Του Theodore Murphy 

Ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ, έφτασε στη Νότια Αφρική πριν από μερικές μέρες για τον πρώτο σταθμό της δεύτερης περιοδείας του στην Αφρική σε λιγότερο από ένα χρόνο. Η επίσκεψη προκάλεσε σημαντική διαμάχη λόγω της ανακοίνωσης κοινών στρατιωτικών ασκήσεων στις οποίες συμμετείχαν η Ρωσία, η Κίνα και η Νότια Αφρική τον Φεβρουάριο – την επέτειο έναρξης της εν πλήρη κλίμακα εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Αλλά ο Λαβρόφ δεν βρέθηκε στην Αφρική απλώς για να επιδοθεί σε προκλητικούς συμβολισμούς. Ο πραγματικός στόχος της επίσκεψής του είναι να προωθήσει τη σύνοδο κορυφής Ρωσίας-Αφρικής αργότερα αυτό το έτος.

Το προηγούμενο ταξίδι του Λαβρόφ, τον Ιούλιο του 2022, τον είδε να υφαίνει ένα κοινό νήμα επισκέψεων σε αφρικανικές χώρες όπως η Ευρώπη και οι ΗΠΑ. Εκμεταλλεύτηκε τις εντάσεις ως επίθεση για την προσέγγιση της Ρωσίας, στέλνοντας το καθησυχαστικό μήνυμα ότι η Ρωσία πρόσφερε ένα εναλλακτικό μοντέλο εταιρικής σχέσης: ένα μοντέλο που τις αποδέχεται όπως ήταν, χωρίς δυτικούς όρους για τη δημοκρατία ή τα ανθρώπινα δικαιώματα και χωρίς απαιτήσεις να “διαλέξουν πλευρές”.

Πράγματι, οι εκπρόσωποι της Ευρώπης και των ΗΠΑ άσκησαν σκληρές πιέσεις στις 54 ψήφους της Αφρικής στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για να καταδικάσουν την επιθετικότητα της Ρωσίας. Αλλά σημαντικός αριθμός Αφρικανών ηγετών αντιστάθηκαν. Υιοθέτησαν μια ενημερωμένη εκδοχή του επιχειρήματος της μη ευθυγράμμισης με την ψυχροπολεμική εποχή, υποστηρίζοντας το επιχείρημα της αρχής με ένα υπαρξιακό: δεδομένης της ευαλωτότητας της Αφρικής σε παγκόσμιους κραδασμούς και των αναγκών της οικονομικής ανάπτυξης, θα συνιστούσε case study στον αυτοτραυματισμό το να αποξενωθεί κάποιος σύντροφος για να κερδηθεί η εύνοια ενός άλλου – έτσι η σύνεση υπαγόρευσε να κρατηθούν όλες οι επιλογές στο τραπέζι. Ο Λαβρόφ κατάφερε να πλαισιώσει το περσινό ταξίδι ως όχημα ώστε οι Αφρικανοί να διεκδικήσουν αυτές τις αρχές. 

Αυτή τη φορά, ωστόσο, ο πιο υψηλόβαθμος διπλωμάτης της Μόσχας μπορεί να μην βρει τα πράγματα τόσο εύκολα.

Από την τελευταία του περιοδεία, η Ευρώπη και οι ΗΠΑ έχουν αυξήσει τα διακυβεύματα – και η Ρωσία δεν ακολούθησε το παράδειγμά του. Οι Αφρικανοί ηγέτες έχουν ζητήσει εδώ και καιρό την ένταξη στην G20 και μια μόνιμη έδρα ή έδρες για την Αφρική στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (ΣΑΗΕ). Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν ενέκρινε αυτά τα αιτήματα τον Σεπτέμβριο, ακολουθούμενος από τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών σε μια σημαντική συνάντηση τον Οκτώβριο, και στη συνέχεια οι υπουργοί Εξωτερικών της Γαλλίας και της Γερμανίας σε ένα πρόσφατο ταξίδι τους στην Αιθιοπία. 

Αυτή η αυξανόμενη δυναμική προς μεγαλύτερη αφρικανική εκπροσώπηση είναι ένα πλήγμα για τη Ρωσία (και την Κίνα), ένα επιχείρημα ότι η παγκόσμια τάξη πραγμάτων είναι άνιση. Επιπλέον, αποκαλύπτει την μπλόφα τους. Η Ρωσία και η Κίνα είχαν κατασκευάσει ένα αποτελεσματικό αφήγημα ρητορικής υποστήριξης για την απελευθέρωση του παγκόσμιου Νότου, ενώ κατηγορούσαν την Ευρώπη και τις ΗΠΑ ότι παρεμπόδιζαν το ίδιο και το αυτό πράγμα. Αυτό περιόρισε τη νομιμότητα της παγκόσμιας τάξης και άνοιξε χώρο για να προωθήσουν μια εναλλακτική: μια μορφή BRICS που καθοδηγείται από τη Ρωσία και την Κίνα.

Αλλά η στροφή της Δύσης προς την έγκριση μιας αφρικανικής έδρας ή εδρών του ΣΑ του ΟΗΕ αποκαλύπτει το κενό αυτής της ρητορικής. Στη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ τον Οκτώβριο, η Ρωσία και η Κίνα ήταν οι περίεργοι που αρνήθηκαν να υποστηρίξουν ρητά την αφρικανική εκπροσώπηση. Και, κατά την επίσκεψη του νέου υπουργού Εξωτερικών της Κίνας, Qin Gang, στην Αφρική αυτόν τον μήνα, η τελική δήλωση Τύπου απώλεσε και πάλι την ευκαιρία να εγκρίνει μια αφρικανική έδρα ή έδρες. Αντίθετα, τήρησε τη γενικευμένη αρχή μιας πιο δίκαιης παγκόσμιας τάξης με μεγαλύτερο ρόλο για την Αφρική.

Η υποστήριξη για μόνιμη αφρικανική εκπροσώπηση του ΣΑ του ΟΗΕ θα γίνει πιθανότατα η λυδία λίθος για τις εταιρικές σχέσεις στην ήπειρο – και αυτό ρίχνει μια σκιά στη σύνοδο κορυφής Ρωσίας-Αφρικής τον Ιούλιο. Το τρίπτυχο των προσφορών της Ρωσίας για συνεργασίες στην Αφρική περιλαμβάνει γενικά: γεωργικά προϊόντα, όπλα και Wagner, και λευκή επιταγή για χρήση βέτο στο ΣΑ. Σαφώς, η έλλειψη δέσμευσης της Ρωσίας για την έδρα ή τις έδρες του ΣΑ θέτει υπό αμφισβήτηση το πόσο υψηλά αξιολογει τις αφρικανικές εταιρικές σχέσεις. Αλλά ακόμη και χωρίς αυτό, αυτές οι προσφορές είτε λειτουργούν ενάντια στην πρόοδο της Αφρικής είτε καλύπτουν μια ανάγκη που δημιούργησε εξαρχής η επιθετικότητα της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η προμήθεια σίτου, λιπάσματος και μαγειρικού λαδιού που χρειαζόταν πολύ είναι μια περίπτωση κατά την οποία ο εμπρηστή εμφανίζεται για να σβήσει τη φωτιά που έβαλε ο ίδιος. Οι σκιώδεις υπηρεσίες του ιδιωτικού στρατιωτικού εργολάβου Wagner απευθύνονται μόνο στους οπισθοδρομικούς απολυταρχικούς ηγέτες της Αφρικής και όχι στους ηγέτες της με μακροπρόθεσμο όραμα. Και οι ρωσικές προειδοποιήσεις να ασκήσει το βέτο της για να βοηθήσουν τους συμμάχους στην Αφρική να χάσουν την αξία τους εάν αυτοί οι ίδιοι σύμμαχοι έχουν τη δική τους θέση ή θέσεις στο τραπέζι.

Οι Αφρικανοί ηγέτες δικαιολογούν τη μη ανάληψη θέσης για την Ουκρανία επισημαίνοντας την καταστροφή που προκάλεσε ο ψυχρός πόλεμος στην ήπειρό τους. Αλλά η πρόοδος στην G20 και τη μόνιμη αντιπροσώπευση του ΣΑΗΕ υποδηλώνει ότι ο σημερινός αγώνας ανταγωνισμού μεγάλων δυνάμεων δεν είναι κακός για την Αφρική.

Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο οι Αφρικανοί ηγέτες κινούνται σε αυτόν τον ανταγωνισμό εγείρει ένα ερώτημα που σχετίζεται με την τελική απόφαση για την εκπροσώπηση του ΣΑΗΕ: θα συμπληρώσει η Αφρική έναν μεγαλύτερο ρόλο σε μια μεταρρυθμισμένη παγκόσμια τάξη με μεγαλύτερη αφρικανική ευθύνη για τη διατήρηση αυτής της τάξης; Πράγματι, οι Αφρικανοί ηγέτες προκαλούν τις κατηγορίες για το ότι βάζουν δύο καρπούζια κάτω από την ίδια μασχάλη με τις συνεχείς αρνήσεις τους να καταδικάσουν τις παραβιάσεις της Ρωσίας. Για να αντικρούσουν αυτή την κατηγορία, θα μπορούσαν να λάβουν θέση για την παγκόσμια τάξη στη σύνοδο κορυφής Ρωσίας-Αφρικής. Θα μπορούσαν επίσης να πιέσουν τη Ρωσία να υποστηρίξει την προσπάθειά τους για μόνιμη εκπροσώπηση του ΣΑΗΕ.

Ορισμένα αφρικανικά κράτη, ωστόσο, βρίσκονται σε θέση μεγαλύτερης ευπάθειας έναντι της Ρωσίας από άλλα – γεγονός που καθιστά πιο δύσκολο για τους ηγέτες τους αλλάξουν πορεία. Έτσι, τα αφρικανικά κράτη που έχουν επιρροή και εξαρτώνται λιγότερο από τη Ρωσία θα μπορούσαν να πρωτοστατήσουν στην πρωτοβουλία προωθώντας την ατζέντα εντός της Αφρικανικής Ένωσης (ΑΕ). Η διαμόρφωση ως θέση της ΑΕ θα προσέφερε επίσημη έγκριση σε ολόκληρη την Αφρική και θα ενίσχυε την ΑΕ ως παναφρικανικό αντιπροσωπευτικό όργανο, ενώ η συλλογική της φύση θα προστάτευε τα πιο εκτεθειμένα κράτη. Επιπλέον, οι αρχές της AΕ συνδυάζονται με τις αρχές της παγκόσμιας τάξης που διακυβεύονται στην Ουκρανία. Μια θέση της ΑΕ στη σύνοδο κορυφής θα επιβεβαίωνε τον κεντρικό ρόλο αυτών των αρχών στην Αφρική, υπογραμμίζοντας ταυτόχρονα την ετοιμότητά της να αναλάβει μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης παγκοσμίως.

Οι υποστηρικτές της αφρικανικής εκπροσώπησης πρέπει να συμμετάσχουν στην οικοδόμηση συναίνεσης για να στηρίξουν την υποστήριξη μεταξύ των ομοϊδεατών χωρών – και, εντός της Αφρικής, για το ποιος θα εκπροσωπήσει την ήπειρο στο ΣΑΗΕ. Στη συνέχεια, θα πρέπει να προχωρήσουν σε επίσημες διαπραγματεύσεις. Οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί θα πρέπει να αναζητήσουν κάθε ευκαιρία για να προωθήσουν αυτό το ζήτημα. Εάν δεν το κάνουν, κινδυνεύουν με την αναβίωση της αφήγησης της Κίνας και της Ρωσίας για μια άνιση δυτική παγκόσμια τάξη πραγμάτων. 

Διαβάστε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ