Γράφει ο Παντελής Σαββίδης

Την προηγούμενη εβδομάδα η ηγεσία του Κοσσυφοπεδίου επεδίωξε να αλλάξει τις πινακίδες στη Βόρεια Μιτρόβιτσα και να επιβάλει ταξιδιωτικά έγγραφα στους Σέρβους που εισέρχονται στην περιοχή ελέγχου της.

Προκλήθηκε ένταση και η απόφαση με παρέμβαση της διεθνούς κοινότητας αναβλήθηκε για έναν μήνα. Το πρόβλημα δεν λύθηκε. Μετατοπίστηκε χρονικά. Το Κοσσυφοπέδιο θα συνεχίσει να αποτελεί μια χέουσα πληγή στα Βαλκάνια.

Και το ερώτημα είναι: Μπορεί το Κοσσυφοπέδιο να αποσταθεροποιήσει –και πάλι– τα Βαλκάνια; Μπορεί η Ρωσία σε αντιπερισπασμό να μεταφέρει την πολεμική κρίση από το μέτωπο της Ουκρανίας στα Βαλκάνια;

Κρατώντας πάντα τις δέουσες επιφυλάξεις, η απάντησή μου είναι αρνητική.

Η Σερβία δεν έχει αναγνωρίσει ότι έχασε το Κοσσυφοπέδιο, θεωρεί ότι έχει να κάνει με μια προσωρινή κατάσταση την οποία θα προσπαθήσει την κατάλληλη στιγμή να αλλάξει – στο σερβικό Σύνταγμα το αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της επικράτειας της χώρας.

Έχει όμως ένα σημαντικό πρόβλημα το Βελιγράδι, πέρα της αναγνώρισης με απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης του Κοσσυφοπεδίου ως ανεξάρτητης οντότητας που δεν παραβίασε το Διεθνές Δίκαιο (κατά το δικαστήριο).

Το πρόβλημα είναι η σύνθεση του πληθυσμού· αν εξαιρεθούν ορισμένοι σερβικοί θύλακες, κυρίως πολιτιστικού χαρακτήρα (μοναστήρια κατά βάση), είναι στη συντριπτική του πλειοψηφία ο πληθυσμός είναι αλβανικός.

Η Βόρεια Μιτρόβιτσα όπου εκδηλώθηκε η ένταση είναι η περιοχή βορείως του γνωστού ποταμού Ιμπάρ. Ο ποταμός χωρίζει στα δύο την πόλη: Στο βόρειο μέρος της κατοικούν Σέρβοι και στο νότιο Αλβανοί. Ο ίδιος ο ποταμός, και η γέφυρα που ενώνει τις περιοχές, αποτέλεσαν στο παρελθόν σημεία έντασης μεταξύ των δύο λαών.

Στη Βόρεια Μιτρόβιτσα υπάρχει ένα είδος σερβικής αυτοδιοίκησης και ο έλεγχος της Πρίστινας είναι περιορισμένος έως ανύπαρκτος. Η Μιτρόβιτσα βορείως εφάπτεται με τη Σερβία και η επικοινωνία γίνεται ελεύθερα. Όμως, η ηγεσία των Κοσοβάρων επεδίωξε να ανακτήσει τον έλεγχο της περιοχής μέσω της προσπάθειας να επιβάλει ταξιδιωτικά έγγραφα στους Σέρβους που μπαινοβγαίνουν, και να καθιερώσει αλβανικές αντί σερβικές πινακίδες. Και εκεί αντέδρασε η Σερβία.

Η ψύχραιμη προσέγγιση των αντιδράσεων μετά την ηρεμία που επήλθε έδειξε πως δεν είχε τις διαστάσεις που μεταδόθηκαν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η Μιτρόβιτσα όμως αποτελεί τόπο διένεξης μεταξύ Σέρβων και Αλβανών. Σύμφωνα με την πολιτική ατζέντα του Βελιγραδίου, πρέπει να παραχωρηθεί στη Σερβία. Δεν συζητάει τίποτε άλλο.

Όμως στο Κοσσυφοπέδιο Σέρβοι υπάρχουν και σε θύλακες περί τα ιστορικά σερβικά μοναστήρια. Οι περιοχές αυτές έχουν ενταχθεί από ευρωπαϊκής πλευράς σε ειδικό καθεστώς. Υπάρχει μάλιστα και ειδικός Ευρωπαίος αξιωματούχος –συνήθως πρέσβης– που φροντίζει για τη σερβική πολιτιστική κληρονομιά.

Οι Σέρβοι που κατοικούν στις περιοχές αυτές είναι λίγοι αριθμητικά. Τη σερβική παρουσία στο Κοσσυφοπέδιο την ενισχύει Μιτρόβιτσα η οποία αποτελεί το ⅟₁₀ της κοσοβαρικής επικράτειας. Μια προσάρτησή της στη Σερβία θα άφηνε στη μοίρα τους και τους άλλους σερβικούς θύλακες και την πολιτιστική και θρησκευτική παράδοση των Σέρβων στο Κοσσυφοπέδιο. Γι’ αυτό υπάρχει ένας προβληματισμός κατά πόσο θα πρέπει να προσαρτηθεί. Εντούτοις, η σερβική κυβέρνηση έχει στην ατζέντα το συγκεκριμένο θέμα.

Υπάρχει και κάτι άλλο που προβληματίζει τη σερβική ηγεσία. Στο Κοσσυφοπέδιο έχουν δημιουργηθεί και κόμματα Σέρβων που εκπροσωπούνται στο κοσοβαρικό Κοινοβούλιο. Υπάρχει δηλαδή μια διόλου ευκαταφρόνητη κοινοβουλευτική παρουσία. Τη βαρύτητα σ’ αυτήν την παρουσία δίνει και πάλι η Μιτρόβιτσα με τον πληθυσμό που διαθέτει. Χωρίς αυτή η κοινοβουλευτική επιρροή των Σέρβων του Κοσσυφοπεδίου θα μειωθεί κατά πολύ.

Η κατάσταση που περιγράφεται παραπάνω είναι παγιωμένη εδώ και χρόνια. Και επειδή οι μεν Σέρβοι θέλουν να προχωρήσουν τις διαδικασίες προς την ΕΕ, οι δε Κοσοβάροι να επιτύχουν την αναγνώριση από περισσότερες χώρες και να ενταχθούν σε διεθνείς οργανισμούς (στους οποίους σήμερα δεν ανήκουν), έγιναν προσπάθειες ώστε οι δύο πλευρές να έρθουν σε συνεννόηση προκειμένου να βρεθεί λύση στο πρόβλημα που τις ταλανίζει.

Η οργανωμένη αυτή προσπάθεια έγινε από την ΕΕ και ονομάστηκε Συμφωνία των Βρυξελλών. Επιτεύχθηκε στις 19 Απριλίου 2013 και υπογράφηκε από τους πρωθυπουργούς Ίβιτσα Ντάσιτς της Σερβίας και Χασίμ Θάτσι του Κοσσυφοπεδίου. Οι συνομιλίες συνεχίζονται έκτοτε, με τη Σερβία να διεκδικεί τη Μιτρόβιτσα και ειδικό καθεστώς για τους θύλακές της, και τους Κοσοβάρους να ζητούν την παραχώρηση της Κοιλάδας του Πρέσεβο, μιας σερβικής περιοχής που κατοικείται στην πλειοψηφία της από Αλβανούς.

Είναι δύσκολο να υπάρξει κατάληξη σ’ αυτές τις συνομιλίες.

Η θέση των ΗΠΑ –όπως διαμορφώθηκε επί Τραμπ– ήταν ότι θα επικροτηθεί όποια συμφωνία επέλθει μεταξύ Σέρβων και Κοσοβάρων, ακόμη και αν πρόκειται για αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια. Η θέση της Γερμανίας (η ΕΕ δεν έχει κοινή θέση διότι χώρες-μέλη της δεν έχουν αναγνωρίσει το Κοσσυφοπέδιο) είναι ότι οποιαδήποτε αλλαγή συνόρων θα είναι επικίνδυνη, και ότι οι δύο πλευρές θα πρέπει να έλθουν σε συμφωνία χωρίς αλλαγές συνόρων, με σεβασμό των ανθρωπίνων και μειονοτικών δικαιωμάτων και των αρχών του Διεθνούς Δικαίου.

Αυτές ήταν οι εξελίξεις μέχρι προχθές, οπότε η κυβέρνηση του Κοσσυφοπεδίου επιχείρησε να ταράξει τα νερά με την απόφασή της να επιβάλει ταξιδιωτικά έγγραφα στους Σέρβους που εισέρχονται στην Μιτρόβιτσα επικαλούμενη αμοιβαιότητα. Διότι και οι Σέρβοι επέβαλαν το ίδιο καθεστώς στους Αλβανούς του Κοσσυφοπεδίου.

Οι αντιδράσεις ανέβαλαν την απόφαση από την Πρίστινα. Θα κλιμακώσουν μετά από έναν μήνα οι Κοσοβάροι; Και πώς θα αντιδράσει η Σερβία;

Οι Κοσοβάροι δεν μπορούν να κινηθούν πέρα από τη βούληση των ΗΠΑ και της ΕΕ, διότι το κράτος τους υπάρχει χάρη της βοήθειας που του παρέχεται. Δεν έχει αναγνωριστεί και στον ΟΗΕ, ενώ οι χώρες που το έχουν αναγνωρίσει είναι λίγες σχετικά. (Η Ελλάδα και η Κύπρος δεν έχουν προχωρήσει σε αναγνώριση.)

Από την άλλη, και οι Σέρβοι είναι αμφίβολο αν θα θελήσουν να διακινδυνεύσουν μια νέα διεθνή απομόνωση. Σε στρατιωτικό επίπεδο ο στρατός τους –με βάση τα παλαιά παραδεδεγμένα, πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία– θα μπορούσε να καταλάβει την Μιτρόβιτσα, αλλά πέραν αυτής τα πράγματα θα εξελίσσονταν σε ένα εχθρικό περιβάλλον που είναι αμφίβολο αν θα μπορούσε να το ελέγξει το Βελιγράδι.

Μένει να δούμε αν μπορεί να ενισχύσουν τη ρευστότητα η Ρωσία ή οι ΗΠΑ. Θεωρητικά η Μόσχα θα μπορούσε να κάνει μια κίνηση αντιπερισπασμού από το ουκρανικό μέτωπο και να ανοίξει ένα άλλο, αλλά το ερώτημα είναι πώς. Δεν διαθέτει στρατιωτικές δυνάμεις στα Βαλκάνια και η επιρροή της περιορίζεται λίγο στη Σερβία και αρκετά στη Ρεπούμπλικα Σέρμπσκα, στους Σέρβους δηλαδή της Βοσνίας.

Είναι δύσκολο και οι δύο λαοί να δεχθούν προκειμένου να διευκολύνουν τη Ρωσία να μπουν και πάλι σε μια αιματηρή πολεμική περιπέτεια μετά το δράμα που έζησαν τη δεκαετία του ’90.

Άλλωστε οι Αμερικανοί με την αφελή κίνηση που έκανε η προέδρος της Βουλής τους Νάνσι Πελόζι φρόντισαν να ενεργοποιήσουν μια ακόμη διεθνή πληγή, στην Ταϊβάν, γεγονός που δίνει στον Ρώσο πρόεδρο την ευκαιρία να παίξει και σε ένα άλλο μέτωπο.

Τέλος σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, δεν τη συμφέρει μια αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια για να αποφευχθεί το αποκαλούμενο domino effect. Αν παρ’ όλα αυτά συμβεί αυτή η αλλαγή, θα πρέπει να θυμηθεί πως η παραχώρηση του Κοσσυφοπεδίου στη Σερβία είχε συνδεθεί με την παραχώρηση της Βορείου Ηπείρου στην Αλβανία, και να βρει διπλωματικό και νομικοπολιτικό τρόπο να κάνει τη σύνδεση προς όφελος της ελληνικής μειονότητας και των διαταραγμένων ελληνοαλβανικών σχέσεων λόγω της υπαναχώρησης των Τιράνων από τη συμφωνία για τις θαλάσσιες ζώνες – χωρίς φυσικά να διαταραχθεί η ειρήνη στην περιοχή.

pontosnews.gr