Εκατό χρόνια έχουν περάσει από τη Μικρασιατική Καταστροφή, και συνεχώς έρχονται νέα στοιχεία στο φως της δημοσιότητας για το τι συνέβη τότε στην άλλη πλευρά του Αιγαίου – αλλά και όταν οι πρόσφυγες πάτησαν το πόδι τους στη μητέρα πατρίδα, την Ελλάδα. Στο 6ο επιστημονικό συμπόσιο του Κέντρου Έρευνας και Μελέτης της Μικρασιατικής Ερυθραίας (ΚΕΜΜΕ) του Δήμου Κηφισιάς με θέμα 1922-2022. Αιτίες και συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής, που πραγματοποιήθηκε το περασμένο σαββατοκύριακο στη Νέα Ερυθραία, συζητήθηκαν θέματα που εντάσσονται σε τέσσερις ενότητες:

• Πριν: Εθνικός Διχασμός και Διεθνές Περιβάλλον
• Κατά: Μάιος 1919-Νοέμβριος 1920
• Δεκέμβριος 1920-Αύγουστος 1922
• Μετά την Καταστροφή.

Το συμπόσιο, που τέθηκε υπό την αιγίδα του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων και μεταδόθηκε διαδικτυακά, πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή διακεκριμένων ακαδημαϊκών, ιστορικών, ερευνητών και δημοσιογράφων, καθώς και πλήθους κόσμου.

Την έναρξη των εργασιών του συμποσίου χαιρέτισαν ο δήμαρχος Κηφισιάς Γιώργος Θωμάκος και η πρόεδρος του ΚΕΜΜΕ Έφη Κούτση. Επίτιμη πρόεδρος του συμποσίου ήταν η ακαδημαϊκός Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ.

Οι εργασίες του συμποσίου άρχισαν με την ενότητα «Πριν: Εθνικός διχασμός και διεθνές περιβάλλον» και ομιλητή τον αναπληρωτή καθηγητή Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας του ΕΚΠΑ Σπύρο Πλουμίδη που αναφέρθηκε στην πνευματική αλληλεπίδραση του ελληνισμού της μητροπολιτικής Ελλάδας και της Μικράς Ασίας από το 1915 και μετά, αλλά και το διχασμό ως προς τη μικρασιατική πολιτική.

Τα πολύτιμα δημογραφικά δεδομένα της πατριαρχικής απογραφής του 1910-1912 που καταδεικνύουν την έντονη ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία, αλλά και το μέγεθος της Καταστροφής, σε αντιπαραβολή με την καταγραφή του προσφυγικού πολιτισμού της Ελλάδας το 1928, παρουσίασε ο πρέσβης επί τιμή και Μέγας Ρήτωρ του Οικουμενικού Πατριαρχείου Αλέξης Αλεξανδρής.

Ο ακαδημαϊκός και διπλωμάτης sir Michael Llewellyn-Smith, συμμετέχοντας διαδικτυακά, ανέλυσε τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων, και ιδίως της Αγγλίας, στην «Εγγύς Ανατολή», και το ρόλο τους στον μικρασιατικό πόλεμο.

Την ενδιαφέρουσα συζήτηση με το κοινό που ακολούθησε, κλήθηκε να συντονίσει ο δημοσιογράφος Απόστολος Μαγγηριάδης.

Η δραστηριότητα του συμποσίου συνεχίστηκε με την ενότητα «Κατά: Μάιος 1919 – Νοέμβριος 1920», με συντονιστή τον δημοσιογράφο Παύλο Τσίμα. Ο ιστορικός και μαθηματικός Βλάσης Αγτζίδης, εξετάζοντας τη Μικρασιατική Εκστρατεία ως «συνάρτηση», εξήγησε τους συσχετισμούς εξουσίας, τα γεωπολιτικά παιχνίδια των εξωτερικών παραγόντων και το σύνολο των «μεταβλητών» που οδήγησαν στην Καταστροφή του 1922. Από την πλευρά του, ο επίκουρος καθηγητής Ιστορίας του ΕΚΠΑ Μανόλης Κούμας μίλησε για την αλλαγή της στάσης των συμμάχων της Αντάντ προς την Ελλάδα μεταξύ 1919 και 1922, αλλά και το ρόλο που διαδραμάτισαν στις πολυσυζητημένες εκλογές του Νοεμβρίου του 1920.

Μια πιο «ανθρώπινη» ματιά στα γεγονότα προσέδωσε η εισήγηση του δημοσιογράφου Τάσου Τέλλογλου, αντικείμενο της οποίας ήταν η καθημερινότητα, το ηθικό και οι προβληματισμοί των Ελλήνων στρατιωτών στο μικρασιατικό μέτωπο, όπως καταγράφηκαν από τις στρατιωτικές εφημερίδες της εποχής μέχρι και την τελευταία ημέρα της εκστρατείας.

Τις κρίσιμες πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις που πυροδότησε η αποβίβαση του ελληνικού στρατεύματος στη Σμύρνη, το 1919, στο εσωτερικό της Ελλάδας και της Τουρκίας ανέλυσε διεξοδικά ο αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου του Παντείου Πανεπιστημίου και υφυπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Άγγελος Συρίγος.

Οι εργασίες της πρώτης ημέρας του συμποσίου έκλεισαν με την προβολή του ντοκιμαντέρ της Μαρίας Ηλιού Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης 1900-1922.

Μετά την Καταστροφή, Δίκη των Έξι, η Συνθήκη των Σεβρών και η Ανταλλαγή των πληθυσμών

Αμείωτο παρέμεινε το ενδιαφέρον του κοινού και κατά τη δεύτερη ημέρα του συμποσίου, ξεκινώντας με την ενότητα «Δεκέμβριος 1920 – Αύγουστος 1922», την οποία συντόνισε η δημοσιογράφος Μαρία Σαράφογλου. Ο ιστορικός και δημοσιογράφος Πιέρρος Τζανετάκος επισήμανε τη δυσκολία υλοποίησης της Μεγάλης Ιδέας, την πρόσληψη της Μικρασιατικής Εκστρατείας από το ελλαδικό κοινωνικοπολιτικό σύστημα, τον εγχώριο Τύπο, αλλά και τη ρητορική της αντιπολίτευσης πριν και μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920.

Ο αντιπρόεδρος του ΔΣ του ΕΛΙΑΜΕΠ και ομότιμος καθηγητής του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ Θάνος Βερέμης, απάντησε μεταξύ άλλων στο πώς οι πολλαπλές εκφάνσεις των «εθνικισμών» Ελλάδας και Τουρκίας, οι βλέψεις των Μεγάλων Δυνάμεων και οι στρατηγικές κινήσεις εκατέρωθεν επηρέασαν την αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησε στην κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου.

Στη σημασία της πολιτικής και στρατιωτικής βούλησης και στο «non decision» της τότε ελληνικής κυβέρνησης στάθηκε ο πρόεδρος του Διοικητικού Επιμελητηρίου Ελλάδος και στρατιωτικός αναλυτής Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου, αναδεικνύοντας τον ορθολογισμό της κεμαλικής διοίκησης έναντι των στρατηγικών λαθών της ελληνικής.

Τα γεγονότα «Μετά την Καταστροφή» αναλύθηκαν κατά την τελευταία ενότητα του συμποσίου, που συντόνισε ο δημοσιογράφος Παύλος Τσίμας. Την ερμηνεία της «εύθραυστης» Συνθήκης των Σεβρών ως «μέσου» και όχι ως «τελικής λύσης» του Μικρασιατικού Μετώπου σε συνδυασμό με τη στρατηγική αδυναμία πραγμάτωσης της Ελλάδας των «δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών», έφερε στο προσκήνιο ο επίκουρος καθηγητής Διπλωματίας και Διεθνούς Οργάνωσης του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Αντώνης Κλάψης.

Για την εξαιρετικά αμφιλεγόμενη «Δίκη των Έξι», που διχάζει ιστορικούς και μελετητές μέχρι σήμερα, καθώς και για έναν «δίκαιο» επιμερισμό πολιτικών και ιστορικών ευθυνών, έκανε λόγο ο ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Παντείου Πανεπιστημίου Θανάσης Διαμαντόπουλος.

Ο διευθυντής του Κέντρου Έρευνας της Ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών Σωτήρης Ριζάς παρουσίασε τα πιθανά σενάρια επιβολής της Συνθήκης των Σεβρών, το ιστορικό δίλημμα «επέκταση ή αποχώρηση με ευνοϊκούς όρους», και τη διαφορετική αντιμετώπιση του μικρασιατικού ζητήματος από τους Ελευθέριο Βενιζέλο και Ιωάννη Μεταξά.

Οι εργασίες του συμποσίου συνεχίστηκαν με τον αναπληρωτή καθηγητή και κάτοχο της έδρας Jean Monet στο Πανεπιστήμιο Μπίλκεντ της Τουρκίας Ιωάννη Ν. Γρηγοριάδη να επεξηγεί τον θεμελιώδη ρόλο της θρησκείας ως πρώτιστου κριτηρίου στην ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923. Η συγγραφέας Λένα Διβάνη περιέγραψε το τεταμένο κλίμα της εποχής, το φόβο της Καταστροφής που βρισκόταν προ των πυλών, αλλά και την υποδοχή των Μικρασιατών προσφύγων στη «Μητέρα Ελλάδα», μέσα από τις αφηγήσεις και τις μνήμες της –11χρονης τότε– Διδώς Σωτηρίου.

Το συνεδριακό τμήμα του συμποσίου ολοκληρώθηκε με τον καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης Cengiz Aktar να εξάρει την ανάγκη διεξαγωγής αντίστοιχων συνεδρίων στην Τουρκία στην εισήγησή του, που επικεντρώθηκε στις τουρκικές εθνοκαθάρσεις της περιόδου 1894-1924, την ιστορική μνήμη και τη δικαιοσύνη, που «αργά ή γρήγορα αποδίδεται».

Η δεύτερη μέρα του 6ου Επιστημονικού Συμποσίου του ΚΕΜΜΕ έκλεισε με την ανακοίνωση της προέδρου του ΚΕΜΜΕ Έφης Κούτση ψηφίσματος για τη θέσπιση Κρατικού Μουσείου αφιερωμένου στον ελληνισμό της Μικράς Ασίας, και μνημείων για τον Έισα Τζένινγκς και τον Τζορτζ Χόρτον.