κατάλαβαν τίποτα», θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι ο Ερντογάν ουδόλως ενδιαφέρεται για κάτι τέτοιο.

Χρησιμοποίησε τη λεγόμενη ευρωπαική πορεία όσο χρειαζόταν στην αρχή της εξουσίας του για να ξεδοντιάσει το μετακεμαλικό κατεστημένο. Και θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί επιδέξια την ΕΕ για να προωθεί τα τουρκικά εθνικά συμφέροντα με μοχλό τόσο την πολύ μεγάλη γεωστρατηγική αξία της Τουρκίας, όσο και τις ιδιαίτερες σχέσεις που έχει με κάποιες χώρες όπως η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπανία.

Ο μεγάλος όμως πονοκέφαλος για τη Δυτική Συμμαχία είναι οι σχέσεις με τη Ρωσία και ιδιαίτερα οι διαπροσωπικές σχέσεις Ερντογάν – Πούτιν, δύο αυταρχικών ηγετών που καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλον. Επισήμως η Τουρκία απορρίπτει τη ρωσική εισβολή, αλλά από την άλλη πλευρά δεν εφαρμόζει κυρώσεις και δίνει ασφαλές καταφύγιο στους Ρώσους ολιγάρχες, ισχυριζόμενη ότι είναι ουδέτερη.

Αυτό βέβαια της επέτρεψε να μεσολαβήσει μεταξύ των δύο πλευρών στο θέμα της μεταφοράς των σιτηρών ενώ φιλοξένησε και ρώσο – ουκρανική συνάντηση στην Κωνσταντινούπολη. Η στάση της Τουρκίας δεν πρόκειται να αλλάξει. Η στρατηγική σχέση ‘Άγκυρας – Μόσχας που έχει αναπτυχθεί με άξονα εμπόριο, ενέργεια, κατασκευές και ακίνητα αλλά και η ενίσχυση των συναλλαγματικών αποθεμάτων ωφελεί σημαντικά την Τουρκία και συναντά την ανοχή της Δύσης αλλά και του ίδιου του Ζελένσκι που φαίνεται ότι τον ενοχλούν μόνον οι Έλληνες πλοιοκτήτες που μεταφέρουν ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο.

Τέλος, να πούμε ότι στη Μέση Ανατολή, έχει ήδη αρχίσει μία προσπάθεια αν όχι συνολικής εξομάλυνσης τουλάχιστον επιδιόρθωσης των σχέσεων με Ισραήλ, Αίγυπτο, ΗΑΕ και Σαουδική Αραβία, ενώ αναμένεται με τη διαμεσολάβηση της Μόσχας να ξεκινήσει κάτι ανάλογο με τη Συρία. Αυτό βέβαια πλην Συρίας ευνοεί και τους γενικότερους αμερικανικούς στρατηγικούς σχεδιασμούς.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι η στρατηγική και πολιτική κουλτούρα που έχει αναπτυχθεί και έχει εμποτίσει πολιτικό σύστημα και τουρκικό λαό και ο ενισχυμένος πλέον «ερντογανισμός» μετά την επανεκλογή του Τούρκου προέδρου, διαλύει τις προσδοκίες για όποιες αλλαγές θα μπορούσαν να γίνουν στην τουρκική εξωτερική πολιτική.

Αρκεί να σκεφθούμε ότι ακόμα και ο Κιλιτσντζάρογλου και οι εταίροι του στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, ουσιαστικά δεν είχαν παρεκκλίσεις παρά το φιλοδυτικό επίχρισμα. Μπορεί τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί να γίνουν διαχειρίσιμα και να μετριαστεί η οξύτητα του ύφους απέναντι στη Δύση και στους θεωρούμενους ως αντιπάλους, αλλά η Τουρκία δε θα επιστρέψει στο 2001 αλλά ούτε και θα προκαλέσει όπως νομίζουν κάποιοι ρήξη, συνεχίζοντας όπως προαναφέρθηκε τη δισυπόστατη πολιτική της, δηλαδή και με τη Δύση και με την Ανατολή, βασικό στοιχείο της στρατηγικής της.

Για έναν αυταρχικό ηγέτη όπως είναι ο Ρετζέπ Ταγιπ Ερντογάν, ο οποίος ισχυρίζεται ότι λαμβάνει οδηγίες από τον Θεό με τον οποίο συνομιλεί, η εξωτερική πολιτική συνιστά και «εργαλείο» αυτοσυντήρησης και ενδυνάμωσης.

Ο Τούρκος πρόεδρος θα παρουσιάζεται ως ένας παγκόσμιος ηγέτης που μπορεί και χειραγωγεί Δύση και Ανατολή, κάτι που σε μεγάλο βαθμό διεγείρει τον τουρκικό λαό ο οποίος στην πλειοψηφία του διακατέχεται από έναν εθνικιστικό ισλαμο-συντηρητισμό, όταν μάλιστα το 25% αυτού έχει καταγραφεί πλέον και πολιτικά στον ακραίο εθνικιστικό χώρο.

Δεν αναφερθήκαμε στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και στο Κυπριακό καθόσον αποτελούν ίσως το μεγαλύτερο κεφάλαιο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και προτιθέμεθα να επανέλθουμε με ιδιαίτερο ξεχωριστό άρθρο τις επόμενες ημέρες. Η βασική μας όμως πεποίθηση για αυτές αναλύθηκε τη 17η Απριλίου με άρθρο μας στο Liberal με τίτλο: «Η σκληρή αλήθεια για τα ελληνοτουρκικά».

* Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι Γεωστρατηγικός Αναλυτής

 * Κασίμπασα είναι το προάστιο της Πόλης, παραμελημένο και πάμφτωχο για πολλά χρόνια δίπλα στα πλούσια κοσμικά όπου μεγάλωσε ο Ερντογάν και μέχρι τώρα όπως μας λέει ο Σονέρ Τσαγκάπται στο βιβλίο του «Αυτοκρατορία Ερντογάν» χρησιμοποιείται η έκφραση για να περιγράψει τους σκληρούς άνδρες του δρόμου που ακολουθούν έναν συγκεκριμένο κώδικα τιμής και δεν δίνουν λογαριασμό σε κανέναν )

liberal.gr