Η πρώτη σελίδα της εφημερίδας “ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ” της Κυριακής 28ης Οκτωβρίου 1912.

Γράφει ο Λάζαρος Α. Μαύρος 

Ε Κ Α Τ Ο Ν ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ σήμερα από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης μας. Παρασκευή ήταν η 26η Οκτωβρίου 1912. Ημέρα του Μυροβλύτη της Αγίου Δημητρίου.

Ο Τούρκος αρχιστράτηγος Χασάν Ταξίν πασάς ηττημένος υπέγραφε το πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης στον νικητή – απελευθερωτή της, Ελληνικό Στρατό και στον αρχιστράτηγό του, διάδοχο Κωνσταντίνο. Υπερήφανη θριαμβεύτρια η Γαλανόλευκη υψώθηκε στον Λευκό Πύργο τής φέρουσας τ’ όνομα τής αδελφής τού Μεγάλου Αλεξάνδρου πόλεως, σηματοδοτώντας την αποτίναξη τουρκικής σκλαβιάς 482 χρόνων.

Μ Ε ΓΙΓΑΝΤΑ της στρατηγικής πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, η μικρή Ελλαδίτσα της Μελούνας, ρωμαλέα ανορθωμένη, με στρατό και στόλο, αξιοποιώντας τάχιστα συγκυρίες και βαλκανικές συμμαχίες, είχε εξορμήσει από 5η Οκτωβρίου 1912 στον 1ο Βαλκανικό Πόλεμο. Ακάθεκτος ο Ελληνικός Στρατός, μ’ ενθουσιώδεις εθελοντές απ’ όλο το έθνος, συμπεριλαμβανομένων και των Κυπρίων, προελαύνει με κύρια εντολή την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.

Σ Κ Λ Η Ρ Ε Σ , ΑΙΜΑΤΗΡΕΣ, νικηφόρες μάχες, στην Ελασσόνα 6/10/1912, στο Σαραντάπορο 9/10, στα Σέρβια 10/10, στην Κοζάνη 12/10. Απ’ εκεί ο διάδοχος αρχιστράτηγος αποφάσισε βόρεια προέλαση προς το Μοναστήρι. «Σας το απαγορεύω», ήταν η διαταγή του Πρωθυπουργού: «Να βαδίσετε προς Θεσσαλονίκην». Επειγόταν ο επιδέξιος της στρατηγικής πριν προλάβουν οι τότε σύμμαχοι Βούλγαροι. «Τα στρατιωτικά ζητήματα είναι κατ’ εξοχήν πολιτικά ζητήματα τα οποία γνωρίζουν οι πολιτικοί άνδρες… Απηγόρευσα λοιπόν εις τον Διάδοχον τότε να προβή εις το Μοναστήριον και του είπα να βαδίση προς την Θεσσαλονίκην, διότι δεν είχομεν να κάμωμεν με έναν εχθρόν, διότι διεξήγομεν πόλεμον τρεις σύμμαχοι, ήσαν δε ενδεχόμεναι έριδες περί της μερίδος την οποίαν θα ελαμβάνομεν έκαστος και είχομεν πάντα λόγον να καταλάβωμεν πρώτοι την Θεσσαλονίκην», ανέλυε αργότερα ο Βενιζέλος.
Κ Α Ι ΟΤΑΝ, μετά τη νικηφόρα μεγάλη μάχη των Γιαννιτσών 19-20/10/1912, αντίξοες συνθήκες αργοπορούσαν την προέλαση, ο πρωθυπουργός τηλεγραφούσε στον διάδοχο: «Σας καθιστώ προσωπικώς υπεύθυνον δια την βραδύτητα με την οποία διεξάγετε τας επιχειρήσεις, αι οποίαι κινδυνεύουν να φέρουν τους Βουλγάρους πρώτους εις την Θεσσαλονίκην».
Στις 24-25 Οκτωβρίου ο στρατός μας διάβηκε τον Αξιό ποταμό και στις 26 Οκτ. 1912 πρόλαβε να μπει νικητής και κυρίαρχος πλέον, λίγες μόνο ώρες πριν αφιχθούν τα στρατεύματα των Βουλγάρων.
Στις μονάδες του νικητή Ελληνικού Στρατού και Κύπριοι εθελοντές πολεμιστές. Ανάμεσά τους κι ο 40ετής Δήμαρχος Λεμεσού Χριστόδουλος Σώζος που ως απλός τυφεκιοφόρος έβγαζε και σκοπιές εκεί, στην φρούρηση Τούρκων αιχμαλώτων, προτού σταλεί στις μάχες της Ηπείρου όπου θυσιάστηκε πολεμώντας 6 Δεκ. 1912, στο Μπιζάνι, για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων.

Ε Ι Χ Ε τη μεγάλη τιμή, η τότε υπόδουλη στους Βρετανούς Αποικιοκράτες Κύπρος, εκατοντάδες Κύπριοι Εθελοντές Πολεμιστές, να μετάσχουν στις νικηφόρες μονάδες του Ελληνικού Στρατού και πολλοί να θυσιαστούν πολεμώντας για την απελευθέρωση των αλύτρωτων αδελφών της Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Θράκης και των νήσων του Αιγαίου.

Ε Ι Χ Ε την τιμή η Κύπρος, στην πρώτη κυριακάτικη δοξολογία που τελέσθηκε στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη, στην εκκλησία του Αγίου Μηνά, να λειτουργήσει, σπεύσας εκεί μαζί με τους Κυπρίους Εθελοντές Πολεμιστές, ο Μητροπολίτης Κιτίου Μελέτιος Μεταξάκης.

Ε Ι Χ Ε την τιμή η Κύπρος, εκεί στη Θεσσαλονίκη να υπηρετήσει, Εθελοντής απλός τυφεκιοφόρος του απελευθερωτή Ελληνικού Στρατού, ο 40ετής Δήμαρχος Λεμεσού Χριστόδουλος Σώζος. Ένα περίπου μήνα προτού θυσιαστεί πολεμώντας για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, στον Προφήτη Ηλία της Αετοράχης στο Μπιζάνι.

Αντιγράφουμε από τις επιστολές που έστελλε το 1912, ο Εθελοντής Πολεμιστής, Δήμαρχος Λεμεσού Χριστόδουλος Σώζος, ο οποίος υπηρέτησε και ως ένοπλος φρουρός, εκεί στη Θεσσαλονίκη, των παραδοθέντων τουρκικών στρατευμάτων:

– 6 Νοεμβρίου 1912:
«Είναι η ώρα 11π.μ. Τώρα αφήκα το φυλάκειον προσκεκολλημένος από την 2αν μ.μ. της χθες. Εφθάσαμεν εδώ κατόπιν πολυώρου πορείας προς φύλαξιν οκτώ χιλιάδων αιχμαλώτων… Είμεθα 100 άνδρες. Εφύλαξα 5-6 μ.μ., 9-11 μ.μ., 3-5 π.μ., 9-10 π.μ… Τι θαυμάσιον θέαμα. Είχα έμπροσθέν μου την Θεσσαλονίκην φωτισμένην… και εις το πλευρόν μου 8 χιλιάδες αιχμάλωτοι Τούρκοι, άγριοι και βρωμεροί τρέμοντες από την πείναν. Θεέ μου τί δυστυχία!»…

– 11 Νοεμβρίου 1912:
«Μέχρι της στιγμής ούτε άδειαν εζήτησα ούτε χάριν εκλιπάρησα. Είμαι γνωστός εις όλον τον λόχον ως Δήμαρχος, με σέβονται και με αποκαλούν κύριον, δεν εζήτησα όμως ποτέ καμμίαν υπηρεσίαν από κανένα, ούτε βοήθειαν. Μου επρότειναν να με απαλλάξουν της φρουράς και δεν εδέχθην. Οφείλω να δίδω το καλόν παράδειγμα. (…) Όλα όμως αυτά είναι ωραία… Η Θεσσαλονίκη δική μας, η πρωτεύουσα της Μακεδονίας ελληνική»…

– 12 Νοεμβρίου 1912:
«Φεύγομεν τώρα διά την Ήπειρον όπως βοηθήσωμεν τας εκεί μεραρχίας προς κατάληψιν των Ιωαννίνων… Ευρίσκομαι εις την Β΄ Μεραρχίαν, μέραρχος Καλλάρης, Α΄ Σύνταγμα Πεζικού, συνταγματάρχης Μέζας, α΄ Τάγμα, ταγματάρχης Διαλέττης, γ΄ Λόχος, λοχαγός Γιώτης, α΄ Ουλαμός, ανθυπολ. Κωσόπουλος, α΄ Διμοιρία, λοχίας Καργιαδώρης. Τί ωραίαι αναμνήσεις στην ζωή μου. Μετά την κατάληψιν της Θεσσαλονίκης και τα Ιωάννινα»…

– 25 Νοεμβρίου 1912:
«Χθες απεβιβάσθημεν εις τους Αγίους Σαράντα της Ηπείρου. Απεβιβάσθην μεταξύ των πρώτων και υψώσαμεν την ελληνικήν σημαία μας, κινδυνεύσαντες ευτυχώς. Αύριον προχωρούμεν προς το Δέλβινον προς κυνήγιον των Τουρκαλβανών. Εβαπτίσθημεν στο πυρ»…

ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΣ, ο Δήμαρχος Λεμεσού Χριστόδουλος Σώζος, μόλις έσπευσε Εθελοντής στην Αθήνα, ένα μόνο «ρουσφέτι» ζήτησε προσωπικά από τον Πρωθυπουργό και Υπουργό των Στρατιωτικών Ελευθέριο Βενιζέλο: Να διατάξει την κατάταξή του σε μάχιμη μονάδα των πρόσω.

– «Αν είμεθα ηγέται των υποδούλων λαών οφείλομεν διά του παραδείγματός μας και της θυσίας μας να τους παιδαγωγώμεν», έγραφε ο ίδιος στη σύζυγό του Ερμιόνη από τις 16 Οκτωβρίου 1912, την οποίαν κατατόπιζε και με τις εξής λεπτομέρειες:

– «Η στολή μου είναι από χακί μάλλινον με επωμίδες κόκκινες, έχω ένα γυλιό που έχω τα ρούχα μου, ζώνην με θήκας περιέχουσας εκατόν πεντήκοντα φυσίγγια, λόγχην και σακκίδιον που έχω το ψωμί και το τυρίν, ωραιότατον μανδύαν επίσης από χακί και όπλον Μάνλιχερ»…

ΕΠΕΣΕ ΠΟΛΕΜΩΝΤΑΣ εθελοντικά, απλός οπλίτης της Β΄ Μεραρχίας του απελευθερωτή Ελληνικού Στρατού, με το τυφέκιο Μάνλιχερ στο χέρι, ο Δήμαρχος Χριστόδουλος Σώζος της Λεμεσού, 6η Δεκεμβρίου 1912, ημέρα Πέμπτη, στον Προφήτη Ηλία στο Μπιζάνι, στις επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα αποσπάσματα των επιστολών του Σώζου, από το βιβλίο “Υπόδουλοι ελευθερωταί αδελφών αλυτρώτων – Επιστολές, Πολεμικά Ημερολόγια και Ανταποκτρίσεις Κυπρίων Εθελοντών από την Ήπειρο και τη Μακεδονία 1912-1913”, του Πέτρου Παπαπολυβίου – Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, Λευκωσία 1999.