Του John Raine

Οι επιπτώσεις της συμφωνίας που συνήφθη στις 10 Μαρτίου 2023 μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας για την επανέναρξη των διπλωματικών σχέσεων μπορεί να είναι εκτεταμένες για την περιοχή. Το σύμφωνο, το οποίο ζητά την αποκατάσταση των δεσμών εντός δύο μηνών, περιλαμβάνει επίσης γλώσσα που δηλώνει ότι οι χώρες δεσμεύονται να σέβονται την κυριαρχία όλων των κρατών διεθνώς και να “μη παρέμβουν στις εσωτερικές υποθέσεις” άλλων κρατών. Τουλάχιστον, αυτό θα μειώσει ουσιαστικά το επίπεδο έντασης μεταξύ δύο από τους πιο ισχυρούς και ανταγωνιστικούς παίκτες της περιοχής. Θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει στον περιορισμό, αν όχι στην επίλυση, της σύγκρουσης στην Υεμένη. 

Η Σαουδική Αραβία μπορεί τώρα να είναι σε θέση να συνεργαστεί με το Ιράν για ευρύτερα ζητήματα ασφάλειας, από τη Συρία και τη Χεζμπολάχ έως τη χρήση πολιτοφυλακών από το Ιράν σε όλη την περιοχή και τη φιλοξενία ηγετών της Αλ Κάιντα. Όμως, ενώ οι δυνατότητες είναι μεγάλες, το ίδιο θα είναι και η δουλειά που απαιτείται για την πραγματοποίησή της. Και στις δύο πλευρές, υπάρχει ένα βαθύ χάσμα δυσπιστίας και, με τη μορφή του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, θεσμοθετημένης εχθρότητας που έχει τις ρίζες της στον σεχταρισμό. Παρά τις ρήτρες στη συμφωνία με τη μεσολάβηση της Κίνας για την αποκατάσταση των διπλωματικών δεσμών, απέχει πολύ από μια ειρηνευτική συμφωνία. Πράγματι, είναι η αρχή και όχι το τέλος μιας διαδικασίας, δεδομένου του ποσοστού αποτυχίας προηγούμενων προσπαθειών εκτόνωσης της διμερούς έντασης και του βάθους των πολιτικών και ιδεολογικών διαφορών μεταξύ των δύο πλευρών.

Ο χρόνος και η γένεση της συμφωνίας μπορεί στην πραγματικότητα να είναι πιο σημαντικές από το περιεχόμενό της. Το Ριάντ συμφώνησε να ανανεώσει τις σχέσεις με την Τεχεράνη σε μια περίοδο που η τελευταία κυβερνάται από μια σκληροπυρηνική κυβέρνηση. Αντίθετα, μια πιο μετριοπαθής κυβέρνηση βρισκόταν στην εξουσία το 2016 όταν οι σχέσεις επλήγησαν. Οι σημερινοί Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν λάβει επιθετικές θέσεις τόσο στο εσωτερικό, δεδομένης της σθεναρής καταστολής των διαδηλώσεων σε εθνικό επίπεδο μετά τη δολοφονία του Μαχσά Αμινί το 2022, όσο και διεθνώς. Η κυβέρνηση της Τεχεράνης είναι ενεργά εχθρική προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ από τότε που ανέλαβε την εξουσία τον Αύγουστο του 2021 και πιο πρόσφατα παρείχε στη Ρωσία στρατιωτική υποστήριξη στον πόλεμό της κατά της Ουκρανίας. Το Ριάντ μπορεί να είχε αντιληφθεί ότι θα ήταν καλύτερο να αντιμετωπίσει τους σκληροπυρηνικούς παρά με τους μετριοπαθείς, πιστεύοντας ότι οι πρώτοι θα είχαν μεγαλύτερη επιτυχία στην επίτευξη συμφωνίας.

Η συμφωνία έγινε επίσης σε μια περίοδο αυξημένης έντασης στη διεθνή κοινότητα, όταν η αξία όλων των σημαντικών διπλωματικών κινήσεων έχει μεγεθυνθεί. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Ρωσία διεξάγει πόλεμο εναντίον μιας χώρας που υποστηρίζεται από το ΝΑΤΟ, ενώ αυξάνεται η ένταση μεταξύ Πεκίνου και Ουάσιγκτον. Σε αυτό το πλαίσιο, η συμφωνία αποτελεί σημαντική ώθηση στη διεθνή θέση του προέδρου της Κίνας Σι Τζινπίνγκ και στο επιχείρημα που έχει προβάλει μαζί με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν ότι η Κίνα και η Ρωσία είναι ηγέτες σε μια εναλλακτική, πολυπολική παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Και ενώ η συμφωνία πιθανώς βελτιώνει την περιφερειακή ασφάλεια συνολικώς, οι ηγέτες στην Ουάσιγκτον και σε άλλες δυτικές πρωτεύουσες θα είναι επιρρεπείς να τη θεωρήσουν ως το σωστό αποτέλεσμα με λάθος νικητές. Η Κίνα και το Ιράν επωφελούνται και τα κέρδη για τη Σαουδική Αραβία έρχονται σε βάρος μιας προσέγγισης Σαουδικής Αραβίας-Ισραήλ που η Ουάσιγκτον θα ήθελε να δει να συμβεί.

Όσον αφορά τη γένεση της συμφωνίας, φαίνεται να είναι ο πρώτος καρπός των προσπαθειών της Κίνας να ανεβάσει το διπλωματικό της προφίλ στην περιοχή, που χαρακτηρίστηκε κυρίως από την προσωπική παρουσία του Σι στην πρώτη Σύνοδο Κορυφής Κίνας-Αραβικών Κρατών τον Δεκέμβριο του 2022 στο Ριάντ. Μπορεί να μην είναι η τελευταία. Η δεύτερη σύνοδος κορυφής θα γίνει τον Νοέμβριο του 2023 στο Πεκίνο. Εν τω μεταξύ, ενώ το Πεκίνο δεν έχει επίσημο ρόλο στη διασφάλιση της συμφωνίας, μπορεί να αναμένεται να συνεχίσει να κρατά το δαχτυλίδι μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας για να διασφαλίσει ότι δεν θα αποτύχει.

Γεγονός είναι ότι η Κίνα έχει καθιερωθεί ως έμπιστος παράγοντας σε περιφερειακό και, σε πολλούς τομείς, διεθνώς. Πράγματι, τώρα που το Πεκίνο έχει χρησιμεύσει ως ενδιάμεσος για την κυβέρνηση του Ιράν σε μια σημαντική διπλωματική συμφωνία, θα είναι σε θέση να επηρεάσει μελλοντικούς διακανονισμούς ενώ παράλληλα θα βαρύνει τους προτιμώμενους κανόνες και τα αποτελέσματά του. Το Ιράν είναι βασικός παίκτης σε πολλαπλές περιφερειακές συγκρούσεις: τα παλαιστινιακά εδάφη, τη Συρία και την Υεμένη. 

Αυτό συνέβη σε μια περίοδο που η Ουάσιγκτον φαίνεται να βρίσκεται σε ασταθές έδαφος. Πιο πρόσφατα, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν επέστρεψε με άδεια χέρια από ένα ταξίδι του Ιανουαρίου 2023 στην Αίγυπτο, το Ισραήλ και τη Δυτική Όχθη. Οι ΗΠΑ, χωρίς απευθείας γραμμή επικοινωνίας με το Ιράν, δεν θα μπορούσαν να διαπραγματευτούν αυτή τη συμφωνία, και το ίδιο ισχύει και για τις κρίσεις στη Συρία και την Υεμένη. Το Πεκίνο, ωστόσο, έχει πρόσβαση σε ηγέτες σε καθένα από αυτά τα μέρη και η συμφωνία Σαουδικής Αραβίας-Ιράν υποδηλώνει ότι είναι έτοιμο να μετακινηθεί από τον σημερινό του ρόλο ως μεγάλος, αν και παθητικός και εμπορικά προσανατολισμένος, εταίρος στην περιοχή σε αυτόν ενός μεγάλου διπλωματικού παίχτης.

Την ίδια στιγμή, η Κίνα δεν έχει ακόμη αναπτύξει κάτι σαν τη βαθιά και πυκνή σχέση που έχει αναπτυχθεί με τα χρόνια μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΠΑ. Το μήνυμα από το Ριάντ συνεχίζει να είναι ότι καμία χώρα, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, δεν μπορεί να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ. Αλλά η θέση της Κίνας στα κράτη του Κόλπου έχει αυξηθεί σταδιακά πιο σημαντική τα τελευταία χρόνια. Είναι πλέον ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Σαουδικής Αραβίας και απολαμβάνει την πρόσβαση και την επιρροή υψηλού επιπέδου που αυτό επιφέρει. Η οικονομική πτυχή της σχέσης πιθανότατα θα χρησιμεύσει ως βάση για τη δημιουργία βαθύτερων στρατηγικών δεσμών, όπως συνέβαινε ιστορικά τόσο για το Ηνωμένο Βασίλειο όσο και για τις ΗΠΑ. Υπάρχει ένα επιπλέον δυναμικό παιχνίδι προς όφελος της Κίνας: μια ιδεολογική συγγένεια, που έχει τις ρίζες του στον αυταρχισμό του Πεκίνου, με πολλές κυβερνήσεις στην περιοχή. 

Ενώ το Πεκίνο θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί τη ρητορική του “διαλόγου” για να χαρακτηρίσει τις σχέσεις του στη Μέση Ανατολή, στους πολιτικούς του υπολογισμούς θα κυριαρχεί ο πρωταρχικός στόχος της ενίσχυσης της παγκόσμιας θέσης του έναντι της Ουάσιγκτον. Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) είναι ιδιαίτερα πολύτιμα, τόσο διπλωματικά όσο και ως παγκόσμιοι οικονομικοί παράγοντες. Ενώ τα μέρη στην περιοχή μπορεί να προσελκύονται από τη συνεργασία με την Κίνα για την επίλυση συγκρούσεων, το Πεκίνο θα παραμείνει σε εγρήγορση για τυχόν διπλωματικές ευκαιρίες που μπορούν να επιδείξουν την αυξανόμενη επιρροή του, κατά προτίμηση σε βάρος των ΗΠΑ.

Η πολιτική γεωμετρία της Μέσης Ανατολής πιθανότατα θα συνεχίσει να αλλάζει ως αποτέλεσμα των διπλών παγκόσμιων δυνάμεων: της αυξανόμενης έντασης μεταξύ της Κίνας και της Δύσης και του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Στην τρέχουσα τροχιά, είναι απίθανο τα κράτη που έχουν παραμείνει ουδέτερα και στις δύο συγκρούσεις μέχρι στιγμής, να κλίνουν προς το ΝΑΤΟ ή τις ΗΠΑ στο μέλλον. Ενδέχεται, ωστόσο, να αρχίσουν να παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία ή να αυξήσουν τις ήδη ισχύουσες διατάξεις, δραστηριότητες στις οποίες το πολιτικό κόστος είναι χαμηλό και οι ανταμοιβές υψηλές. 

Αλλά μπορεί να είναι η Κίνα, όχι η Ρωσία, αυτή που αποτελεί την επόμενη μεγάλη δοκιμασία για τη διπλωματία του Κόλπου. Οι ΗΠΑ ήταν σαφείς στις προειδοποιήσεις τους προς τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ιδίως όσο αφορά τις επιπτώσεις του ανοίγματος προς την Κίνα για την προμήθεια ευαίσθητου αμυντικού εξοπλισμού των ΗΠΑ. Αυτές οι απειλές δεν απέτρεψαν ούτε τη Σαουδική Αραβία ούτε τα ΗΑΕ από το να συνεχίσουν να αναπτύσσουν ευρύτερες σχέσεις με το Πεκίνο. Η ανησυχία για την Κίνα είναι δικομματική στις ΗΠΑ και στις περισσότερες άλλες πρωτεύουσες στην Ευρώπη, όπου τα κράτη του Κόλπου έχουν στρατηγικά συμφέροντα. Ως εκ τούτου, μπορεί να αποδειχθεί δυσκολότερο για τα κράτη του Κόλπου να ισορροπήσουν μεταξύ Πεκίνου και Ουάσιγκτον παρά μεταξύ Μόσχας και Ουάσιγκτον. Η Κίνα, εν τω μεταξύ, έχει ανέβει στη γεωπολιτική σκηνή της περιοχής με ένα σίγουρο και επιτυχημένο εναρκτήριο λάκτισμα. Αυτό θα καταστήσει πιο δύσκολο για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους να πείσουν μια ευγνώμονα περιοχή ότι, μακροπρόθεσμα, η δέσμευση με την Κίνα μπορεί να είναι περισσότερο δαπανηρή παρά ωφέλιμη.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ