Από τον Αγησίλαο Χρ. Κανελλόπουλο, αριστούχο Ιστορικό του ΕΚΠΑ

Προσέφεραν εαυτάς ολοκαύτωμα υπέρ Πίστεως και Γένους: Καλιάκρα (1397;) – Ζάλογγο (1803) – Αράπιτσα (1822)

___________________________________________

Η σύγχρονη παρευξείνια περιοχή (εκτάσεως περί τις 23.000 km²) του νοτιοανατολικού άκρου της Ρουμανίας και του βορειοανατολικού της Βουλγαρίας είναι γνωστή από την Οθωμανοκρατία^* ως «Δοβρουτσά» (ρουμανιστί: Dobrogea /dόbrodza/, βουλγαριστί: Добруджа /dόbrudža/). Περί τα 2/3 της όλης εκτάσεως ανήκουν σήμερα στην Ρουμανία και περίπου το 1/3 στην Βουλγαρία (το σύγχρονο εδαφικό καθεστώς ισχύει από το 1940, όταν από το 1913 και η βουλγαρική Δοβρουτσά ανήκε στην Ρουμανία). Η ονομασία σχετίζεται σαφώς με το όνομα (ενός γόνου του βουλγαρικού βασιλικού οίκου των Тертер /térter/· ήτοι) του δεσπότη Добротица /dobrόtitsa/, επί της ηγεμονίας του οποίου – περί τα μέσα του 14^ου αιώνα – η περιοχή ήταν ανεξάρτητο Δεσποτάτο ( πβ. Χώρα του Δομπροτικίου ή Πριγκιπάτο της Καβάρνας ή Χώρα των Καβούρνων ή Χώρα των Γκαγκαβούζηδων), ενώ εκ πληθυσμιακής επόψεως σαφέστατα οι Σλαβόφωνοι κάτοικοι ήσαν τότε μικρά μειονοψηφία. Επί Διοκλητιανού αυτοκράτορος των Ρωμαίων (τέλη 3^ου/αρχές 4^ου μ.Χ. αιώνα) η περιοχή (κυρίως δε το τμήμα που σήμερα είναι ρουμανικό έδαφος) είχε κληθεί διοικητικώς «Scythia Minor» (πβ. περίπου τη ΄΄μικρά Σκυθία΄΄ του Στράβωνος [1^ος π.Χ./1^ος μ.Χ. αιώνας, ΄΄Γεωγραφικά VII, 4+5, 5+12, XII, 4 και XIII, 4΄΄]).

Η Οθωμανοκρατίa^* στη Δοβρουτσά ξεκινάει αμετακλήτως από τα μέσα του 15^ου αιώνα (ήδη από τα τέλη του 14^ου αιώνα [1393/1394] οι Οθωμανοί είχαν επιτύχει μία εν μέρει κατάληψη της περιοχής).

Στην (σύγχρονη βουλγαρική) περιοχή της Δοβρουτσάς ευρίσκεται το παράκτιο θέρετρο του Ευξείνου Πόντου, η πόλη της Καβάρνας (βουλγαριστί: Каварна /kɐvárnɐ/, αρχαιοελληνική αποικία Κρουνοί>Karvuna>[Kavurna]>Καβάρνα). Κείται περί τα 42 km ΒΑ της βουλγαρικής μεγαλοπόλεως Варна /Várna/ (αρχαιοελληνική αποικία με το όνομα Ὀδυσσός ή πλησίον της αρχαίας Ὀδυσσοῦ) και 43 Km από την βουλγαρορουμανική μεθόριο. Περί τα 12 km ανατολικά της Καβάρνας μία στενή βραχώδης λωρίδα γης μήκους 2 Km περίπου εισέρχεται μέσα στην θάλασσα και καταλήγει σε απότομους βράχους 70 m από την επιφάνεια της θαλάσσης. Μια άγρια ομορφιά διακρίνει την τοπική σύνθεση. Είναι ο τόπος του ακρωτηρίου Καλιάκρα (βουλγαριστί: Нос Калиакра = Ακρωτήριο Καλιάκρα). Η λέξη είναι σύνθετο της Ελληνικής (Καλή Ἂκρα) και σαφώς σημαίνει Όμορφο Ακρωτήριο. Τον 4^ο/3^ο αιώνα στην περιοχή (Καλιάκρα) είχε στήσει την πρωτεύουσά του ο εκ των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου Λυσίμαχος, που με την διανομή των επαρχιών της αλεξάνδρειας οικουμένης ηνιόχευε στην ιστορικώς νοούμενη θρακική χώρα (Στράβων, ό.π.).

Στην παραθαλάσσια σύγχρονη βουλγαρορουμανική Δοβρουτσά, και στην άμεση ενδοχώρα, κατοικούσαν, από την εποχή του λυκαυγούς ίσως της δεύτερης μεταχριστιανικής χιλιετίας, Τουρκόφωνοι πληθυσμοί Χριστιανών Ορθοδόξων: Γκαγκα(β)ούζοι/Γκαγκα(β)ούζηδες (ομιλούσαν/ομιλούν την διάλεκτο gagauzça – και ιδιώματά της – μιας τουρανικής μητρός γλώσσας). Πιστοί στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Πόλης, ακρίτες των βορείων μεθοριακών γραμμών της Ορθόδοξης Χριστιανικής Επικράτειας της Ανατολής.

Η κάθοδος στην περιοχή των (Πρωτο)βουλγάρων και κάποιων Σλαβοφώνων ομίλων είχε συντελεσθεί, κατά το μάλλον, στις πρώτες εκατονταετίες του β΄ ημίσεος της πρώτης μεταχριστιανικής χιλιετίας. Οι Γκαγκα(β)ούζοι/Γκαγκα(β)ούζηδες μολονότι αργότερα συνυπήρξαν σε κάποιες επαρχίες με τους εν λόγω, εντούτοις γλωσσικώς, πολιτιστικώς και θρησκευτικώς συνιστούσαν ακραιφνώς περίκλειστη αυτοτελή ομάδα για αιώνες. Εν τω μεταξύ, στα πορίσματα συγχρόνων γονιδιακών/φυλογενετικών ερευνών καταγράφονται σχεδόν ανύπαρκτες συγγένειες μεταξύ Γκαγκα(β)ούζων και εξ Αλταΐων ορέων ορμώμενων Τουρκόφωνων νομάδων της Μικρασίας. Οσημέραι οι Γκαγκα(β)ούζοι ενστερνίζονται την ελληνόγλωσση παιδεία και αυτοπροσδιορίζονται ως Rûm-Gagauz (σαφώς επί Οθωμανοκρατίας – και με την συγκρότηση των millet – ανήκουν στο millet-i Rûm, στην εθνοθρησκευτική δηλαδή ομάδα των Ελληνορθοδόξων)^**.

Τον 14^ο αιώνα στην γεωγραφική επαρχία της Καβάρνας-Καλιάκρας κατ΄ ουσίαν μόνον Χριστιανοί Ορθόδοξοι Γκαγκα(β)ούζοι διαιτώνται, πορεύονται και ενυπάρχουν (πβ. και προηγουμένως την ονομασία ολόκληρου του ως άνω ανεξάρτητου Δεσποτάτου της Δοβρουτσάς ως Χώρας των Γκαγκαβούζηδων). Κατά το β΄ ήμισυ του 14^ου αιώνα στην τοποθεσία του ακρωτηρίου Καλιάκρα δεσπόζει το φρούριο των ηγεμονευόντων, το οποίο λειτουργεί και ως εκκλησιαστικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Εκ των υπαρχόντων σήμερα αρχειακών τεκμηρίων φαίνεται πως εκεί έδρευαν και οι διοικητικές Αρχές του ανεξάρτητου Δεσποτάτου της Δοβρουτσάς. Έτσι, στην γεωγραφική επαρχία της Καβάρνας-Καλιάκρας εικάζουμε ως Σλαβόφωνους ενοικούντες μόνον ίσως ένα ΄΄Upper Ten΄΄ που πλαισίωνε τις ηγεμονικές Αρχές. Ουδέποτε, και μέχρι τον 20^ό αιώνα, στην συγκεκριμένη χωρική συγκρότηση πλειοψήφησαν άλλοι λαοί. Εκεί κυριαρχούσαν οι Τουρκόφωνοι Γκαγκα(β)ούζοι, μέτοχοι όντες ή ορεγόμενοι της ελληνόγλωσσης παιδείας. Και ες αεί ΄΄Πατριαρχικοί΄΄^***, παρ΄ όλες τις προσπάθειες του βουλγαρικού κράτους (βουλγαρικού Πριγκιπάτου: 1878 – 1908) για ένταξή τους στην σχισματική βουλγαρόφρονα Εξαρχία (το 1906 λ.χ. ο Αντιδήμαρχος της Καβάρνας ήταν επισήμως δεδηλωμένος ΄΄Πατριαρχικός΄΄ [Rûm-Gagauz]· σημειωτέον ότι κατ΄ Ιούλιον μήνα του 1906 είχε εξαπολυθεί άγριος ανθελληνικός [= αντι-΄΄Πατριαρχικός΄΄] διωγμός στο βουλγαρικό Πριγκιπάτο).

Οι επιτυχίες των Οθωμανών κατά τα έτη 1393/1394 δεν είχαν ανέκκλητο αποτέλεσμα για τους ιδίους. Οι φόνιες συγκρούσεις στην ευρύτερη περιοχή συνεχίστησαν, και συνεχίζονταν επί πλέον του ημίσεος αιώνος (δέστε και προηγουμένως). Στο λυκόφως του 14^ου αιώνα (πιθανόν εν έτει 1397) οι οθωμανικές ορδές κατακλύζουν την γεωγραφική επαρχία της Καβάρνας-Καλιάκρας, τις κωμο(πόλεις) και την ύπαιθρο χώρα. Οι βάρβαροι εισβολείς θα σφαγιάσουν προδήλως τον άμαχο πληθυσμό ή θα τον εξανδραποδίσουν. Οι αμόλυντες κορασίδες είτε θα πωληθούν ως σκλάβες κι αυτές είτε θα στελεχώσουν τα χαρέμια των Οθωμανών πασάδων, αγάδων και λοιπών. Αυτά όμως δεν δύνανται να συμβούν με τους πιστούς στην Ορθοδοξία Γκαγκα(β)ούζηδες. Η προοπτική να αιχμαλωτισθούν ηχεί αδιανόητη. Δεν θα ατιμασθούν από τους απίστους. Ορθοδοξία ή θάνατος. Έτσι, περί τις τεσσαράκοντα Γκαγκα(β)ούζες κορασίδες της περιοχής θα αυτοθυσιαστούν υπέρ Πίστεως και Γένους. Θα προστρέξουν ομαδόν στην εσχατιά του ακρωτηρίου Καλιάκρα, και αφού πλέξουν την κόμη της κεφαλής τους (το βοστρυχίζειν ένδειξη σεβασμού προς το Θείον που επρόκειτο να μεταβούν), θα πηδήξουν στα βάθη του Ευξείνου Πόντου. Εκεί, σήμερα, κοντά στο σημείο της αυτοθυσίας των κορασίδων υψούται οβελίσκος καλούμενος ως Η Πύλη των 40 Παρθένων. Έτσι, το μνημειακό τοπίο έδωσε υλική υπόσταση στη δημόσια ανάμνηση, επιβεβαίωσε την κρατούσα αντίληψη της κοινότητας για το παρελθόν.

Μετά από τέσσερις αιώνες περίπου έχουμε δύο πιστά αντίγραφα της αυτοθυσίας στο ακρωτήριο Καλιάκρα. Η Ορθοδοξία, ο Ελληνισμός, οι πιστοί στον Οικουμενικό Ποιμενάρχη της Πόλης, οι γυναίκες του Ανατολικού Ορθοδόξου Δόγματος δεν είναι δυνατόν να διανοηθούν δουλεία ή αλλαξοπιστία.

Τον Δεκέμβριο του 1803 τα (κατά το μάλλον Αλβανόφωνα μουσουλμανικά) στρατεύματα του Αλή Τεπελενλή, πασά των Ιωαννίνων της οθωμανοκρατούμενης Ηπείρου, προχωρούν σε οσημέραι κατάληψη της ορεινής σουλιώτικης επικράτειας -κειμένης κάπου στην ενδοχώρα του μεταιχμίου των σημερινών Περιφερειακών Ενοτήτων Ιωαννίνων-Θεσπρωτίας-Πρεβέζης. Είχε προηγηθεί προδοτική ενέργεια εναντίον των (κατά το μάλλον Αλβανοφώνων) Χριστιανών Ορθοδόξων Σουλιωτών. Σημειώνεται πως οι αγώνες των γηγενών κατοίκων των σουλιώτικων ορέων με τους Μουσουλμάνους του Αλή υπήρξαν σκληροί διαχρονικά. Και νικητές πάντοτε οι Σουλιώτες. Ο συνασπισμός των Σουλιωτοχωρίων όμως από τον Δεκέμβριο του 1803, και μετά από εσχάτη προδοσία, έχανε τον ελεύθερο βίο του. Και μολονότι οι Σουλιώτες έπρεπε να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, εντούτοις ουδέποτε εναπέθεσαν το θρυλικό καριοφίλι τους ή το τιμημένο γιαταγάνι τους.

Στις 18 Δεκεμβρίου 1803 (Ιουλιανό ημερολόγιο) ομάδα Σουλιωτών πολεμιστών, που συνέχιζαν τον αγώνα, διασπά τα στρατεύματα των πολεμίων και διαφεύγει. Την ίδια ημέρα ομάδα Σουλιωτισσών – περί τις 60 με 70 – με τα τέκνα τους (και κάποιοι άνδρες Σουλιώτες) καταφεύγουν στο Ζάλογγο, ένα όρος πλησίον της σύγχρονης Τοπικής Κοινότητας Καμαρίνας (της Δημοτικής Ενότητας Ζαλόγγου του Δήμου Πρεβέζης). Είναι, βεβαίως, αποφασισμένες να αποθάνουν, να θυσιάσουν και τα παιδιά τους (ομοίως κι οι ολίγοι άνδρες). Δεν θα τις μολύνουν οι εχθροί της Πίστεως και του Γένους, οι Μουσουλμάνοι. Στάθηκαν στα άκρα ενός απότομου κρημνού και έπεσαν μετά των τέκνων τους (και των ολίγων ανδρών). Αυτοθυσιάστηκαν υπέρ Πίστεως και Γένους. Εκεί, σήμερα, πλησίον του τόπου της αυτοθυσίας των Σουλιωτισσών, στο αγιασμένο Ζάλογγο, υπάρχει απέριττο μνημείο -τέσσερις γιγαντιαίες γυναικείες μορφές, το οποίο η θυγατέρα της Γαίας και του Ουρανού, η αθάνατη Μνημοσύνη, έστησε. Το μνημειακό τοπίο πλέον καθιστά αείμνηστο το γεγονός, ενσταλάζει αξίες και αρχές στους επιγόνους.

Εν έτει 1957 διά Βασιλικού Διατάγματος η πόλη της Νάουσας (στην σύγχρονη Περιφερειακή Ενότητα Ημαθίας) χαρακτηρίζεται ἡρωική πόλις. Έστω και το 1957 η Ελλάς κατενόησε ότι η μνημονική ένδεια ισοσθενεί με βαθμηδόν απώλεια της ταυτότητας.

Οι Ναουσαίοι τον Φεβρουάριο του 1822 ακολουθούν τους Ομογενείς τους στην Επανάσταση. Εξεγείρονται κατά των Μουσουλμάνων δυναστών. Επί δίμηνον ανθίστανται σθεναρά. Τον Απρίλιο όμως λυγίζουν, καταβάλλονται από τους άγαν υπέρτερους βαρβάρους. Η Νάουσα καταστρέφεται ολοσχερώς. Οι γηγενείς Χριστιανοί Ορθόδοξοι (Ελληνόφωνοι, αλλά και Αρωμουνόφωνοι και Σλαβόφωνοι) σφαγιάζονται ή εξανδραποδίζονται.

Στις 22 Απριλίου 1822 (Ιουλιανό ημερολόγιο) η στάση των γυναικών Ορθοδόξων Χριστιανών, του θήλεος Ελληνισμού, απέναντι στην Πίστη και το Γένος επιβεβαιώνεται και πάλιν. Περί τις 13 με 15 γυναίκες της Νάουσας δεν θα εξανδραποδισθούν, δεν θα αλλαξοπιστήσουν. Συνεκεντρώθησαν στην όχθη του ποταμού της Αράπιτσας (διασχίζει την Νάουσα), στην θέση ΄΄Στουμπάνοι΄΄, και έπεσαν μετά των τέκνων τους στα ορμητικά νερά. Αυτοθυσιάστηκαν υπέρ Πίστεως και Γένους.

Το ανεγερθέν μνημείο στον τόπο της συλλογικής αυτοθυσίας -μία γυναίκα κρατεί με στοργή στις αγκάλες της τα δύο της τέκνα, πειθαρχεί στα κελεύσματα της συλλογικής μνήμης. Το έργο δίδει εντολή στον επισκέπτη του να αναλογιστεί το βάθος του κακού και να στοχαστεί το ύψος του ηρωισμού. Το μνημειακό τοπίο συμπληροί η πλησίον του μνημείου των ηρωίδων μεγάλη εγχάρακτη στήλη: «Διαβάτη, στάσου με ευλάβεια στη μνήμη των νεκρών. Μέσα στο βάραθρο που ξανοίγεται μπροστά σου, βρήκαν ένδοξο και ηρωικό θάνατο οι γυναίκες και τα παιδιά της Νάουσας, για την ελευθερία και την ανεξαρτησία του ελληνικού έθνους, στις 22 Απριλίου 1822». Το μνημειακό τοπίο πλέον συνιστά πραγμάτωση των ενθυμήσεων, διεγείρει την μνήμη και βουβά αφηγείται το παρελθόν.

_______________________

^*Η εξουσία του κατοικοεδρεύοντος (από το 1453) στην Πόλη Σουλτάνου ήταν ελέω Αλλάχ. Η διακυβέρνηση της Επικρατείας του επερείδετο στην εκ των κανόνων του Ισλάμ υπαγορευόμενη ΄΄έννομη τάξη΄΄ και – το σημαντικότερο – οι μη πιστοί στο Ισλάμ υπήκοοι του Μουσουλμάνου Μονάρχη ήσαν διά Νόμου πολίτες β΄ κατηγορίας (πβ. την εφαρμογή των διατάξεων του συγκεκριμένου Νόμου στις ποικίλες εκφάνσεις του βίου των). Εν τω μεταξύ, ο όρος ΄΄Τουρκοκρατία΄΄ με τη λειτουργία του α΄ συνθετικού ΄΄Τουρκο-΄΄ ως γλωσσικού σημείου ενδεικτικού του θρησκεύματος – πβ. Τουρκαλβανοί (= Αλβανόφωνοι Μουσουλμάνοι), Τουρκοκρήτες (=οι εκ Κρήτης Μουσουλμάνοι), [Τουρκόφωνοι, Ελληνόφωνοι, Σλαβόφωνοι, Αρωμουνόφωνοι (Βλαχόφωνοι), Αθιγγανόφωνοι…] Τούρκοι (= [Τουρκόφωνοι, Ελληνόφωνοι, Σλαβόφωνοι, Αρωμουνόφωνοι, Αθιγγανόφωνοι…] Μουσουλμάνοι) κ.τ.ό. – ταυτοσημαίνεται ίσως με όρο ενδεικτικό ΄΄Ισλαμοκρατίας΄΄.

^**Παρεμπιπτόντως, περί των Γκαγκα(β)ούζηδων/Γκαγκα(β)ούζων της Ανατολικής Θράκης. Ζούσαν αιώνες εκεί, ενώ αρκετοί ήσαν μετανάστες των τελευταίων χρόνων από την Βουλγαρία. Το 1919, με την απελευθέρωση της περιοχής, συγκροτούν σύνταγμα εξ 700 ανδρών και εντάσσονται στον ελληνικό στρατό ξηράς (πβ. και γραπτή μαρτυρία του Κ. Γεραγά, Γενικού Διευθυντή της Διοικήσεως Θράκης κατά περίοδο εκείνη). Με την Συνθήκη της Λωζάννης (1923), ως ανταλλάξιμοι, εγκαθίστανται σε 30 κώμες της Δυτικής Θράκης (σε 26 του νομού Έβρου, 3 της Ροδόπης και μία της Ξάνθης), σε 10 κώμες της Μακεδονίας (σε 6 του νομού Θεσσαλονίκης και 4 των Σερρών) και σποράδην αλλού (σε κώμες της Κατερίνης, της Πτολεμαΐδας…). Στην Ν. Ζίχνη των Σερρών οι Γκαγκα(β)ούζοι ήσαν ενδαποί (ή προερχόμενοι από την Πελαγονία). Σήμερα ο συμπαγέστερος όμιλος Γκαγκα(β)ούζων βιοί στην αυτόνομη με ειδικό καθεστώς Γκαγκαουζία (στην Δημοκρατία της Μολδαβίας), μία μειονότητα στην de facto αυτόμονη Υπερδνειστερία (μεταξύ Μολδαβίας – Ουκρανίας), σποράδην σε πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, στην ανατολική Βουλγαρία -και δη στην επαρχία της Βάρνας (σε απογραφή του βουλγαρικού κράτους το 2006 κατεγράφησαν 12.000 άτομα που δήλωσαν Γκαγκα[β]ούζοι !), στο μόρφωμα των Σκοπίων αρκετοί (ακαθορίστου αριθμού) και κάποιοι αλλαχού. Στην Μολδαβία (πβ. την ιστορική περιοχή της Βεσσαραβίας) βρέθηκαν ως μετανάστες και πρόσφυγες από τις πατρογονικές παρευξείνιες εστίες τους, αφού οι τόποι τους κατεστράφησαν από τους Οθωμανούς (τους εκδικούνταν/εκδικήθηκαν, επειδή συμμετείχαν υπέρ των Ρώσων στους Ρωσοοθωμανικούς πολέμους, ενώ αδιαλείπτως στήριζαν πάσα εν γένει επαναστατική ενέργεια κατά των Οθωμανών). Πλήθη Γκαγκα(β)ούζηδων/Γκαγκα(β)ούζων ανά την οικουμένη δηλώνουν Έλληνες συνειδητά ! Η Ελλάς όμως τι πράττει;

^***Κατά την πανύστατη χρονική περίοδο της 1^ης δεκαετίας του 20^ου αιώνα η έννοια του ομοεθνούς αποκτά πάγιο, μόνιμο, διαυγές, πλήρες και απόλυτο περιεχόμενο για τον Nέο Ελληνισμό. Ο πιστός στον Οικουμενικό Ποιμενάρχη της Πόλης (= ‘’Πατριαρχικός’’) Ελληνόφωνος ή Σλαβόφωνος ή Αλβανόφωνος ή Αρωμουνόφωνος ή Τουρκόφωνος… Μακεδών/Ηπειρώτης/Θραξ/Μικρασιάτης/Δοβρουτσώτης… συνιστά πλέον Ομογενή των εντός της ελληνικής Επικράτειας πολιτών, εν αντιθέσει προς τον προσήλυτο στην σχισματική βουλγαρόφρονα Εξαρχία (= ΄΄Εξαρχικός΄΄) ή τον Αρωμουνόφωνο ρουμανίζοντα ή τον Σλαβόφωνο σερβίζοντα, που αυτομάτως καθίστανται αλλοεθνείς.