Οι δύο αντιμαχόμενοι στρατηγοί έχουν μακρά ιστορία στην πολιτική σκηνή του Σουδάν. Και οι δύο έχτισαν τις καριέρες τους πολεμώντας εναντίον της εξέγερσης στο Νταρφούρ, στα δυτικά της χώρας, που ξεκίνησε το 2003. Οι φρικαλεότητες των αντρών τους στο Νταρφούρ χαρακτηρίστηκαν πράξεις γενοκτονίας. Ο Νταγκάλο, γνωστός διεθνώς με το πολεμικό όνομα Χεμέντι, ήρθε στο προσκήνιο ως ηγέτης μιας διαβόητης φιλοκυβερνητικής αραβικής πολιτοφυλακής, γνωστής ως Τζαντζαγουίντ, η οποία αργότερα έγινε η RSF. 

Οι δύο στρατηγοί ήταν μέρος του στρατιωτικού κατεστημένου που αποφάσισε το 2019 να ανατρέψει τον επί μακρόν κυβερνώντα δικτάτορα, Ομάρ Χασάν αλ Μπασίρ. Στη συνέχεια, ο Μπουρχάν και ο Χεμέντι συνεργάστηκαν για να ρίξουν την εύθραυστη πολιτική κυβέρνηση που είχε προκύψει, το 2021. Όλο αυτό το διάστημα, οι στρατιώτες τους εκφόβιζαν και κακοποιούσαν ακτιβιστές και αντιφρονούντες υπέρ της δημοκρατίας, ενώ διάφορες ξένες δυνάμεις τούς χρησιμοποιούσαν ως πιόνια στα δικά τους περιφερειακά παιχνίδια, επισήμανε η αμερικανική εφημερίδα. 

Οι δύο πολέμαρχοι, σε μια χώρα όπου συχνά σημειώνονται εξεγέρσεις και όπου οι παραστρατιωτικοί ανέκαθεν έπαιζαν σημαντικό ρόλο, βρίσκονται τώρα εγκλωβισμένοι σε έναν εμφύλιο που οι ίδιοι ξεκίνησαν. «Και οι δύο πλευρές έχουν βάσεις σε όλη τη χώρα», δήλωσε στους Financial Times ο Άλαν Μπόσγουελ, επικεφαλής αναλυτής για το Κέρας της Αφρικής στη δεξαμενή σκέψης International Crisis Group. «Και οι δύο βλέπουν αυτή τη μάχη με υπαρξιακούς όρους. Πρόκειται για έναν καθαρό αγώνα εξουσίας για το ποιος θα ελέγχει το Σουδάν», πρόσθεσε.  

Ο Μπουρχάν και ο Χεμέντι υποτίθεται ότι θα ήταν οι διαχειριστές μιας πολιτικής μετάβασης προς τη δημοκρατία, αλλά φαίνεται ότι για τους δικούς τους λόγους ο καθένας, έχουν αποτραβηχτεί από αυτή τη διαδικασία. «Η αποτυχία σχηματισμού κυβέρνησης και η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης και της κατάστασης ασφαλείας στη χώρα, ώθησαν τις διάφορες στρατιωτικές και πολιτικές ομάδες να υπογράψουν μια συμφωνία τον Δεκέμβριο του 2022, η οποία έγινε ευρέως αποδεκτή από τους πολίτες και τα σημαντικά και σημαίνοντα μέρη της διεθνούς και περιφερειακής κοινότητας», σημείωσε η αραβόφωνη εφημερίδα Asharq Al-Awsat. Όμως, οι δύο στρατηγοί δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν μεταξύ τους με αποτέλεσμα να φτάσουν στη σύγκρουση. Ο Άλαν Μπόσγουελ είπε ότι «αυτός ο πόλεμος έχει ήδη διαλύσει κάθε ελπίδα για τη γρήγορη αποκατάσταση της πολιτικής διακυβέρνησης» και πρόσθεσε ότι «κινδυνεύει να εμπλέξει πολλούς εξωτερικούς παράγοντες και να περάσει τα σύνορα του Σουδάν, αν δεν σταματήσει σύντομα».

Άλλος αναλυτής σημείωσε ότι, «οι μάχες κινδυνεύουν να μετατραπούν σε μια παρατεταμένη σύγκρουση, με πολλούς να φοβούνται ότι ο πόλεμος θα μπορούσε να παρασύρει περιφερειακούς προστάτες και γείτονες όπως το Τσαντ, η Αίγυπτος, η Ερυθραία και η Αιθιοπία. Στο τέλος, κανείς δεν ξέρει αν θα επικρατήσει η RSF ή ο στρατός, αλλά η προσπάθειά τους θα μπορούσε να φέρει τα πάνω-κάτω σε αυτή την περιοχή της αφρικανικής ηπείρου».

Το χάος στο Σουδάν τροφοδοτείται επίσης, εν μέρει, από εξωτερικούς παράγοντες. Το προσωρινό καθεστώς, στο οποίο κυριαρχούν ο Μπουρχάν και ο Χεμέντι, έχει στηριχθεί από τα δισεκατομμύρια πετροδόλαρα των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας. Η Αίγυπτος έχει εντείνει την υποστήριξή της προς τις δυνάμεις του Μπουρχάν, ενώ η Ρωσία, και ιδίως η διαβόητη και πανταχού παρούσα Ομάδα Βάγκνερ, έχουν αναπτύξει δεσμούς με τις δυνάμεις του Χεμέντι. Σουδανοί μαχητές, ιδίως από το Νταρφούρ, πολέμησαν τόσο στον εμφύλιο της Υεμένης, υπό την καθοδήγηση του Ριάντ και των ΗΑΕ, όσο και στη σύγκρουση στη Λιβύη, όπου συμμετείχε ένα πλέγμα περιφερειακών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένων των ΗΑΕ, του Κατάρ, της Λιβύης και της Ρωσίας.

Διάφορες ξένες δυνάμεις εποφθαλμιούν τις ακτές του Σουδάν στην Ερυθρά Θάλασσα, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, η οποία προωθεί μια πιθανή συμφωνία για τη δημιουργία ναυτικής βάσης στο Σουδάν που θα έδινε στη Μόσχα διέξοδο στον Ινδικό Ωκεανό. Το ίδιο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που ελπίζουν να προστατεύσουν τα μακροπρόθεσμα στρατηγικά τους συμφέροντα στο Σουδάν, όσον αφορά την επιρροή τους στην Υεμένη και στο Κέρας της Αφρικής, στην ανατολική ήπειρο, μέσω των λιμανιών και άλλων εγκαταστάσεων στη χώρα.

Οι παραστρατιωτικές δυνάμεις του Χεμέντι φέρονται να ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος των ορυχείων χρυσού του Σουδάν, τα οποία εκμεταλλεύονται μέσω του λαθρεμπορίου χρυσού με τη Μόσχα, με τη μεσολάβηση των Εμιράτων. Γάλλοι αξιωματούχοι ειδικότερα, έχουν προειδοποιήσει για την αυξανόμενη επιρροή του Κρεμλίνου στην υποσαχάρια ζώνη του Σαχέλ. 

Την ίδια στιγμή, η Αίγυπτος, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει υποστηρίξει τις περιφερειακές πρωτοβουλίες της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων, στηρίζει τον Μπουρχάν, τον οποίο το Κάιρο θεωρεί ως προπύργιο σταθερότητας και πιθανό σύμμαχο στις γεωπολιτικές διαμάχες με την Αιθιοπία για την κατασκευή ενός μεγάλου φράγματος στον Νείλο. 

Στο κενό οι εκκλήσεις για εκεχειρία

Πολλές ξένες κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, προέτρεψαν σε παύση των εχθροπραξιών. Αρκετές φορές τις τελευταίες μέρες ανακοινώθηκε εκεχειρία αλλά όλες κατέληξε σε αποτυχία. Αλλά οι δύο στρατηγοί έχουν ορκιστεί να συντρίψουν ο ένας τον άλλον και δεν δείχνουν σημάδια υποχώρησης. «Τα δυτικά έθνη έχουν ελάχιστη επιρροή αυτή τη στιγμή. Το Σουδάν είναι σε μεγάλο βαθμό απομονωμένο από τότε που ο Χεμέντι και ο Μπουρχάν κατέλαβαν την εξουσία με πραξικόπημα το 2021, το οποίο έβαλε τέλος σε μια βραχύβια κυβέρνηση πολιτικών. Το υπερχρεωμένο έθνος του Κέρατος της Αφρικής χρειάζεται απεγνωσμένα δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια για να στηρίξει την ετοιμόρροπη οικονομία του, αλλά οποιαδήποτε οικονομική στήριξη είναι αδύνατη όσο οι δύο άνδρες παραμένουν στην εξουσία και πολεμούν ο ένας τον άλλον. 

Η οικονομία της χώρας κατέρρευσε μετά την ανεξαρτητοποίηση του πλούσιου σε πετρέλαιο Νότου το 2011 και ο υπερπληθωρισμός έβγαλε στους δρόμους τον λαό. Η απομάκρυνση του Μπασίρ το 2019, έφερε το Σουδάν, το τρίτο μεγαλύτερο έθνος της Αφρικής, σε καλύτερη μοίρα. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αφαίρεσε τη χώρα από τον κατάλογο των κρατικών χορηγών της τρομοκρατίας, ενώ τόσο ο Μπουρχάν όσο και ο Χεμέντι πραγματοποίησαν περιοδείες σε διάφορες πρωτεύουσες του κόσμου. Όμως, πολλές προσωπικότητες της χώρας δεν σταμάτησαν να προειδοποιούν τον υπόλοιπο κόσμο ότι δεν έπρεπε να εμπιστεύεται τους δύο πολεμάρχους και ότι κανείς τους δεν πρόκειται να σταθεροποιήσει τη χώρα. «Κανείς τους δεν έχει σταματήσει να σκοτώνει εδώ και 30 χρόνια», είπε χαρακτηριστικά ο Άλαν Μπόσγουελ. 

Δυναμικό παρόν της Ρωσίας μέσω της Βάγκνερ

Η Ομάδα Βάγκνερ, παρούσα στο Σουδάν επί χρόνια, έχει εξασφαλίσει προνομιακή πρόσβαση στα χρυσωρυχεία της χώρας, πάντως η ρωσική ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία τηρεί διακριτική στάση αφότου ξέσπασαν οι μάχες. Σε ό,τι αφορά την Αφρική, οι φιλοδοξίες της εταιρίας μισθοφόρων που ίδρυσε ο Γεβγκένι Πριγκόζιν, πιστός του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, είναι απεριόριστες. Και δεν υπάρχει αμφιβολία πως σκοπός της είναι να βγει αλώβητη από τη σύγκρουση που μαίνεται.

Επί του καθεστώτος του δικτάτορα Όμαρ ελ Μπασίρ, η Ρωσία ήταν ο μοναδικός προμηθευτής όπλων του Σουδάν, που αντιμετώπιζε διεθνές εμπάργκο. Το 2017, ο στρατηγός Μπασίρ υποσχέθηκε στους Ρώσους ναυτική βάση στην Ερυθρά Θάλασσα. Όμως δεν είδε ποτέ το φως της μέρας. Μετά την πτώση το 2019 του Όμαρ ελ Μπασίρ, το Χαρτούμ απομακρύνθηκε κάπως από τη Μόσχα.

Όμως τον Οκτώβριο του 2021 ο επικεφαλής του στρατού, ο στρατηγός Άμπντελ Φάταχ αλ Μπουρχάν, προχώρησε σε πραξικόπημα. Κι ο δεύτερος στην ιεραρχία Μοχάμεντ Χαμντάν Ντάγκλο, διαβεβαίωσε πως θα μπορούσε τελικά να υπάρξει ρωσική βάση: «Αν κάποια χώρα θέλει βάση στις ακτές μας, κι αυτή η βάση εξυπηρετεί τα συμφέροντά μας και δεν απειλεί την ασφάλειά μας, είτε είναι ρωσική είτε κάποιας άλλης χώρας, θα συνεργαστούμε».

Το υπέδαφος του Σουδάν είναι πλούσιο σε πολύτιμα μέταλλα, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων εξάγεται παράνομα. Πολλά χρυσωρυχεία ελέγχονται από τις RSF του Χαμέτι. Η Βάγκνερ φέρεται να δραστηριοποιείται μέσω της M Invest του Πριγκόζιν και της θυγατρικής της Meroe Gold, που εγκαταστάθηκε στο Σουδάν το 2017. Συνεργάζεται επίσης με την εταιρεία Aswar, που ελέγχεται από τις σουδανικές μυστικές υπηρεσίες. Η ομάδα δημοσιογράφων Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) λέει πως βρήκε αποδείξεις πως συνήφθη συμβόλαιο ανάμεσα στην Meroe Gold και την Aswar.

Αντίθετα με το πώς ενήργησε στο Μαλί και στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, η εταιρεία «παράμεινε οπορτουνιστική στο Σουδάν μάλλον, παρά πιστή σε κάποια συγκεκριμένη φράξια», επισήμανε η Κατρίνα Ντόξι του αμερικανικού κέντρου μελετών CSIS. Κάτι που της επέτρεψε να συνεχίσει να εξορύσσει χρυσό μετά την πτώση του Όμαρ ελ Μπασίρ και το πραξικόπημα του Οκτωβρίου του 2021.

Η κατάσταση ωστόσο την ώθησε περισσότερο προς τη σύναψη μυστικών συμφωνιών, καθώς στο Χαρτούμ επιβάλλονται κυρώσεις και εμπάργκο όπλων, που επιβλήθηκε το 2005 από τον ΟΗΕ κατά τη διάρκεια του πολέμου στην πολιτεία Νταρφούρ (δυτικά), κι η οικονομία του Σουδάν βιώνει μαρασμό. Μετά την πτώση του Όμαρ ελ Μπασίρ, η Ουάσιγκτον απέσυρε το 2020 το Σουδάν από τον κατάλογο των κρατών που κατηγορεί πως υποστηρίζουν την τρομοκρατία. Το 2020, το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών επέβαλε κυρώσεις σε δυο εταιρείες του ομίλου Βάγκνερ και στελέχη τους. Ο Γεβγκένι Πριγκόζιν «και το δίκτυό του εκμεταλλεύονται τους φυσικούς πόρους του Σουδάν για ίδιο όφελος και για να επεκτείνουν την επιρροή τους», επιχειρηματολογούσε την εποχή ο τότε υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Στίβεν Μνούτσιν.

Το ζήτημα δεν είναι απλά ο χρυσός. «Εκστρατείες παραπληροφόρησης που βάζουν στο στόχαστρο σουδανούς χρήστες ιστότοπων κοινωνικής δικτύωσης είναι από το 2017 αναπόσπαστο μέρος της τακτικής» της Βάγκνερ, ανέφερε πρόσφατη έκθεση της μη κυβερνητικής οργάνωσης Global Initiative Against Transnational Organized Crime.

Η Βάγκνερ λέγεται πως διαπρέπει στις εκστρατείες αποσταθεροποίησης και χειραγώγησης της κοινής γνώμης χάρη σε «φάρμες τρολ». Στις αρχές του 2022, μέλος των σουδανικών υπηρεσιών ασφαλείας δήλωνε στο Γαλλικό Πρακτορείο πως «Ρώσοι ειδικοί εγγυώνται την ασφάλεια των επικοινωνιών και αναλύουν το περιεχόμενο που αναρτάται σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης για κρατικούς θεσμούς». Η εταιρεία μισθοφόρων παρέχει επίσης υπηρεσίες ασφαλείας. Για «την παρουσία ρώσων παραστρατιωτικών στο Σουδάν δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία», έγραφε το 2020 σε έκθεση του Institut français des relations internationales (IFRI) ο ρώσος ερευνητής Σεργκέι Σουκάνκιν.

Τον Φεβρουάριο, κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στο Σουδάν, ο επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας Σεργκέι Λαβρόφ υπερασπίστηκε τη δράση της Βάγκνερ στην Αφρική, καθώς «αναπτύσσεται κατόπιν αιτημάτων κυβερνήσεων» και «συνεισφέρει στην εξομάλυνση της κατάστασης στην περιφέρεια». Διαδραματίζει ρόλο η Βάγκνερ στις συγκρούσεις ανάμεσα στις δυνάμεις των στρατηγών Μπουρχάν και Χαμέτι; «Σήμερα, δεν υπάρχει ούτε ένα μέλος του προσωπικού της Βάγκνερ στο Σουδάν», διαβεβαίωσε ο Γεβγκένι Πριγκόζιν. Αναλυτές αναγνωρίζουν ότι ο οπορτουνισμός στη συγκεκριμένη περίπτωση έχει λογική. Οι Ρώσοι δουν «σαν τα Εμιράτα και τους Κινέζους: από τη στιγμή που οι δουλειές τους συνεχίζονται και η επιρροή τους παραμένει, ας κερδίσει ο καλύτερος», σχολίασε ο Ρολάντ Μαρσάλ του CERI στο Παρίσι.

Πηγές: ΑΠΕ, Protagon, Τα Νέα, Reuters

Τρεις ερωτήσεις και απαντήσεις για τις αναταραχές

Η ένταση συσσωρευόταν εδώ και μήνες μεταξύ του στρατού του Σουδάν και των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (RSF), οι οποίες ανέτρεψαν από κοινού μια πολιτική κυβέρνηση με πραξικόπημα τον Οκτώβριο του 2021.

1.Τι προκάλεσε τη βία;  

Η αντιπαράθεση κορυφώθηκε από ένα διεθνώς υποστηριζόμενο σχέδιο για την έναρξη μιας νέας μετάβασης στην εξουσία των πολιτικών κομμάτων. Μια τελική συμφωνία επρόκειτο να υπογραφεί στις αρχές Απριλίου, κατά την τέταρτη επέτειο της ανατροπής του δικτάτορα Ομαρ αλ Μπασίρ. Τόσο ο στρατός όσο και οι RSF έπρεπε να παραχωρήσουν την εξουσία βάσει του σχεδίου αλλά δύο ζητήματα αποδείχθηκαν αμφιλεγόμενα: το χρονοδιάγραμμα για την ενσωμάτωση των RSF στις τακτικές ένοπλες δυνάμεις και το πότε ο στρατός θα τεθεί επίσημα υπό πολιτική εποπτεία. Οταν ξέσπασαν οι μάχες στις 15 Απριλίου, και οι δύο πλευρές κατηγόρησαν η μία την άλλη για την πρόκληση της βίας.

2. Ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές;  

Από τη μία ο στρατηγός Αμπντέλ Φατάχ αλ-Μπουρχάν, επικεφαλής του στρατού και ηγέτης του κυβερνητικού συμβουλίου του Σουδάν από το 2019, και από την άλλη το πρώην δεξί του χέρι, ο αναπληρωτής του στο συμβούλιο, ηγέτης των RSF στρατηγός Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο, κοινώς γνωστός ως Χεμεντί. Καθώς αναπτυσσόταν το σχέδιο για μια νέα μετάβαση, ο Χεμεντί ευθυγραμμίστηκε με πολιτικά κόμματα που μοιράστηκαν την εξουσία με τον στρατό μεταξύ της ανατροπής του Μπασίρ και του πραξικοπήματος του 2021. Αναλυτές θεωρούν ότι αυτό ήταν μέρος της στρατηγικής του Χεμεντί για να μετατραπεί σε πολιτικό πρόσωπο. Ο στρατηγός, ο οποίος έγινε πλούσιος μέσω της εξόρυξης χρυσού και άλλων επιχειρήσεων, τόνιζε την ανάγκη να παραγκωνιστούν οι πιστοί στον Μπασίρ που πρόσκεινται στους ισλαμιστές και οι βετεράνοι που είχαν ανακτήσει τα ερείσματά τους μετά το πραξικόπημα και έχουν βαθιές ρίζες στον στρατό.

3. Τι διακυβεύεται;  

Η λαϊκή εξέγερση είχε δημιουργήσει ελπίδες ότι το Σουδάν και ο πληθυσμός του των 46 εκατομμυρίων κατοίκων θα μπορούσε να βγει από δεκαετίες απολυταρχίας, εσωτερικών συγκρούσεων και οικονομικής απομόνωσης υπό τον Μπασίρ. Η σύγκρουση θα μπορούσε όχι μόνο να καταστρέψει αυτές τις ελπίδες αλλά και να αποσταθεροποιήσει μια ασταθή περιοχή που συνορεύει με το Σαχέλ, την Ερυθρά Θάλασσα και το Κέρας της Αφρικής. Θα μπορούσε επίσης να παίξει ρόλο στον ανταγωνισμό για επιρροή στην περιοχή μεταξύ της Ρωσίας και των ΗΠΑ και μεταξύ περιφερειακών δυνάμεων που φλερτάρουν με διαφορετικούς παράγοντες στο Σουδάν.

Φιλελεύθερος