Ήταν ο άνθρωπος που έγραψε τον πρόλογο στο λεξικό (Romeika – Türkçe Sözlük) του Βάιου Τουρσούν, το οποίο εκδόθηκε το 2019 στην Τουρκία από τον εκδοτικό οίκο Heyamola και η πρώτη έκδοση έγινε ανάρπαστη.

Γράφει ο Χρήστος Κωνσταντινίδης

Η είδηση του φευγιού του συγκλόνισε τους λάτρεις της ελληνικής γλώσσας παγκοσμίως. Ο κορυφαίος Βρετανός καθηγητής νεοελληνικών σπουδών, Πίτερ Μάκριτζ, απεβίωσε την Πέμπτη 16 Ιουνίου σε ηλικία 76 ετών. Είχε ταυτιστεί με το νεοελληνικό διαφωτισμό και τη νεοελληνική γλώσσα. Μέσα από τα βιβλία του και τα συγγράμματα του, καταπιανόταν συστηματικά με θέματα του ελληνικού πολιτισμού. Όπως επισημαίνουν άνθρωποι που τον γνώριζαν καλά «μέχρι το τέλος της ζωής του παρακολουθούσε εξαντλητικά όλη την ελληνική βιβλιογραφία». Μεταξύ των δικών του έργων συμπεριλαμβάνονται: «Η νεοελληνική γλώσσα», «Γλώσσα και εθνική ταυτότητα στην Ελλάδα, 1766-1976», «Βασική γραμματική της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας». Εξίσου σημαντική θεωρείται η αρθρογραφία του αλλά και οι μεταφράσεις του στα αγγλικά πολλών ελληνικών κειμένων. Αξιομνημόνευτες είναι οι μεταφράσεις των πεζογραφημάτων του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Γιώργου Βιζυηνού, του Παντελή Πρεβελάκη, αλλά και των ποιημάτων του Γιώργου Σεφέρη, του ‘Αρη Αλεξάνδρου και του Τίτου Πατρίκιου.

Τα απομνημονεύματά του

Η αγάπη του Μάκριτζ για τα ποντιακά ήταν ιδιαίτερη! Ήταν ο άνθρωπος που έγραψε τον πρόλογο στο λεξικό (Romeika – Türkçe Sözlük) του Βάιου Τουρσούν, το οποίο εκδόθηκε το 2019 στην Τουρκία από τον εκδοτικό οίκο Heyamola και η πρώτη έκδοση έγινε ανάρπαστη.

Σε ανάρτησή του ο συγγραφέας μοιράστηκε ένα από τα τελευταία μηνύματα που έστειλε μέσω e-mail, στο οποίο εξέφρασε την αγανάκτηση του.

—–

«Γεια σου Βάγιο!

Έχουμε καιρό να επικοινωνήσουμε. Ελπίζω να είσαι καλά.

Δυστυχώς η υγεία μου πάει από το κακό στο χειρότερο. Οι κακοήθεις όγκοι συνεχίζουν και μεγαλώνουν παρ’ όλες τις “θεραπείες”. Γι’ αυτό τον λόγο αποφάσισα να γράψω τα απομνημονεύματά μου, με την ελπίδα ότι θα τα καταφέρω να τα ολοκληρώσω όσο έχω τις δυνάμεις.

Ένα κεφάλαιο των απομνημονευμάτων αφιερώνεται στην έρευνά μου για τα Ρωμαίικα/Ποντιακά. Θα μιλήσω έξω απ’ τα δόντια και θα εκφράσω την οργή μου για το ότι κανένας Έλληνας γλωσσολόγος στην Ελλάδα δεν έχει αναφέρει το έργο μου, εκτός αν θέλει να αρνηθεί την ύπαρξη του ποντιακού απαρεμφάτου! Είναι παράλογη κατάσταση – σαν να μην μπορούν να παραδεχτούν ότι Μουσουλμάνοι Πόντιοι στην Τουρκία έχουν διατηρήσει το αρχαίο ελληνικό απαρέμφατο, ενώ οι Χριστιανοί στην Ελλάδα δεν το ξέρουν!

Κατά τη διάρκεια της ετοιμασίας του κεφαλαίου έχω ξανακοιτάξει την έρευνά μου για τα Ποντιακά, την οποία είχα διακόψει ουσιαστικά εδώ και 2-3 δεκαετίες. Αυτές τις μέρες κοιτάζω με περισσότερη προσοχή το λεξικό σου και βρήκα ότι είναι αληθινά θησαυρός μοναδικός. Λυπάμαι που την εποχή που το ετοίμαζες ήμουν απασχολημένος με άλλα πράγματα και δεν μπόρεσα να αφιερώσω στο λεξικό σου την προσοχή που αληθινά αξίζει.»

Τί αναφέρει για τα ποντιακά ο Μάκριτζ

«Ως ειδικός της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού, θεωρώ θαυμαστό το γεγονός ότι τόσες πολλές λέξεις και γράμματα, χαρακτηριστικά της αρχαίας ελληνικής γλώσσας που εξαφανίστηκαν από τη νεοελληνική, που μιλήθηκε στην Ελλάδα σήμερα, σώζονται στα στόματα εκείνων που εξακολουθούν να ζουν στις κοιλάδες και τα παρχάρια (εξοχικά βουνά) του Πόντου», αναφέρει μεταξύ άλλων στην εισαγωγή του ο Μάκριτζ στο λεξικό του Τουρσούν.

«Το λεξικό είναι ένα έργο ζωής του Τουρσούν. Είναι ένα πραγματικός θησαυρός της ποντιακής κουλτούρας. Μερικές από τις λέξεις που απαριθμούνται στο λεξικό του είναι λέξεις που προέρχονται από τα αρχαία ελληνικά και δεν έχουν καταγραφεί σε μελέτες άλλης ελληνικής διαλέκτου, συμπεριλαμβανομένων των ποντιακών ελληνικών που μιλούσαν οι χριστιανοί».

Λίγα λόγια για τον Μάκριτζ

Ο Πίτερ Μάκριτζ γεννήθηκε το 1946. Σπούδασε Νεοελληνική και Γαλλική Φιλολογία στην Οξφόρδη. Μελέτησε ενδελεχώς τον νεοελληνικό διαφωτισμό και ξεκίνησε να διδάσκει Νέα Ελληνική φιλολογία το 1973 στο Κινγκς Κόλετζ του Λονδίνου. Το 1981 συνέχισε στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης όπου δίδασκε στη Σχολή Μεσαιωνικών και Σύγχρονων Γλωσσών. Από το 1996 ως το 2003 διετέλεσε καθηγητής Νέας Ελληνικής Φιλολογίας, στο εν λόγω πανεπιστήμιο διδάσκοντας ελληνική γλώσσα, λογοτεχνία και ιστορία του πολιτισμού. Το 2008 του απονεμήθηκε ο τίτλος του επίτιμου διδάκτορα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών ενώ τον Μάιο του 2017 αναγορεύτηκε επίτιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.

Η Ελληνική πολιτεία αναγνωρίζοντας «τη συνεισφορά του στην ιστορική εξέλιξη του νεότερου ελληνισμού αλλά και για τη συμβολή του στη βαθύτερη κατανόηση του νεοελληνικού πολιτισμού και την προβολή του στη διεθνή κοινότητα», στις 23 Μαρτίου του 2022 του απένειμε την ελληνική υπηκοότητα σε τελετή που πραγματοποιήθηκε στην κατοικία του Έλληνα πρέσβη στο Λονδίνο. Τότε ο καθηγητής Μάκριτζ μεταξύ άλλων είχε πει:

«Όποτε έλεγα τη λέξη πατρίδα σχεδόν δεν μπορούσα να συνεχίσω από τη συγκίνησή μου. Η πατρίδα είναι ωραία λέξη και σας ευχαριστώ πάρα πολύ. Είμαι βαθειά συγκινημένος για τρείς κυρίως λόγους. Πρώτον γιατί η κυρία Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας μου έκανε την εξαιρετική τιμή να εγκρίνει την αίτηση τεσσάρων συναδέλφων μου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης να μου απονεμηθεί τιμητικά η Ελληνική ιθαγένεια. Για 50 χρόνια θεωρώ την Ελλάδα ως δεύτερη πατρίδα. Μέχρι σήμερα η έκφραση αυτή δεν ήταν παρά μεταφορική, τώρα όμως έγινε κυριολεξία. Δεύτερον διότι βρίσκομαι εδώ με αγαπητούς φίλους και συναδέλφους, που έχω τουλάχιστον δύο χρόνια να τους δω, λόγω της πανδημίας. Τρίτον διότι η σημερινή τελετή γίνεται στην κατοικία του Πρέσβη της Ελλάδος. Εδώ έζησε, όπως ήδη μας είπε ο κ. Πρέσβης από το 1957 μέχρι το 1961 ο μεγάλος ποιητής Γιώργος Σεφέρης, με το έργο του οποίου συνδέομαι συναισθηματικά από τότε που αγόρασα τα ποιήματά του κατά τη δεύτερη επίσκεψή μου στην Αθήνα τον Απρίλιο του 1965. Η πρώτη επίσκεψή μου έγινε το καλοκαίρι του 1962, ως μέλος μιας ομάδας μαθητών από το γυμνάσιό μας, υπό την αιγίδα ενός καθηγητή μας. Τη δεύτερη φορά, το 1965 όταν ήμουν πλέον φοιτητής στην Οξφόρδη, άρχισα να μαθαίνω την Ελλάδα άνευ διδασκάλου. Ύστερα το 1971 είχα την τύχη να γίνω ένοικος του ζεύγους Σεφέρη, στο σπίτι τους στην οδό ‘Αγρας στο Παγκράτι. Το διαμέρισμα μου ήταν στο ισόγειο και το ζεύγος Σεφέρη ήταν στον πρώτο όροφο. Δυστυχώς, ο Σεφέρης απεβίωσε λίγους μήνες μετά την εγκατάστασή μου στο διαμέρισμα και δεν πρόφτασα σχεδόν να τον γνωρίσω από κοντά. Με την κυρία Μαρώ όμως ανέπτυξα πολύ στενές σχέσεις».

Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Έλληνας πρέσβης στο Λονδίνο κ. Ιωάννης Ραπτάκης δήλωσε: «Το έργο του δείχνει το μεγαλείο του. Η αγάπη του για την Ελλάδα είναι διάχυτη στα κείμενά του. Η πολιτογράφησή του σε Έλληνα ήταν το επιστέγασμα της σχέσης του με τον ελληνικό πολιτισμό. Ήξερε ότι το τέλος πλησίαζε, το έλεγε ο ίδιος, αλλά αποδέχθηκε με ιδιαίτερη χαρά να έρθει στις 23/3/2022 στην πρεσβευτική κατοικία και να ορκισθεί να φυλάττει πίστη στην Πατρίδα, υπακοή στο Σύνταγμα και τους νόμους του κράτους και …ως Έλληνας πολίτης.” Ο Πέτρος Μακρίδης μας λείπει».

Ένας από τους στενότερους συνεργάτες του ήταν ο εξίσου διακεκριμένος καθηγητής νεοελληνικής και βυζαντινής ιστορίας και επι τρεις δεκαετίες κάτοχος της Έδρας Κοραή στο Κινγκς Κόλετζ του Λονδίνου, Ρόντρικ Μπίτον.

Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής Μπίτον τόνισε πως «ο Πίτερ Μάκριτζ υπήρξε κορυφαία φυσιογνωμία των νεοελληνικών σπουδών στο Ηνωμένο Βασίλειο από τη δεκαετία του 1970 έως τους τελευταίους μήνες της ζωής του. Δίδαξε πολλές γενιές προπτυχιακών ενώ επέβλεψε και τις διδακτορικές διατριβές πολλών φοιτητών της νεοελληνικής λογοτεχνίας και γλωσσολογίας. Πολλοί από αυτούς πλέον κατέχουν διακεκριμένες ακαδημαϊκές θέσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και σ’ άλλες χώρες. Ο Πίτερ ήταν ένας πολύ ευγενικός και ταπεινός άντρας, που ποτέ δεν υπερηφανεύτηκε για τη σπουδαία υποτροφία του αλλά και ποτέ δεν υποβάθμισε τα υψηλά του στάνταρ. Ούτε για τους μαθητές του αλλά ούτε και για τους συναδέλφους του. Η απώλεια του είναι αναντικατάστατη. Πενθούν βαθύτατα και θα τον θυμούνται πάντα με αγάπη και στοργή πολλοί φίλοι του στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ελλάδα, την Κύπρο και αλλού».

Ο Πίτερ Μάκριτζ με την ενασχόλησή του με τα ποντιακά έριξε το δικό του φως σε μία διάλεκτο, η οποία ψυχορραγεί!!! Μέσα από το μήνυμά του στον Βάιο Τουρσούν, διακρίνει κανείς την έντονη ανησυχία του για τα ποντιακά και το απαρέμφατο που διασώζεται σε μεγάλο βαθμό στην οφίτικη, παρακλάδι της ποντιακής διαλέκτου, το οποίο ομιλείται ακόμα στην Τουρκία στην περιοχή του Όφεως Τραπεζούντας, αλλά και στα σουρμενίτικα, όπως διακρίνεται από τα τραγούδια του Αντέμ Εκίζ. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που θα τον σκεπάζει.

Με πληροφορίες από ΑΠΕ, pontosnews.gr, Βάιο Τουρσούν