Πολιτισμός 29 Απριλίου 2023

Γιώτα Ιωακειμίδου: Ο Χάρον τη πείνας τα λαβάσια!

Η παρασκευή του ψωμιού στον Πόντο

Γράφει η Γιώτα Ιωακειμίδου

Στην αυλή του ποντιακού σπιτιού υπήρχαν πολλά βοηθητικά κτίσματα, ένα από αυτά ήταν και το «φουρνίν», ο φούρνος δηλαδή. Η νοικοκυρά ζύμωνε πρώτα το ζυμάρι και μέχρι αυτό να «ανηβέν΄» (να ανέβει), φρόντιζε για το πύρωμα του φούρνου.

Έκαιγε αρκετά ξύλα μέχρι να αποκτήσει ο φούρνος την κατάλληλη θερμοκρασία. Μετά έπρεπε να καθαρίσει καλά τον φούρνο από τα υπολείμματα των ξύλων. Την εργασία αυτή την έκανε με την «καταμάγια». Αυτό ήταν ένα μεγάλο ξύλο στην άκρη του οποίου έδεναν πανιά με τα οποία «σφουγγάριζαν» το πάτωμα του φούρνου. Η λέξη καταμάγια είναι σύνθετη από την πρόθεση κατά και το ομηρικό ρήμα μάσσω που σημαίνει σφουγγαρίζω, σκουπίζω με πανί. Καταμάσσειν είναι το απαρέμφατο και από εδώ η καταμάγια. Αφού σκουπιζόταν καλά ο φούρνος μετά έβαζαν τα ψωμιά στον φούρνο, επίρριφταν τα ψωμία, έβαζαν τα ψωμιά για ψήσιμο στον φούρνο. Το ρήμα πιρρίφτω ,όπως και το ουσιαστικό πυρίφτε προέρχονται από την αρχαία ελληνική λέξη επιρρίπτω που σημαίνει πετώ, ρίχνω .

Αφού έκλειναν την πόρτα του φούρνου τοποθετούσαν μπροστά μερικά πολύ ξερά ξύλα τα «γάζγανα», τα ξύλα κάγκανα του ομήρου, τα ξερά ξύλα δηλαδή. Με αυτά τα αναμμένα ξύλα πετύχαιναν το «δράξιμον τη φουρνί΄», την υπερθέρμανση δηλαδή του φούρνου. Έχουμε και εδώ την αρχαία λέξη δράξιμον από το ρήμα δράττομαι, μια από τις σημασίες του είναι και η έντονη πυράκτωση, όταν είναι αμετάβατο. «Το φουρνίν έδραξεν, έλα με την πιρρίφτε, σύρον απέσ΄ τα ψωμία» (ο φούρνος πύρωσε, έλα φούρνισε τα ψωμιά). Με την ενίσχυση αυτή της θερμότητας του φούρνου τα ψωμιά έπαιρναν «χράν», δηλαδή έπαιρναν χρώμα. Η λέξη χρα είναι και αυτή ομηρική, πρόκειται για την λέξη χρώς που σημαίνει το χρώμα του δέρματος. Η χρά’ μ΄ εντονε άμον πανίν (το χρώμα μου έγινε σαν πανί, χλόμιασα).

Μερικές φορές όταν περίσσευε το ζυμάρι έφτιαχναν πίτες πάνω στο σάτζ. Άναβαν τα τσιλίδια, ξυλίδιον η αρχαία λέξη με τσιτακισμό γίνεται τσιλίδιον και στον πληθυντικό τσιλίδε. Εκεί έψηναν τα λαβάσια, η χαρά των μικρών παιδιών που τα περίμεναν με ανυπομονησία.

Βέβαια αυτή η διαδικασία παρασκευής ψωμιού κράτησε στα χωριά μας μέχρι και το 70. Όταν μετακομίσαμε στην Θεσσαλονίκη, φέραμε μαζί μας και τις συνήθειες μας. Η μάνα μου συνέχιζε να ζυμώνει ψωμί, με την πινακωτή στον ώμο πήγαινε τα ψωμιά στον φούρνο του Κουκουμέρια στην Κάτω Τούμπα. Όταν γύριζε με τα ψωμιά σον ώμο, είχε μοιράσει ήδη τα μισά. Η προσφυγική Τούμπα αναγνώριζε ακόμα τις παλιές αγαπημένες μυρωδιές. βέβαια εγώ ντρεπόμουνα λιγάκι, αλλά η μάνα μου δεν καταλάβαινε από τέτοια.

Κάποτε πα είνας εκάτσεν και έτρωεν δύο δύο τα λαβάσια και έλεεν “τα λαβάσια είναι ο Χάρον τη πείνας” και έτρωεν ο γουλέας τα λαβάσια. Η γαρή επουγαλεύτεν και είπεν ατον: δέβα χάθ΄ απαδακέσ΄ ο Χάρον τη Λαβασί΄ πα είσαι εσύ, ΄δεν ΄κ΄ εφέκες”