Ενώ τα μάτια της διεθνούς κοινότητας βρίσκονται στην Ουκρανία, το παιχνίδι στη Μέση Ανατολή δεν έχει σταματήσει, καθώς η Τουρκία απειλεί πως θα ξεκινήσει μια νέα επιχειρήση στη Συρία κατά των Κούρδων, ενώ έχει ήδη ξεκινήσει αντικουρδικές επιχειρήσεις στο Ιράκ, την ίδια ώρα που το κουρδικό χαρτί παίζεται και σε ό,τι αφορά την αίτηση ένταξης Σουηδίας και Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ.

Μια ενδεχόμενη νέα επιχείρηση της Τουρκίας στη Συρία αναμένεται να προκαλέσει νέα αναταραχή στη χώρα αυτή και ενδεχομένως να ενισχυθούν οι μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές. Όμως, εδώ και αρκετά χρόνια, σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, όπως αρχίζει να συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό και στην Ανατολική Ευρώπη, ξεκίνησε η ανέγερση φρακτών και τειχών για περιορισμό των ροών, αλλά και της διείσδυσης τρομοκρατών και εγκληματικών στοιχείων.

Ηλεκτροφόρος Φράχτης Ιράκ-Συρίας

Στα τέλη Οκτωβρίου 2021, ο Ιρακινός Στρατός ανακοίνωσε ότι έχει κατασκευάσει στα σύνορα με τη Συρία ηλεκτροφόρο φράχτη μήκους 650 χιλιομέτρων, που περιλαμβάνει συρματοπλέγματα και παρατηρητήρια.

Όπως δήλωσε στο Ιρακινό Πρακτορείο Ειδήσεων (INA, 21/10/2021), ο εκπρόσωπος του Ιρακινού Στρατού, Υποστράτηγος Yahya Rasool, «ο φράχτης ασφαλείας μήκους 650 χιλιομέτρων με τη συριακη πλευρά περιλαμβάνει οχυρώσεις, συμπεριλαμβομένης τάφρου, θερμικών καμερών και συρματοπλέγματος». Πρόσθεσε πως «ο κίνδυνος παραμένει εντός του συριακού εδάφους, ειδικά σε περιοχές στα βορειοδυτικά, όπου υπάρχουν τρομοκρατικές ομάδες».

Ο Y. Rasool τόνισε ότι «τα σύνορα με τις γειτονικές χώρες είναι καλά ασφαλισμένα από συνοριοφύλακες, αλλά μας ενδιαφέρει να θέσουμε υπό έλεγχον ολόκληρη την ιρακινο-συριακή μεθόριο και να αποτρέψουμε τη διείσδυση τρομοκρατών στο Ιράκ». Είπε, επίσης, πως οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας έχουν ξεκινήσει μια μεγάλη προσπάθεια συλλογής πληροφοριών, παράλληλα με την επιχείρηση που ξεκίνησε η Ιρακινή Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (INIS) κατά τρομοκρατών, των χρηματοδοτών τους και οργανωμένου εγκλήματος.

Σημειώνεται ότι η INIS είναι η υπηρεσία πληροφοριών του Ιράκ που διαδέχτηκε την ISS ή «Mukhabarat» του Saddam Hussein, η οποία διαλύθηκε το 2003, μετά την αμερικανική εισβολή του Μαρτίου του 2003. Η διάλυση της ISS έγινε με Διάταγμα του Αμερικανού Πρέσβη L. Paul Bremer, πρώτου διοικητή της Προσωρινής Συμμαχικής Αρχής, δηλαδή της μεταβατικής κατοχικής κυβέρνησης. Το Διάταγμα «CPA Order Number 2: Dissolution of Entities» της 23ης Μαΐου 2003 διέλυσε μεγάλο μέρος του οικοδομήματος ασφαλείας του Ιράκ, συμπεριλαμβανομένων των Ενόπλων Δυνάμεων, ορισμένων Σωμάτων Ασφαλείας και Παραστρατιωτικών Σχηματισμών πιστών στο κόμμα Ba’ath, καθώς και των Υπηρεσιών Πληροφοριών. Η απόφαση του L.P. Bremer, που φαίνεται να έγινε χωρίς προηγούμενη συνεννόηση με το State Department και το ΥΠΑΜ, θεωρείται από πολλούς ως ένας από τους λόγους που οδήγησαν στο χάος που ακολούθησε και λειτούργησαν αποτρεπτικά στη γρήγορη ανοικοδόμηση της χώρας (New York Times, 17/03/2008).

Τα σύνορα Ιράκ-Συρίας αποτελούν πηγή ανησυχίας για την κυβέρνηση της Βαγδάτης εδώ και πολλά χρόνια, λόγω της εισόδου τρομοκρατών της ISIS στη χώρα. Την ίδια περίοδο που ανακοινώθηκε η ολοκλήρωση του φράχτη, το ΥΠΑΜ της χώρας είχε ανακοινώσει πως απέτρεψε τρομοκρατική επίθεση κατά σχηματισμού οχημάτων επιμελητείας και υλικοτεχνικής υποστήριξης στην περιοχή της Βαβυλώνας, νοτίως της Βαγδάτης.

Το 2017, το Ιράκ κήρυξε τη νίκη επί της ISIS ανακτώντας όλα τα εδάφη που είχε υπό τον έλεγχό της η τρομοκρατική οργάνωση από το καλοκαίρι του 2014, που αναλογούσε σε περίπου στο ένα τρίτο του εδάφους της χώρας. Η οργάνωση, ωστόσο, φαίνεται πως διατηρεί εν υπνώσει πυρήνες (“sleeper cells”) σε μεγάλες περιοχές του Ιράκ και κατά καιρούς εξαπολύει σποραδικές επιθέσεις (Middle East Monitor, 21/10/2021).

Πέραν των τρομοκρατών, στόχος του ηλεκτροφόρου φράχτη είναι η παρεμπόδιση εισόδου λαθρεμπόρων. Η ανέγερσή του ξεκίνησε από το 2018 και εντασσόταν στην ευρύτερη στρατηγική του Ιράκ για αναχαίτιση της ISIS, συνεργαζόμενο τόσο με τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ κουρδικές δυνάμεις της SDF, όσο και με την κυβέρνηση της Συρίας, που στηρίζεται από τη Ρωσία και το Ιράν. Η Ιρακινή Δύναμη Συνοριοφυλακής (Iraqi Border Guard Force) περιπολεί τον φράχτη, γίνεται χρήση drones και πολλές φορές επιτρέπεται σε μαχητές των Ιρακινών Λαϊκών Δυνάμεων Κινητοποίησης (Iraqi Popular Mobilization Forces), που έχουν απορροφήσει μια σειρά πολιτοφυλακών και παραστρατιωτικών σχηματισμών, να περνούν τα σύνορα προς Συρία για επιχειρήσεις κατά της ISIS (Newsweek, 07/02/2018). Εκτιμάται ότι ο φράχτης, που ξεκίνησε στο τρίγωνο Ιορδανίας-Συρίας-Ιράκ, θα επεκταθεί για να καλύψει όλα τα σύνορα της χώρας.

Τείχος στη Νινευή: Το πολιτικό τρίγωνο Ροτζάβα, Claw-Lock & YBS

Ένας μέρος των συνόρων όμως θα μετατραπεί σε τσιμεντένιο τείχος, για ενίσχυση της αποτροπής του. Το ιρακινό τείχος είναι στα σύνορα με τη συριακή επαρχία της Αλ-Χασακά, η οποία αυτήν τη στιγμή κυβερνάται από την αυτοανακηρυχθείσα το 2012 «Αυτόνομη Διοίκηση της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας» (Autonomous Administration of North & East Syria). Το καθεστώς της AANES, που δεν αναγνωρίζεται από την κυβέρνηση της Συρίας ή οποιαδήποτε άλλη κυβέρνηση, εκτός από την τοπική βουλή της Καταλωνίας, είναι ουσιαστικά η κουρδική Ροτζάβα υπό τον έλεγχο των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (Syrian Democratic Forces). Στις SDF συμμετέχουν οι κουρδικοί σχηματισμοί YPG, YPJ και YAT (καθώς και κάποιες μικρότερες ασσυριακές και χριστιανικές πολιτοφυλακές), τους οποίους η Τουρκία χαρακτηρίζει «τρομοκρατικούς».

Το «πρώτο στάδιο» του τείχους έχει μήκος 12 χιλιόμετρα και ύψος 3,5 μέτρα και κατασκευάστηκε στην επαρχία Νινευή, στην περιοχή της Σιντζάρ, στο βορειοδυτικό Ιράκ (AFP, 27/03/2022). Σύμφωνα με τους Ιρακινούς αξιωματούχους, στόχος παραμένει η αποτροπή της εισόδους τρομοκρατών της ISIS εντός της χώρας, ενώ δεν έχει διευκρινιστεί μέχρι στιγμής η έκταση του τείχους. Η ίδια πηγή αναφέρει πως τον Ιανουάριο, στη συριακή επαρχία που ελέγχεται από τους Κούρδους, μαχητές της ISIS επιτέθηκαν σε φυλακή για να απελευθερώσουν τζιχαντιστές συντρόφους τους, πυροδοτώντας συγκρούσεις που κράτησαν για μέρες και άφησαν πίσω τους εκατοντάδες νεκρούς. Εκτιμάται πως πολλοί από αυτούς τους κρατουμένους διέφυγαν είτε προς Τουρκία είτε τουρκοκρατούμενες περιοχές της Συρίας. Παρά την εξαγγελθείσα νίκη του Ιράκ επί της ISIS, παραμένει μια χαμηλού επιπέδου εξέγερση, η οποία φουντώνει από καιρού εις καιρόν, ιδιαίτερα στις αγροτικές και ορεινές περιοχές μεταξύ του κουρδικού Ιράκ και των βόρειων προαστίων της πρωτεύουσας.

Σύμφωνα με μιαν άλλη προσέγγιση, πίσω από την ανέγερση του τείχους στη Σιντζάρ υπάρχουν άλλες σκοπιμότητες, που έχουν να κάνουν με την τουρκική επιχείρηση «Claw-Lock» στην ίδια περιοχή, που ξεκίνησε στις 17 Απριλίου 2022 (βλ. «Σημερινή», 22/05/2022). Όπως γράφει ο Fehim Tastekin στο «Al-Monitor» (03/05/2022), η ανέγερση του τείχους στη Σιντζάρ από τη μια φαίνεται να βολεύει την Τουρκία διότι αποκόπτει την επικοινωνία μεταξύ των Κούρδων από την κάθε πλευρά των συνόρων, από την άλλη το Ιράκ ασκεί αποτελεσματικότερο έλεγχο στην περιοχή αφού ελέγχεται από τη γιαζιντιτική πολιτοφυλακή YBS (που συνεργάζεται με τους Κούρδους της YPG) και η οποία δεν έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στις δυνάμεις ISF, περιλαμβανομένων των κουρδικών Peshmerga του Ιράκ. Ο φράχτης δυσχεραίνει την πρόσβαση σε «ανθρωπιστικούς διαδρόμους», όπως το ανεπίσημο «Highway 47» προς Συρία, το οποίο οι Γιαζιντίτες μπορούν να χρησιμοποιούν για να διαφύγουν από τις επιθέσεις της ISIS.

Όπως αναφέρει σε ανάλυσή του στο United States Institute of Peace (12/04/2021), o Osama Gharizi, ειδικός για θέματα που αφορούν το Ιράκ, η επαρχία αποτελείται από 14 περιοχές και είναι διαφιλονικούμενη μεταξύ της κεντρικής κυβέρνησης του Ιράκ και της Αυτόνομης Κυβέρνησης του Κουρδιστάν στο Ιράκ (Kurdish Regional Government). Μεταξύ των ομάδων που επιζητούν τον πολιτικό έλεγχο της περιοχής είναι οι Λαϊκές Δυνάμεις Κινητοποίησης, το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (PKK), οι Peshmerga της KRG και οι κυβερνητικές δυνάμεις της Βαγδάτης.

Φράχτες & τείχη σε όλη τη Μέση Ανατολή

Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι φράχτες και τείχη υψώνονται στη Μέση Ανατολή. Η Σαουδική Αραβία από το 2015 κτίζει φράχτη, μήκους 900 χιλιομέτρων, για να καλύψει το εύρος το συνόρων της με το Ιράκ, με στόχο να ανακόψει την είσοδο σε ισλαμιστές της ISIS. Από σχετικά δημοσιεύματα της εποχής, φαίνεται πως το μοντέλο που υιοθετεί τώρα το Ιράκ μοιάζει πολύ με αυτό που έχτισε η Σαουδική Αραβία στα δικά τους κοινά σύνορα, που περιλαμβάνει πολλαπλά εμπόδια. Η συζήτηση για έναν τέτοιο φράχτη ξεκίνησε από το 2006, όταν φούντωνε ο ιρακινός εμφύλιος πόλεμος, αλλά η κατασκευή ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2014, όταν η ιρακινή παραμεθόριος περιοχή ήταν υπό τον έλεγχο της ISIS και είχαν διενεργηθεί επιθέσεις κατά σαουδαραβικού συνοριακού φυλακίου (Telegraph, 14/01/2015). Η Σαουδική Αραβία ανήγειρε επίσης φράχτη σε αρκετά σημεία των συνόρων της με την Υεμένη στον νότο.

Παρά τις φωνασκίες της κατά της ανέγερσης ελληνικού φράχτη στον Έβρο, για αντιμετώπιση της εργαλειοποιημένης λαθρομετανάστευσης, η ίδια η Τουρκία ξεκίνησε από τον Ιούλιο του 2021 την ανέγερση τσιμεντένιου τείχους στα σύνορά της με το Ιράν. Στόχος του φράχτη είναι η απαγόρευση των μεταναστευτικών ροών και λαθρεμπορίας όπως αυτές που προέρχονται μέσω Ιράν από το Ιράκ και το Αφγανιστάν, αλλά και η αποτροπή της δράσης των Κούρδων μαχητών που βρίσκονται στη Ιράν. Ο τοίχος θα έχει μήκος 295 χιλιόμετρα, ύψος 3 μέτρα και περιλαμβάνει και το σκάψιμο τάφρου και αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στο 2023 (Πρώτο Θέμα, 28/07/2021· Hurriyet, 26/04/2022). Πέραν των περιπολιών από στρατό, χωροφυλακή και αστυνομία, έχουν ανεγερθεί 103 παρατηρητήρια, γίνεται χρήση «drone killers» και «drone jammers» και υπάρχουν θερμικές κάμερες και συστήματα ραδιοεντοπισμού. Η Τουρκία καλεί Ευρωπαίους δημοσιογράφους σε περιοχές των συνορών, όπως το Βαν, για να τους δείξει πως «το πρόβλημα ασφαλείας της Ευρώπης δεν ξεκινά με την Ελλάδα και τη Βουλγαρία, ξεκινά εδώ», δικαιολογώντας επικοινωνιακά την πολιτική της (Politico, 03/01/2022).

Ιρακινές Δυνάμεις Ασφαλείας & Ιρακινή Ομοσπονδιακή Αστυνομία

Σύμφωνα με τη σχετική πληροφόρηση που υπάρχει στην ιστοσελίδα του Διεθνούς Συνασπισμού κατά του Ισλαμικού Κράτους (Global Coalition to Defeat Daesh/ISIS, globalcoalition.org, 29/04/2022), οι Ιρακινές Δυνάμεις Ασφαλείας (ISF, Iraqi Security Forces, όπως χαρακτηρίζονται από τις ΗΠΑ τα στρατιωτικά και αστυνομικά σώματα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας του Ιράκ που δημιουργήθηκαν μετά το 2003), έχουν εκπαιδευτεί και εποπτεύουν τον φράχτη στα σύνορα με τη Συρία για αποτροπή διείσδυσης μαχητών της ISIS. Η τάφρος που δημιουργήθηκε είναι 3 μέτρα βάθος και 3 μέτρα πλάτος, απροσπέλαστη από ανθρώπους, οχήματα, ακόμη και ζώα. Έχουν δημιουργηθεί οχυρωματικά έργα από άμμο και τσιμεντένια παρατηρητήρια, ενισχυμένα φυσικά από τις κάμερες. Για πρώτη φορά οι στρατιώτες έχουν κυάλια νυκτός.

Η Ιρακινή Ομοσπονδιακή Αστυνομία (Iraqi Federal Police) υπάγεται στο Υπουργείο Εσωτερικών και έχει χαρακτηριστικά Χωροφυλακής, με τα στελέχη της να έχουν λάβει στρατιωτική εκπαίδευση. Η Ομοσπονδιακή Αστυνομία καλύπτει το κενό μεταξύ τοπικών αστυνομικών αρχών και του στρατού. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της globalcoalition.org (13/05/2022), η IFP αναζητεί «εν υπνώσει πυρήνες» της ISIS εντός της ιρακινής επικράτειας, συμπεριλαμβανομένων και συμμοριών που σχετίζονται με αυτήν και εμπλέκονται σε λαθρεμπόριο ναρκωτικών, εμπορία προσώπων και άλλες εγκληματικές ενέργειες που αποφέρουν οικονομικό όφελος στην τρομοκρατική οργάνωση.

Στην αποστολή της IFP περιλαμβάνεται η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, του κυβερνοεγκλήματος, η προστασία σημαντικών γεωγραφκών τομέων, κρίσιμων υποδομών και κατοικημένων περιοχών. Η IFP, όπως και οι υπόλοιπες ISF, έχουν λάβει εκπαίδευση και υλικοτεχνική στήριξη από τον Διεθνή Συνασπισμό.

Για την ιστορία, η Κύπρος συμμετέχει στον Διεθνή Συνασπισμό κατά του Ισλαμικού Κράτους, που ιδρύθηκε το 2014 και ανάμεσα στα 84 μέλη του περιλαμβάνονται κράτη και διεθνείς οργανισμοί. Στην πιο πρόσφατη συνάντησή του στο Μαρακές του Μαρόκο, στις 11 Μαΐου 2022, με βασικό αντικείμενο τον συντονισμό των διεθνών προσπαθειών για καταπολέμηση της τρομοκρατίας, εκπροσωπήθηκε και η Κύπρος από τον ΥΠΕΞ Ιωάννη Κασουλίδη.

* Αστυνομικές Σπουδές, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 19/06/2022, στήλη «Άμυνας & Ασφάλειας Αφηγήματα»)