Της Gallia Lindenstrauss

Στις 26 Νοεμβρίου 2022, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, ενέκρινε το κοινοβουλευτικό ψήφισμα της 18ης Νοεμβρίου, για το άνοιγμα πρεσβείας στο Ισραήλ. Η απόφαση αυτή έρχεται να διορθώσει μια υφιστάμενη ασυμμετρία: παρά τις στενές σχέσεις μεταξύ Ισραήλ και Αζερμπαϊτζάν, και παρά την ύπαρξη ισραηλινής πρεσβείας στο Αζερμπαϊτζάν από το 1993, το Μπακού δεν είχε πρεσβεία στο Ισραήλ. Η απόφαση του Αζερμπαϊτζάν να ανοίξει πρεσβεία στο Ισραήλ συνοδεύτηκε από απόφαση να ανοίξει γραφείο αντιπροσωπείας στη Ραμάλα.

Υπάρχουν τρεις λόγοι που οδήγησαν το Μπακού σε αυτή την απόφαση. Ο πρώτος είναι η νίκη του Αζερμπαϊτζάν στον Δεύτερο Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ εναντίον της Αρμενίας το 2020. Κατά τη διάρκεια του πολέμου και ως απότοκο των συμφωνιών που τον ολοκλήρωσαν, το Αζερμπαϊτζάν απελευθέρωσε επτά περιοχές που γειτνιάζουν με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ που ήταν υπό τον έλεγχο των Αρμενίων από τον Πρώτο Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, και απέκτησε επίσης τον έλεγχο σε τμήματα της περιοχής. Στο παρελθόν, το Μπακού ανησυχούσε ότι το άνοιγμα μιας πρεσβείας στο Ισραήλ θα προκαλούσε κατακραυγή μεταξύ των Αράβων και των μουσουλμάνων, οδηγώντας σε ψήφους κατά του Αζερμπαϊτζάν στα διεθνή φόρουμ, αλλά στον Δεύτερο Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το Μπακού πέτυχε μια αποφασιστική νίκη και επομένως έχει λιγότερη ανάγκη υποστήριξης στον πολιτικό στίβο. Από την πλευρά της, η Αρμενία άνοιξε πρεσβεία στο Ισραήλ το 2020.

Ένας άλλος σημαντικός καταλύτης για την απόφαση ήταν η υπογραφή των Συμφωνιών του Αβραάμ και η εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ τον περασμένο Αύγουστο. Αυτές οι εξελίξεις καθιστούν τις πλήρεις διπλωματικές σχέσεις μεταξύ του Ισραήλ και μιας μουσουλμανικής χώρας πολύ πιο αποδεκτές από ό,τι στο παρελθόν. Σήμερα, περισσότερες από δώδεκα μουσουλμανικές χώρες έχουν πλήρεις διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ, ορισμένες με υψηλό δημόσιο προφίλ. Στο πλαίσιο των κρατών του Αραβικού Κόλπου, το Αζερμπαϊτζάν έχει επίσης στενές σχέσεις με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Η απόφαση του Μπακού έρχεται επίσης στο πλαίσιο της αυξανόμενης έντασης μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Ιράν. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, λόγω του μεγάλου αζερικού πληθυσμού στο Ιράν (περίπου 15-20% του πληθυσμού, σύμφωνα με διάφορους υπολογισμούς) και των ανησυχιών στο Ιράν για τις αυτονομιστικές φιλοδοξίες της αζερικής μειονότητας, η Τεχεράνη υποστήριξε την Αρμενία στη σύγκρουσή της με το Αζερμπαϊτζάν, αν και επίσημα δήλωσε ουδετερότητα. Επιπλέον, το Ιράν υποστηρίζει επίσης κρυφά τις Ταξιαρχίες Hussainiyoun, μια οργάνωση που είναι αντίθετη στο καθεστώς στο Μπακού, αν και φροντίζει επίσης να διατηρεί στενούς δεσμούς με τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν. Η Τεχεράνη από την πλευρά της έχει αρνητική άποψη για τη συνεργασία του Μπακού με την Ιερουσαλήμ και την Ουάσιγκτον, και το έχει εκφράσει ανοιχτά και ρητά.

Από την οπτική γωνία του Ιράν, οι στενότερες σχέσεις μεταξύ Ισραήλ και Αζερμπαϊτζάν δίνουν στο Ισραήλ την ευκαιρία να επεκτείνει την παρουσία και την επιρροή του στους τομείς της ασφάλειας και των πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης εδάφους στο Αζερμπαϊτζάν για ισραηλινή δραστηριότητα εναντίον στόχων στο Ιράν. Πράγματι, η έκβαση του Δεύτερου Πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αύξησε τις εντάσεις μεταξύ του Ιράν και του Αζερμπαϊτζάν επειδή επεξέτεινε τα κοινά τους σύνορα. Το Μπακού έχει επίσης επιφυλάξεις προς την ιρανική πολιτική, ιδιαίτερα μετά το άνοιγμα τον Οκτώβριο του τρέχοντος έτους του ιρανικού προξενείου στο Καπάν, μια πόλη που βρίσκεται στη νοτιότερη συνοικία της Αρμενίας. Η τοποθεσία του νέου προξενείου θεωρείται προβληματική, καθώς το Αζερμπαϊτζάν ελπίζει να καταλήξει σε συμφωνία με την Αρμενία και τη Ρωσία για τη δημιουργία της διαδρομής μεταφοράς του Διαδρόμου Ζανγκεζούρ, που θα επιτρέψει την απρόσκοπτη πρόσβαση από το Αζερμπαϊτζάν στον θύλακα του Ναχτσιβάν, που είναι μέρος του Αζερμπαϊτζάν. Επιπλέον, η πρόσφατη στρατιωτική άσκηση του Ιράν κατά μήκος των συνόρων με το Αζερμπαϊτζάν θεωρήθηκε απειλητικό μήνυμα προς το Μπακού. Αυτή η άσκηση έρχεται μετά από την αντίστοιχη περσινή, η οποία ήταν η πρώτη φορά μετά την ανεξαρτησία του Αζερμπαϊτζάν που το Ιράν πραγματοποίησε στρατιωτική άσκηση κατά μήκος των κοινών συνόρων τους. Επιπλέον, ένα ιρανικό δίκτυο κατασκοπείας εξαρθρώθηκε και τα μέλη του συνελήφθησαν στο Αζερμπαϊτζάν τον Νοέμβριο. Στο παρελθόν υπήρξαν παρόμοιες περιπτώσεις ιρανικής υπονόμευσης εντός Αζερμπαϊτζάν, καθώς και απόπειρες χτυπήματος κατά ισραηλινών και εβραϊκών στόχων στη χώρα. Ωστόσο, παρ’ όλες αυτές τις υπονομευτικές δραστηριότητες, η Τεχεράνη δεν κατάφερε να εμποδίσει την αμυντική συνεργασία μεταξύ Ισραήλ και Αζερμπαϊτζάν ή το άνοιγμα της πρεσβείας του Αζερμπαϊτζάν στο Ισραήλ.

Με την πάροδο των ετών, τα κύρια στοιχεία των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Αζερμπαϊτζάν ήταν η εισαγωγή πετρελαίου από το Αζερμπαϊτζάν (περίπου το 40% των εισαγωγών πετρελαίου του Ισραήλ) και η εξαγωγή από τις ισραηλινές αμυντικές βιομηχανίες στο Αζερμπαϊτζάν, καθώς και η συνεργασία τους σε θέματα πληροφοριών. Πρόσφατα, με τον πόλεμο στην Ουκρανία, το Αζερμπαϊτζάν άρχισε να εξάγει σιτηρά στο Ισραήλ, ενώ μια ισραηλινή εταιρεία ασχολείται με την εγκατάσταση αφαλάτωσης στην Κασπία Θάλασσα. Επιπλέον, πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας της COVID-19, περίπου 50.000 Ισραηλινοί τουρίστες ταξίδευαν στο Αζερμπαϊτζάν κάθε χρόνο και το Μπακού ελπίζει ότι αυτός ο αριθμός θα αυξηθεί. Ως προκαταρκτικό βήμα για το άνοιγμα της πρεσβείας στο Ισραήλ, το 2021 το Μπακού άνοιξε ένα εμπορικό γραφείο στο Ισραήλ, κάτι που υποδείκνυε την πρόθεσή του να διευρύνει την οικονομική συνεργασία μεταξύ των χωρών. Το 2020 ο όγκος του πολιτικού εμπορίου μεταξύ Ισραήλ και Αζερμπαϊτζάν (χωρίς το πετρέλαιο) ανερχόταν σε περίπου 200 εκατ. δολάρια. Το Αζερμπαϊτζάν είναι επίσης περήφανο που έχει μια από τις μεγαλύτερες εβραϊκές κοινότητες σε μια μουσουλμανική χώρα (οι εκτιμήσεις κυμαίνονται από 15.000 – 30.000) και υπερηφανεύεται για πολλά χρόνια θρησκευτικής ανοχής. Η αζερική κοινότητα στο Ισραήλ, που αριθμεί 50.000 – 70.000 άτομα, είναι επίσης μια σημαντική γέφυρα μεταξύ των δύο χωρών.

Οι σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν είναι επίσης σημαντικές στο πλαίσιο των σχέσεων Ισραήλ – Τουρκίας. Με τα χρόνια, οι ΗΠΑ ενθάρρυναν τις τρεις χώρες να συνεργαστούν και, μεταξύ άλλων, οι εξαγωγές πετρελαίου του Αζερμπαϊτζάν προς το Ισραήλ πραγματοποιούνται μέσω της Τουρκίας. Το γεγονός ότι τόσο η Άγκυρα όσο και η Ιερουσαλήμ θεωρούνται σημαντικοί σύμμαχοι του Μπακού και ότι η νίκη του Αζερμπαϊτζάν στον Δεύτερο Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποδίδεται εν μέρει στη βοήθεια που έλαβαν αυτές οι δύο χώρες, ήταν μεταξύ των παραγόντων που συνέβαλαν στο να καταστούν θερμότερες οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ τον περασμένο χρόνο. Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Αλίεφ προσπάθησε να μεσολαβήσει μεταξύ Ιερουσαλήμ και Άγκυρας για να ομαλοποιήσουν τις σχέσεις τους μετά την κρίση του 2018. Είναι σημαντικό, παρά τις εντάσεις μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας την τελευταία δεκαετία, πως οι σχέσεις του Μπακού με το Ισραήλ δεν έχουν ψυχρανθεί – αντίθετα. έχουν ενισχυθεί. Ωστόσο, το τρίγωνο Ισραήλ-Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν ενσωματώνει επίσης τις δυνατότητες ανταγωνισμού: οι αμυντικές βιομηχανίες του Ισραήλ και της Τουρκίας είναι ανταγωνιστικές μεταξύ τους και αυτός ο ανταγωνισμός είναι πιθανό να καταστεί πιο έντονος καθώς η αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας αναπτύσσει πιο προηγμένα προϊόντα.

Η υποστήριξη στις σχέσεις μεταξύ Ισραήλ και Αζερμπαϊτζάν ξεπερνά τις κομματικές γραμμές στο Ισραήλ. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, που αναμένεται να γίνει ο επόμενος πρωθυπουργός, επισκέφτηκε το Αζερμπαϊτζάν δύο φορές ως πρωθυπουργός του Ισραήλ – το 1997 και το 2016. Η επίσκεψή του το 2016 είναι ιδιαίτερα αξιομνημόνευτη, αφού τότε ο πρόεδρος Αλίεφ είπε ότι το Αζερμπαϊτζάν είχε μέχρι στιγμής αγοράσει στρατιωτικά συστήματα από το Ισραήλ αξίας 5 δισ. δολαρίων. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης ο Νετανιάχου είπε ότι οι αλλαγές ήταν εμφανείς σε πολλά μέρη του μουσουλμανικού κόσμου, και ιδιαίτερα στα αραβικά κράτη, “Αλλά νομίζω ότι αν θέλουν να δουν ποιο θα μπορούσε να είναι το μέλλον, να έρθουν στο Αζερμπαϊτζάν και να δουν τη φιλία και τη συνεργασία μεταξύ του Ισραήλ και του Αζερμπαϊτζάν”. Αυτά τα λόγια μπορούν να αποκτήσουν πρόσθετη σημασία με το άνοιγμα της πρεσβείας του Αζερμπαϊτζάν στο Ισραήλ, κάτι που μπορεί να ερμηνευθεί ως απόρροια των Συμφωνιών του Αβραάμ.

Το Αζερμπαϊτζάν υπήρξε σημαντικός εταίρος για το Ισραήλ κατά τις τελευταίες δεκαετίες ως αξιόπιστος προμηθευτής ενέργειας και από άποψη ασφάλειας. Το άνοιγμα της πρεσβείας στο Ισραήλ είναι ένα ευπρόσδεκτο βήμα από την πλευρά της Ιερουσαλήμ, κάτι που αντικατοπτρίζει τη δυνατότητα επέκτασης των σχέσεων και σε άλλους τομείς. Ταυτόχρονα, το Αζερμπαϊτζάν, όπως και άλλες χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία, διάκειται με επιφυλακτικότητα απέναντι στο παλαιστινιακό ζήτημα και, ως εκ τούτου, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η κίνηση προς την Ιερουσαλήμ συνοδεύεται από μια κίνηση προς τη Ραμάλα. Η Τουρκία είναι επίσης σημαντική στο πλαίσιο των σχέσεων μεταξύ Ιερουσαλήμ και Μπακού, και οι εξελίξεις στις σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Ιερουσαλήμ θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη λήψη αποφάσεων στο Μπακού, αν και όπως έδειξε η περασμένη δεκαετία, δεν έχουν καθοριστικό αντίκτυπο. Για το λόγο αυτό, αν και οι σχέσεις μεταξύ Ιερουσαλήμ και Μπακού έχουν τις δικές τους δυνάμεις, και παρά τον κοσμικό χαρακτήρα του Αζερμπαϊτζάν, δεν θα πρέπει να θεωρούνται αποκομμένες από τις σχέσεις του Ισραήλ με τον υπόλοιπο μουσουλμανικό κόσμο.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ