Του Γιώργου Μενεσιάν

Η κρίση στο Σουδάν δεν είναι ένα μεμονωμένο φαινόμενο. Η αφρικανική ήπειρος και, πιο συγκεκριμένα, η ζώνη του Σαχέλ, αποτελεί την πιο ασταθή περιοχή του κόσμου. Η περιοχή αλλά και ολόκληρη η ήπειρος χαρακτηρίζονται από:

– Κράτη υπό κατάρρευση.

– Εμφύλιες συγκρούσεις.

– Τρομοκρατία και αποσχιστικά κινήματα.

– Πραξικοπήματα και απόπειρες πραξικοπημάτων.

– Φυλετική και θρησκευτική βία.

– Παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

– Οργανωμένο έγκλημα.

– Φτώχεια και ελλείψεις βασικών αγαθών.

– Μαζικές και βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών.

– Ασύστολη κρατική βία και αυταρχικά καθεστώτα.

– Παρεμβάσεις ξένων δυνάμεων.

Εδάφη ελέγχονται από αντάρτες, ισλαμιστές, φυλάρχους, μη αναγνωρισμένες κυβερνήσεις ή αποσχιστές, όχι μόνο στο Σουδάν, αλλά και σε:

– Λιβύη.

– Νιγηρία.

– Κεντροαφρικανική Δημοκρατία.

– Μάλι.

– Μπουρκίνα Φάσο.

– Σομαλία.

– Σενεγάλη.

– Καμερούν.

– Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.

– Μοζαμβίκη.

– Νότιο Σουδάν.

– Αιθιοπία.

– Νίγηρα.

Για να καταλάβετε για το μέγεθος της αστάθειας, μιλάμε για κράτη τα οποία αντιμετωπίζουν ταυτόχρονες και πολλαπλές κρίσεις.

Η Νιγηρία, για παράδειγμα, η οποία είναι η πολυπληθέστερη αφρικανική χώρα, βρίσκεται αντιμέτωπη με:

– Την τζιχαντιστική και αδίστακτη Μπόκο Χαράμ η οποία ελέγχει εδάφη στις βορειοανατολικές περιοχές της χώρας.

– Την παρουσία ένοπλων αποσχιστικών οργανώσεων στις νοτιοανατολικές επαρχίες.

– Την σύγκρουση μεταξύ χριστιανικών και μουσουλμανικών φυλών.

– Την επικράτηση ένοπλων εγκληματικών συμμοριών στα βορειοδυτικά της χώρας.

– Την πειρατεία στο Δέλτα του Νίγηρα.

Η Νιγηρία είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα. Πολλαπλές κρίσεις αντιμετωπίζουν και άλλα αφρικανικά κράτη, μεταξύ αυτών και το Σουδάν.

Πάντως, είναι γεγονός ότι ΤΕΡΑΣΤΙΕΣ ευθύνες για την κατάσταση σε όλες αυτές τις χώρες έχουν οι πρώην αποικιοκρατικές ευρωπαϊκές δυνάμεις, οι ΗΠΑ, η Ρωσία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι μοναρχίες του Κόλπου.

Όμως, για την καλύτερη κατανόηση της κατάστασης που επικεατεί στο Σουδάν, οφείλει κανείς να εξετάσει γιατί το κράτος αυτό αποτελεί παράγοντα… αστάθειας.

Το 1956 το Σουδάν έγινε ανεξάρτητο κράτος. Τι είχαμε από τότε;

– Δώδεκα απόπειρες πραξικοπήματος, έξι από τις οποίες ήταν επιτυχείς.

– Δύο εμφυλίους πολέμους μεταξύ του αραβικού και ισλαμικού Βορρά με τον υποσαχάριο και χριστιανικό/ανιμιστικό Νότο.

– Τέσσερις επιπλέον ενδοκρατικές συρράξεις μεταξύ κεντρικής κυβέρνησης και μειονοτήτων στις επαρχίες Νταρφούρ, Μπλε Νείλου και Νοτίου Κουρντουφάν, καθώς και μεταξύ αφρικανικών φυλών.

– Μία γενοκτονία (στο Νταρφούρ).

– Την απόσχιση του Νοτίου Σουδάν το 2011 ως αποτέλεσμα του δεύτερου εμφυλίου πολέμου.

– Συγκρούσεις με πέντε γείτονες (Τσαντ, Ουγκάντα, Ερυθραία, Αιθιοπία και Νότιο Σουδάν).

– Την υποστήριξη τρομοκρατικών οργανώσεων από το Σουδάν.

Η πιο προβληματική περίοδος ήταν εκείνη του δικτάτορα και εγκληματία πολέμου Ομάρ αλ-Μπασίρ ο οποίος κατέλαβε την εξουσία με το πραξικόπημα του 1989 και κυβέρνησε μέχρι το 2019, όταν οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας τον ανέτρεψαν. Ο αλ-Μπασίρ υποστήριξε την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ και μετέτρεψε το Σουδάν σε καταφύγιο δεκάδων τρομοκρατικών οργανώσεων, συμπεριλαμβανομένης της Αλ-Κάιντα. Η υποστήριξη της τρομοκρατίας οδήγησε στην επιβολή αμερικανικών κυρώσεων και την διεθνή απομόνωση της χώρας. Το καθεστώς αλ-Μπασίρ υποστήριξε, επίσης, δεκάδες ομάδες ανταρτών σε διάφορα αφρικανικά κράτη. Τέλος, ευθύνεται για την γενοκτονία στο Νταρφούρ.

Επί αλ-Μπασίρ, το Σουδάν ανέπτυξε στενές σχέσεις με την Ρωσία και μετέπειτα με την Τουρκία. Το Σουδάν αγόρασε ρωσικούς εξοπλισμούς, αναγνώρισε την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και υποστήριξε την ρωσική επέμβαση στην Συρία το 2015. Η Ρωσία, από την μεριά της, υποστήριξε τον αλ-Μπασίρ στο ζήτημα του Νταρφούρ και προχώρησε στην αποστολή μισθοφόρων της Βάγκνερ προς υποστήριξη του καθεστώτος.

Επίσης, το απαγορευμένο πλέον κόμμα του αλ-Μπασίρ είχε σχέσεις με την Μουσουλμανική Αδελφότητα. Αυτό συνέβαλε στην ανάπτυξη μιας στενής συνεργασίας μεταξύ του αλ-Μπασίρ και του Ερντογάν. Το 2019, λίγο πριν την πτώση του αλ-Μπασίρ, το Σουδάν βρισκόταν σε συζητήσεις με την Τουρκία για την δημιουργία ναυτικής βάσης στο νησί Σουακίν στην Ερυθρά Θάλασσα.

Οι σχέσεις του αλ-Μπασίρ με την Μουσουλμανική Αδελφότητα φαίνεται να έπαιξαν ρόλο στην πτώση του δικτάτορα το 2019, όταν οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας, υποστηριζόμενες από την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (αντίπαλοι τότε της ερντογανικής Τουρκίας) ανέτρεψαν τον αλ-Μπασίρ με πραξικόπημα. Είχαν προηγηθεί διαδηλώσεις πολιτών με βασικό αίτημα την μετάβαση σε ένα πιο δημοκρατικό καθεστώς.

Η νέα σουδανική διακυβέρνηση είχε στενούς δεσμούς με τον άξονα Σαουδικής Αραβίας – ΗΑΕ ο οποίος υποστήριξε οικονομικά και πολιτικά το νέο, μεικτό καθεστώτος το οποίο απαρτιζόταν από στρατιωτικούς και πολιτικές προσωπικότητες. Το Σουδάν από την μεριά του υποστήριξε την Σαουδική Αραβία στον πόλεμο της Υεμένης και βοήθησε τα ΗΑΕ να στρατολογήσουν μισθοφόρους (κυρίως από το Νταρφούρ) τους οποίους μετέφεραν στην Λιβύη προς υποστήριξη του Χάφταρ.

Η πτώση του αλ-Μπασίρ άνοιξε, επίσης, τον δρόμο για την επαναπροσέγγιση Σουδάν – ΗΠΑ. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται και οι διαπραγματεύσεις που δέχτηκε να κάνει η νέα κυβέρνηση του Σουδάν με το Ισραήλ, με στόχο την υπογραφή μιας συμφωνίας παρόμοιας με τις λεγόμενες «Συμφωνίες του Αβραάμ». Αυτό, ωστόσο, δεν επηρέασε τις σχέσεις με την Ρωσία η οποία προχώρησε σε συμφωνία με το Σουδάν για την κατασκευή ναυτικής βάσης στην Ερυθρά Θάλασσα, ενώ φαίνεται να συμφωνήθηκε και η παραμονή των μισθοφόρων της Βάγκνερ στην χώρα.

Το 2021, η στρατιωτική ηγεσία ανέτρεψε την κυβέρνηση στην οποία η ίδια συμμετείχε. Το καθεστώς στο Σουδάν είναι από τότε καθαρά στρατιωτικό. Στο πραξικόπημα πρωτοστάτησαν ο αλ-Μπουρχάν (ο οποίος ελέγχει τις ένοπλες δυνάμεις) και ο Νταγκάλο (ο ηγέτης των Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης). Σήμερα παρατηρούμε την πάλη μεταξύ των δύο για το ποιος θα επικρατήσει ως ο απόλυτος ηγέτης του Σουδάν.

Ποιους επηρεάζει αυτή η κρίση; Άπαντες:

– Την Αίγυπτο, η οποία επιζητεί την περιφερειακή σταθερότητα και δεν θέλει ένα κατεστραμμένο Σουδάν, μιας και αυτό αποτελεί πολύτιμο σύμμαχο του Καΐρου στο ζήτημα του Νείλου και του GERD.

– Την Αιθιοπία, η οποία πρόσφατα μπήκε σε μια φάση εύθραυστης ειρήνης μετά από δύο χρόνια πολέμου στο Τιγκρέ και η οποία έχει άλυτες εδαφικές διαφορές με το Σουδάν.

– Το Νότιο Σουδάν, το οποίο πρόσφατα βίωσε τον εφιάλτη του εμφυλίου πολέμου και έχει άλυτες διαφορές με το Σουδάν.

– Το Τσαντ, το οποίο έχει βιώσει τις συνέπειες του να έχεις ένα κράτος υπό κατάρρευση στα σύνορά σου, καθώς, το 2021, ντόπιοι αντάρτες, οι οποίοι είχαν πολεμήσει ως μισθοφόροι στην Λιβύη, προσπάθησαν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους το βόρειο τμήμα της χώρας.

– Την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, δύο κράτη που επιθυμούν ένα σταθερό καθεστώς στο Σουδάν το οποίο θα εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους.

– Τις ΗΠΑ και την Δύση οι οποίες φοβούνται ότι η Ρωσία θα εκμεταλλευτεί την παρούσα κρίση προς όφελός της.