Ο Χόρτον γεννήθηκε το 1859 στο Φέρβιλ της Νέας Υόρκης. Ακολούθησε κλασικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, όπου ήρθε σε επαφή με τον ελληνιστή καθηγητή Μάρτιν ντ’ Οτζ, ο οποίος του μετέδωσε την αγάπη για τους Ελληνες κλασικούς. Μετά την αποφοίτησή του (1878) ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και εργάστηκε στις εφημερίδες «Σικάγο Τάιμς Χέραλντ» και «Σικάγο Αμέρικαν».

Το 1891 κυκλοφόρησε η πρώτη του ποιητική συλλογή («Τραγούδια των ταπεινών»), ενώ το 1897 κυκλοφόρησε το ποίημα «Αφρόεσα», εμπνευσμένο από την ελληνική λαϊκή παράδοση για τις νεράιδες. Εγραψε συνολικά 18 έργα, κυρίως μυθιστορήματα, από τα οποία πολλά εξελίσσονται στην Ελλάδα. Ο Ουίτμαν τον θαύμαζε ως ποιητή, ενώ πολλοί τον είχαν επαινέσει ως πεζογράφο. Ευαισθησία, ρομαντισμός, ειλικρίνεια συναισθημάτων, αγάπη στον πάσχοντα άνθρωπο είναι μερικά από τα στοιχεία των έργων του. «Ο Γεώργιος Χόρτον δεν υπήρξε μόνον έξοχος ποιητής, συγγραφεύς και Αμερικανός πολίτης», έγραψε ο προσωπικός του γιατρός Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς, «υπήρξε προ πάντων μία ευγενεστάτη ψυχή, παλλομένη από ό,τι υψηλόν και ωραίον υπάρχει εις τον κόσμον».

Στην Αθήνα ο Χόρτον ήρθε το 1893 ως πρόξενος των ΗΠΑ και παρέμεινε έως το 1897. Επανήλθε το 1903 και το 1909 παντρεύτηκε την Αικατερίνη Σακοπούλου. Το 1910 μετατίθεται στην υπό οθωμανική κατοχή Θεσσαλονίκη, σημείο αναφοράς της επανάστασης των Νεότουρκων (1908) κι ένα χρόνο αργότερα μεταβαίνει για πρώτη φορά στη Σμύρνη ως πρόξενος των ΗΠΑ.

«Οχι μόνο παρακολούθησα προσωπικά, αλλά και επαλήθευσα από άλλους μάρτυρες τη φρικαλέα μεταχείριση των χριστιανικών πληθυσμών στο βιλαέτι της Σμύρνης», αναφέρει στο βιβλίο «Η μάστιγα της Ασίας» (Εστία, 2014).

Το νέο του πόστο τον ενθουσίασε. Επρόκειτο για πόλη συνδεδεμένη με τον Ομηρο και την πολιτιστική – φιλοσοφική παράδοση της αρχαίας Ιωνίας. Στα χρόνια εκείνα έζησε το πρώτο κύμα διωγμών των χριστιανικών πληθυσμών. «Ο ίδιος», γράφει στο βιβλίο «Η μάστιγα της Ασίας» (Εστία, 2014), «όχι μόνο παρακολούθησα προσωπικά αλλά και επαλήθευσα από άλλους μάρτυρες τη φρικαλέα μεταχείριση των χριστιανικών πληθυσμών στο βιλαέτι της Σμύρνης, τόσο κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου όσο και πριν από την έκρηξή του». Το 1917, με την έξοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο, διακόπτονται οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις και ο Χόρτον επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη. Στην πόλη που είχε πληγεί από την καταστροφική πυρκαγιά ανέπτυξε πλούσια φιλανθρωπική δράση, για την οποία τιμήθηκε.

Εχοντας επιστρέψει στη θέση του προξένου στη Σμύρνη το 1919, έζησε από κοντά τη Μικρασιατική Εκστρατεία και κατέγραψε το δραματικό τέλος της. «Αν υπήρχε κάποιος Αμερικανός, ή ακόμη και Ευρωπαίος, που γνώριζε τι συνέβαινε μέσα και γύρω από τη Σμύρνη, αυτός ήταν ο Χόρτον», σημειώνει ο Γιούρενεκ. «Στη Σμύρνη, καθώς και την ενδοχώρα προς τον νότο και τα ανατολικά, οι φίλοι του Χόρτον και το δίκτυο των διακριτικών πηγών που διέθετε τον κρατούσαν ενήμερο. Το δίκτυο του Χόρτον περιλάμβανε τους αδελφούς Ωνάση, επιτυχημένους καπνεμπόρους στην πόλη, όμως υπήρχαν και πολλοί άλλοι – Ελληνες, Αρμένιοι, Λεβαντίνοι και Τούρκοι, μάτια και αυτιά, στους οποίους βασιζόταν για να συγκεντρώνει πληροφορίες. […] Βασιζόμενος στις λιγοστές πληροφορίες που είχε ήδη συλλέξει, ο Χόρτον αισθανόταν όλο και πιο βέβαιος ότι η ελληνική κατοχή της δυτικής Ανατολίας όδευε προς το τέλος της».

Ο Χόρτον αναφέρει ότι μετά τη διάσπαση του μετώπου, «η πόλη γέμισε γρήγορα με πρόσφυγες από την ενδοχώρα. […] Εφταναν στη Σμύρνη και τα παράλια κατά χιλιάδες. Γέμιζαν όλες τις εκκλησίες, τα σχολεία, τις αυλές της ΧΕΝ, της ΧΑΝ και των αμερικανικών σχολείων της ιεραποστολής. Κοιμόντουσαν ακόμη και στους δρόμους». Λίγο αργότερα, «άρχισαν να φτάνουν οι ηττημένοι, κουρελιασμένοι Ελληνες στρατιώτες, με το βλέμμα να κοιτάζει ίσια μπροστά, σαν υπνοβάτες».

Ηδη από τις 17/30 Αυγούστου είχε αρχίσει να στέλνει επείγοντα τηλεγραφήματα στην Ουάσιγκτον που ενημέρωναν για τη διάσπαση του ελληνικού μετώπου και τους φόβους του ότι οι κεμαλικές δυνάμεις θα έφταναν στη Σμύρνη. Παρακαλούσε δε να σταλούν αντιτορπιλικά, προκειμένου να προστατευθούν το προξενείο και οι πολίτες. Τρεις ημέρες αργότερα επανερχόταν: «Εκτιμώ ότι η κατάσταση είναι τόσο δεινή, ώστε πλέον έχει καταστεί μη ανατρέψιμη».

«Εξολόθρευση ενός πολιτισμού»

«Η καταστροφή της Σμύρνης δεν αποτελεί παρά την τελευταία πράξη του σταθερού προγράμματος εξόντωσης της χριστιανοσύνης από όλο το μήκος και το πλάτος της παλιάς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, της εξολόθρευσης δηλαδή ενός αρχαίου χριστιανικού πολιτισμού, ο οποίος, τα τελευταία χρόνια, είχε ξεκινήσει μια θαυμαστή ανάπτυξη και μια πνευματική ανανέωση […]. Αυτή η διαδικασία εξόντωσης απαίτησε ένα σημαντικό χρονικό διάστημα για να συντελεστεί. Την διέκριναν προκαθορισμένοι στόχοι, σύστημα και μεγάλη προσοχή, έστω και στην πιο μικρή λεπτομέρεια. Ολοκληρώθηκε με απερίγραπτες ωμότητες, προξενώντας την καταστροφή μεγαλύτερου αριθμού ανθρώπινων υπάρξεων από οποιονδήποτε άλλο διωγμό που εξαπολύθηκε στη μετά Χριστόν εποχή». Το χωρίο αυτό συμπυκνώνει την εκτίμηση του Χόρτον για όσα συνέβησαν στη Μικρασία τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Περιέχεται στο θαρραλέο και τεκμηριωμένο –και από την προσωπική εμπειρία του– βιβλίο «Η μάστιγα της Ασίας», που κυκλοφόρησε το 1926, προκαλώντας μεγάλο θόρυβο. «Ημουν αυτόπτης μάρτυς στην εξέλιξη της δάντειας αυτής τραγωδίας, που όμοιά της δύσκολα θα βρεθεί στην παγκόσμια ιστορία», γράφει για την καταστροφή της Σμύρνης. Το βιβλίο χαρακτηρίστηκε «ανάρμοστο και απρεπές» από αμερικανικούς διπλωματικούς κύκλους, ενώ και οι Βρετανοί εκδότες που είχαν προσφερθεί τότε να το εκδώσουν, αποσύρθηκαν.

Αιτήματα βοήθειας και πλήθος τεχνασμάτων υπέρ των Ελλήνων

Στις 4 Σεπτεμβρίου (ν.η.), ο Χόρτον δέχτηκε αίτημα του Στεργιάδη να μεσολαβήσουν οι ΗΠΑ ώστε να υπάρξει ειρηνική μετάβαση από την ελληνική στην τουρκική κατοχή. Το προώθησε στους ανωτέρους του, προτείνοντας να γίνει δεκτό. Πίστευε ότι μια αμερικανική μεσολάβηση στην κυβέρνηση της Αγκυρας, η οποία θα εξασφάλιζε αμνηστία στις αποχωρούσες ελληνικές δυνάμεις, «θα απέτρεπε την καταστροφή της Σμύρνης». Η απάντηση που έλαβε ήταν ότι η κυβέρνηση «δεν προτίθεται να πράξει τίποτε περισσότερο από την αποστολή αντιτορπιλικών στη Σμύρνη, ώστε να συνδράμουν στην προστασία της ζωής και των περιουσιών των Αμερικανών».

Την ίδια ημέρα, συγκάλεσε σύσκεψη με σημαίνοντες Αμερικανούς πολίτες της Σμύρνης για να συζητήσουν τι μπορούν να κάνουν. Επανήλθαν την επομένη, οπότε σχηματίστηκε Επιτροπή Ανακούφισης Προσφύγων. Συγκεντρώθηκαν χρήματα, αγοράστηκε αλεύρι και η επιτροπή άρχισε να προσφέρει τροφή στους πρόσφυγες. Παράλληλα, έστειλε αιτήματα βοήθειας στην Αμερικανική Ανθρωπιστική Διεύθυνση Εγγύς Ανατολής στην Κωνσταντινούπολη.
Μόνος ανάμεσα στους συναδέλφους του, που αδρανούσαν, δεν αρκούνταν σε αυτές τις ενέργειες. Μετερχόταν πλήθος τεχνασμάτων που μπορούσαν να βοηθήσουν. «Σε μια ανορθόδοξη προσπάθεια να σώσει ανθρώπους, συνέτασσε επιστολές με τις οποίες απέδιδε σε μια σειρά άτομα τη θέση του Αμερικανού προστατευόμενου, ελπίζοντας πως αυτές θα γίνονταν δεκτές ως ταξιδιωτικές βίζες ή μέσο προστασίας», αναφέρει ο Γιούρενεκ.

Στις 31 Αυγούστου/13 Σεπτεμβρίου –4 ημέρες αφότου είχαν εισέλθει οι τουρκικές δυνάμεις στην πόλη– συγκέντρωσε την παροικία του, περίπου 300 Αμερικανούς με τις οικογένειές τους, στο Θέατρο της Σμύρνης, στην προκυμαία. Ακριβώς απέναντι βρισκόταν αγκυροβολημένο το αμερικανικό αντιτορπιλικό «Simpson». «Καθώς ήταν προφανές ότι η ώρα της εκκένωσης της παροικίας μου έφτανε καλπάζοντας», θυμάται, «κατά τις λίγες εκείνες μακάβριες ώρες που απέμειναν, ήμουν πολύ απασχολημένος με την υπογραφή δελτίων εισόδου στο πλοίο για όλους εκείνους που είχαν δικαίωμα αμερικανικής προστασίας και μεταφοράς στον Πειραιά». Εγκαταλείποντας το γραφείο του, πήρε μαζί του δώδεκα αρχαία λυδικά νομίσματα, που του είχαν εμπιστευθεί Αμερικανοί αρχαιολόγοι, κι ένα αντίτυπο του βιβλίου «Φύλλα Χλόης», με ιδιόχειρη αφιέρωση του Ουίτμαν. Λίγο αργότερα, επιβιβάστηκαν στο «Simpson». «Η τελευταία εικόνα από τη δύσμοιρη πόλη της Σμύρνης», γράφει, «χαράχτηκε στη μνήμη μου: τεράστια σύννεφα που ολοένα μεγάλωναν και ανέβαιναν στον ουρανό, μια στενή παραλία σκεπασμένη από ένα τεράστιο ανθρώπινο πλήθος με τη φωτιά στην πλάτη και τη θάλασσα μπροστά του και, αγκυροβολημένος σε μικρή απόσταση, ένας ισχυρός στόλος από διασυμμαχικά πλοία να παρακολουθεί αμέτοχος».
Φτάνοντας στην Αθήνα, φρόντισε για την εγκατάσταση των συνταξιδιωτών του –Ελλήνων κυρίως που είχαν πολιτογραφηθεί Αμερικανοί και ήλπιζαν ότι θα έπαιρναν θεώρηση εισόδου για τις ΗΠΑ–, για την οργάνωση προξενικού γραφείου για την εξυπηρέτησή τους και την εξασφάλιση κονδυλίων για τον βιοπορισμό τους, και επέστρεψε στις ΗΠΑ.

Παρομοίασε την καταστροφή της Σμύρνης με την καταστροφή της Καρχηδόνας από τους Ρωμαίους. «Στην καταστροφή της Σμύρνης υπάρχει, όμως, ένα χαρακτηριστικό το οποίο δεν έχει προηγούμενο ούτε στην περίπτωση της Καρχηδόνας. Εκεί, δεν υπήρχε στόλος χριστιανικών πολεμικών πλοίων που να παρατηρεί μια σφαγή για την οποία υπεύθυνες ήταν οι κυβερνήσεις τους. Στην Καρχηδόνα δεν υπήρχαν αμερικανικά αντιτορπιλικά».
Απόψεις σαν αυτές τού κόστισαν τη δυσμενή μετάθεση το 1924 στη Βουδαπέστη. Υστερα από λίγο συνταξιοδοτήθηκε κι επέστρεψε στις ΗΠΑ. Αφησε την τελευταία του πνοή τον Ιούνιο του 1942.
Καθημερινή