Ιστορία , Πολιτισμός 16 Απριλίου 2023

Πάσχα στο πολιορκημένο Μπαχτσετζίκ το μακρινό 1921

Τι να υπάρχη τάχα τώρα από το πολιορκημένο Μπαχτσετζίκ; Και τι να έγιναν και κάτι μάτια που είχαν αντιφεγγίσει μια νύχτα της Αναστάσεως μέσα μου;

Θυμούμαι και τα μάτια και το όμορφο μέρος κάθε τέτοιον καιρό. Αποτελούσε το Μπαχτσετζίκ ένα προχωρημένο σημείο εις τον πολεμικόν μας τομέα της Νικομηθείας, που τον εκρατήσαμε από το 1920 έως το 1921 και ύστερα τον αφήσαμε και μας τον επήραν οι Τούρκοι. Και θυμούμαι το Μπαχτσετζίκ τέτοιαν εποχή, γιατί το Πάσχα του 1921 το είχα περάσει εκεί. Και το λέγω πολιορκημένο γιατί το επολιορκούσαν οι Τούρκοι από όλες τις μεριές και μόνον η θάλασσα έμενεν ελεύθερη για να συγκοινωνή η φρουρά μας με την Νικομήδειαν.

Περίεργο το Πάσχα εκείνο.

Λίγες ημέρες πιο πριν οι τούρκοι Τσέτηδες και τακτικός στρατός είχαν κάνει αυτήν την πρότασιν εις τους ιδικούς μας στρατιώτας. Τους εφώναξαν από τα χαρακώματά των που ήσαν απέναντι και πολύ κοντά στα δικά μας.

-Θέλετε να γιορτάσετε πλούσιο Πάσχα Γιουνάνηδες;

-Έβετ, έβετ μωρέ γουρουνομύτες, έκαναν οι ιδικοί μας σκοποί.

-Θα σας στείλουμε χίλια αρνιά, με μια όμως συμφωνία.

-Τι συμφωνία;, ρώτησαν οι δικοί μας

-Να μας παραδώσετε τον σισμάν Μαυρομάτη.

Εζητούσαν να τους παραδώσουν εις αντάλλαγμα οι στρατιώται μας τον ταγματάρχην Μαυρομάτην, τον διοικητήν της φρουράς, που τον είχαν βαπτίσει σισμάν-χονδρό.

-Δεν κάνουμε μιαν άλλη συμφωνία; εφώναξαν εις τους Τούρκους οι ιδικοί μας. Δεν μας αρέσει αυτή.

-Νέ ιστιουρσουνούς; Τι θέλετε; Έκαναν οι Τούρκοι,

-Θέλουμε το βρακί της Φατμές για να σας τον παραδώσουμε.

Γκάου-ντούου, γκάου-ντούου. Οι Τούρκοι λυσσασμένοι από την βρισιά απαντούσαν με μάουζερ. Και οι ιδικοί μας ανταπαντούσαν με τα μάνλιχερ. Γκούπ-ντάου, Γκούπ-ντάου. Η συμπλοκή άρχιζε και άναβεν η μάχη. Η συμφωνία έκλεισε κατά τον τρόπον αυτόν.

Καθώς αι αποστάσεις που εχώριζαν τα χαρακώματα των πολιορκουμένων από τα χαρακώματα των πολιορκητών ήσαν πολύ κοντειναί, οι Τούρκοι είχαν μάθει πολλά από τα ονόματα Ελλήνων στρατιωτών και όλους σχεδόν τους αξιωματικούς. Και οι Έλληνες είχαν μάθει και αυτοί πολλά ονόματα από τους Τούρκους. Υπήρχαν μάλιστα και Τουρκοκρητικοί στους πολιορκητάς και Κρήτες εις τους πολιορκούμενους. Και η συνομιλία τότε εγίνετο εις γνησίαν κρητικήν με πολλά τσαι και με περισσότερα «διάολε τα’ αποθαμένοι σου» εκατέρωθεν.

Στόχος των Τουρκοκρητών, εκτός του ταγματάρχου Μαυρομάτη, ήτο και ο Κρης υπολοχαγός Βαρούχας. Του είχαν επισημάνει και το σπίτι που έμενε και κατηύθυναν πολλές φορε΄ς τα πυρά των μάουζερ προς τα εκεί. Ήτο τόση μάλιστα η φιλική λύσσα των κατά του συμπατριώτου των, ώστε μίαν ημέραν να διαδοθή εις το πολιορκημένο Μπαχτσετζίκ ότι ο Βαρούχας είχε δεχθή μια διαμπερή σφαίρα στην κοιλιά. Σε λίγο δε παρουσιάζετο και ο ίδιος ο υπολοχαγός κρατών την σφαίραν στα χέρια του. Εγελούσεν όμως θορυβωδώς και οι στενοχωρημένοι από την είδησιν αξιωματικοί και στρατιώται ερώτησαν:

-Πού;

-Δεν χτυπηθήκατε πολύ, κ. υπολοχαγέ;

-Διαμπερή στην κοιλιά;

-…Μμμά!

-Τρύπησαν την φωτογραφία μου, είπεν ο Βαρούσσας και έδειξε την φωτογραφίαν του τρυπημένην από μίαν σφαίραν. Την είχε κρεμασμένη στον τοίχο του σπιτιού που ε΄μενε και ένα βλήμα την είχε τρυπήσει.

Τέτοια αστεία επεισόδια με τις σφαίρες συνέβαιναν τακτικά και αποτελούσαν την καθημερινή συζήτησι.

Όσο επλησίαζαν όμως αι ημέραι του Πάσχα τόσον οι Τούρκοι εγίνοντο επιθετικώτεροι, ενώ οι ιδικοί μας απαντούσαν με περισσότερο κέφι.

Τον τομέα της Νικομηδείας κατείχεν η 11η Μεραρχία. Ήτο ένας ανεξάρτητος από όλην την άλλην κατεχομένην ζώνη της Μικράς Ασίας τομεύς. Ένας τομεύς ως είδος σφήνας στο τουρκικό γύρω έδαφος.

Κέντρον του τομέως η πόλις της Νικομηδείας εις τον μυχόν του κόλπου, και τριγύρω η Τουρκιά.

Μόνον το Αδά Παζάρ απετέλει την προκεχωρημένην γρaαμμήν μας. και το άλλο προκεχωρημένον σημείον του λιμένος μας, το Μπαχτσετζίκ ήτο και αυτό κυκλωμένο από τους Τούρκους. Αλλά η θάλασσα όπως είπα ήτο ελεύθερη.

Ο ηρωικός ταγματάρχης Μαυρομάτης που είχε γίνει ο τρόμος των Τούρκων συχνά έκανε εφόδους και αιφνιδιασμούς. Εφόδους όμως και αιφνιδιασμούς έκαναν και αντάρται μας της περιοχής της Νικομηδείας, που ήσαν συγκροτημένα εις χώματα. Είχα σταλή να παρακολουθήσω την Μεραρχία της Νικομηδείας, ως απεσταλμένος του «Εμπρός» του μακαρίτη Καλαποθάκη. Μέσα στην πόλιν της Νικομηδείας η ζωή είχε μεγάλην ποικιλίαν. Γιατί η πόλις ήτο κοσμική και γιατί ενηλλάσσετο η κοινωνική ζωή με την ζωή των συμπλοκών που εγίνοντο τριγύρω. Όταν εκουραζόμουν από τον θόρυβο της πόλεως έπαιρνα ένα άλογο και ετραβούσα στο Φάκτορι, ολίγα χιλιόμετρα έξω από την Νικομήδειαν που αι συμπλοκαί ήσαν συνεχείς, ή με το αυτοκίνητο έφθανα ως το Αδά Παζάρ. Και όταν ήθελα μεγαλύτερη πολεμική ποικιλία εναύλωνα μια βάρκα και ετραβούσα κατά το Μπαχτσετζίκ. Ήτο δε μεγίστη η ποικιλία γιατί μερικές φορές εδεχόμουν πριν φθάσω ως το Σεϊμέν, την σκάλαν του Μπαχτσετζίκ τις σφαίρες των Τούρκων που εκαιροφυλακτούσαν. Ήσαν έξω στην παραλία κρυμμένοι στα δένδρα σε ολίγην απόστασιν δεξιά ή αριστερά και δεν εσκόπευαν άσχημα. Αυτή η ποικιλία ήτο επικίνδυνος, αλλά γι’ αυτό το ενδιαφέρον της μεγάλο και έστελλα πολεμικάς ανταποκρίσεις μέσα από το… υγρόν πεδίον της μάχης, που εδημοσιεύοντο εις το «Εμπρός» και έκαναν τότε τόσην εντύπωσιν.

Εσκέφτηκα λοιπόν, και τότε, που επλησίαζε το Πάσχα αντί να το κάνω στην Νικομήδεια να το περάσω εις το πολιορκημένο Μπαχτσετζίκ. Οι καμπάνες της εκκλησίας θα αντηχουσαν γλυκύτερα. Οι κρότοι των συμπλοκών θα ήσαν ένα είδος πασχαλινών πυροβολισμών και αν ετύχαινε καμμιά μεγαλυτέρα συμπλοκή με ιδική μας νίκη θα εωρτάζαμε το Πάσχα αληθινό, θριαμβευτικό. Θα ήτο και μια άλλη ακόμη δημοσιογραφική επιτυχία. Από όλο το τεράστιο, άλλως τε, μέτωπό μας της Μικράς Ασίας που μετά τας επιχειρήσεις του Σαγγαρίου είχε λάβει τόσην έκτασιν, το μέτωπον της Νικομηδείας ήτο το πλέον ενδιαφέρον, το πλέον ποιητικόν. Εις τους άλλους τομείς, ο πόλεμος δεν είχε πολύ γλέντι. Διεξήγετο κυρίως με τακτικά στρατεύματα χαρακωμένα και ήτο μια μονοτονία η κατάστασις. Εις την Νικομήδειαν, με την πλουσιωτάτην της βλάστησιν, με ταμέρη που άλλα κατείχαμε εμείς, άλλα οι Τούρκοι, άλλα απετέλουν εκτάσεις αμφιβόλου κατοχής και άλλα ενηλάσσοντο μεταξύ του ενός ή του άλλου αντιπάλου, ο πόλεμος απετέλει διασκέδασιν. Είχαμεν ένα είδος πολέμου της παλαιοτέρας μορφής με ατάκτους, με πλιατσικολόγους, με ατομικούς ήρωας, με επιχειρήσεις για την αρπαγήν ποιμνίων ή την λεηλασίαν σπιτιών, που διασκεδάζουν τους πολεμιστάς και τους κάνουν να αισθάνωνται όχι μόνον τα κακά, αλλά και τα ευχάριστα του πολέμου.

Το ολιγώτερο, έλεγα, θα φάω οβελία στο Μπαχτσετζίκ, λάφυρο. Γιατί είχε γνωσθή και εις την Νικομήδειαν ότι οι στρατιώται του Μαυρομάτη το είχαν πάρει ζήτημα τιμής να αρπάσουν κανένα κοπάδι Τούρκικο και να γιορτάσουν με τα πλιάτσικα την Ανάστασιν του Σωτήρος.

Εις όλο το μέτωπον της Νικομηδείας είχαν σχηματισθή αγέλαι από βώδια και πρόβατα, τα οποία ο ιδικός μας στρατός τα είχε σχηματίσει από Τουρκικά πλιάτσικα.

Σήμερα το Μπαχτσετζίκ, όπως είπα και εις την αρχήν, ίσως να μην υπάρχη. Όταν εκάναμε εκείνο το σφάλμα και εγκαταλείψαμε τον Ιούνιον του 1921 τον τομέα της Νικομηδείας ολόκληρο, αφήσαμε και το Μπαχτσετζίκ. Η ωραιοτάτη κωμόπολις που ήτο ένας αληθινός κήπος αυτό δε σημαίνει και το όνομά της- κατελήφθη από τους Τούρκους αμέσως και έβαλαν φωτιά σε ένα τμήμα της. Το άλλο μέρος πάλιν το κατέστρεψαν οι Τούρκοι των γύρω χωριών και από εκδίκησι και για να πάρουν τις πόρτες, τα παράθυρα, τα ταβάνια και τα πατώματα. Έτσι, άλλως τε, κατεστράφησαν άπειροι πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά και το ξήλωμα των σπιτιών δεν υπήρξεν ολιγώτερον καταστρεπτικόν από την φωτιά…

Τόσο γλυκά χτύπησαν οι καμπάνες εκείνο το Μεγάλο Σάββατον την νύκτα προς την Κυριακή στο Μπαχτσετζίκ!

Είχαν μαζευθή οι κάτοικοι και ο στρατός και μόνον οι σκοποί εφύλατταν στα χαρακώματα. Οι Τούρκοι το ήξευραν και πείσμα το είχαν βάλει να μη αφήσουν να γίνει Ανάστασις. Επυροβολούσαν διαρκώς. Μα και αυτό ήτο ένα είδος Αναστάσεως για μας. βοηθούσε, αντί να χαλά την εορτή.

Ήτο για όλους μας μια χαρούμενη νύχτα, που την έκανε πιο γλυκειά η ιδέα ότι μπορούσε οριστικώς να κρατήσουμε τα μέρη αυτά και ότι μαζί με την Ανάστασι του Χριστού μπορούσε να εωρτάζαμε και την απολύτρωσιν τόσων Χριστιανικών μερών από τους Τούρκους…

Πόσα χρόνια έχουν περάσει από τότε; Από εκείνη την νύκτα στο πολιορκημένο Μπαχτσετζίκ! Είχα αρχίσει με κάτι μάτια. Και τώρα που τελειώνω αυτήν την διήγησιν μου έρχονται εμπρός μου εκείνα τα μεγάλα μαύρα μάτια. Τα μάτια μας Αρμενοπούλας. Ήτο από τον πολιορκημένο πληθυσμό, που τον αποτελούσαν αποκλειστικά σχεδόν Αρμένιοι. Μου είχαν κάνει μεγάλην εντύπωσιν εκείνα τα εκφραστικά μάτια, που καλόκαρδα και χαρούμενα μου είχαν αναπάντεχα χαμογελάσει μέσα στο φως των κεριών. Αυτή η Αρμενοπούα την στιγμήν που εψάλλετο η Ανάστασις, ήλθε κοντά μου, μου έδωσεν ένα κόκκινο αυγό –ήμουνα ξένος!- και ελληνικά μου είπε «Χριστός Ανέστη».

Τα θυμούμαι από τότε εκείνα τα μάτια. Γιατί και αν ήθελα να τα ξεχάσω, βρέθηκαν μια άλλη πάλι φορά μπροστά μου.

Ήτο ύστερα από την καταστροφή και έτυχε να βρίσκωμαι τον Σεπτέμβριον του 1922 στο Δεδεαγάτς, σταλμένος πάλι από το «Εμπρός». Είχα αποστολή να παρακολουθήσω τα κύματα των προσφύγων που έφευγαν από την Μικράν Ασίαν και από την Ανατολική Θράκη και εξεβράζοντο στο Δεδεαγάτς. Ήξευρα ότι πολλοί πρόσφυγες της περιοχής της Νικομηδείας είχαν καταφύγει πρίν στην Κίο. Μα πού να φαντασθώ ότι θα τους ξανάβλεπα για δεύτερη πάλι φορά πρόσφυγας στο Δεδεαγάτς; Έξαφνα στον τραγικό κόσμο, τον αλαλιασμένο, τον σκόρπιο ή μαζωμένο στα μουράγια είδα κάτι μάτια μαύρα που με κυττάζανε και κάτι χείλη που μου είπαν:

-Μπαχτσετζίκ!

Αυτό μόνο.

Μα τα μάτια δεν εχαμογελούσαν. Ήσαν βουρκωμένα. Και τα χείλη δεν ήσαν χαρούμενα. Ήσαν πικρά.

Και εγώ τι να ειπώ! Σιωπηλός έβλεπα εκείνα τα μάτια, μα ο νούς μου ήταν σε κάποια ανάστασι.

Κ. ΦΑΛΤΑΪΤΣ

(εφημερίδα Εθνική – 12 Απριλίου 1936)