Σοβαρές διαπραγματεύσεις σε εξέλιξη μεταξύ  Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν

Του Thomas de Waal

Για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, σοβαρές διαπραγματεύσεις βρίσκονται σε εξέλιξη μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Η συνάντηση στις Βρυξέλλες στις 22 Μαΐου μεταξύ των δύο ηγετών, Ilham Aliyev και Nikol Pashinyan, με τη μεσολάβηση του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σάρλ Μισέλ, κατέληξε σε μια ουσιαστική δήλωση προόδου σε πολλά θέματα, παρόλο που αφήνει πολλά αναπάντητα ερωτήματα.

Μετά από μια μακρά περίοδο αδράνειας ύστερα από τον πόλεμο το 2020, ο πάγος έλιωσε ξανά στις αρχές του 2022, με την ΕΕ να εμφανίζεται ως βασικός διαμεσολαβητής στις συνομιλίες Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν. Ο πόλεμος στην Ουκρανία είχε καταλυτική επίδραση, καθώς η Ρωσία ήταν τόσο αποσπασμένη όσο και διεθνώς απομονωμένη. Τόσο το Μπακού όσο και το Γιέρεβαν βλέπουν την ΕΕ ως πιο “τίμιο διαμεσολαβητή” από ό,τι τη Μόσχα, χωρίς τις γεωγραφικές φιλοδοξίες της Ρωσίας ή τις περίπλοκες διμερείς σχέσεις με κάθε χώρα που θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά τις διαπραγματεύσεις. Για το Γιέρεβαν, η διαμεσολάβηση της ΕΕ είναι μια γέφυρα για την Ευρώπη, βοηθώντας την Αρμενία να επιδιώξει την παραδοσιακή της φιλοδοξία για μια ισορροπημένη εξωτερική πολιτική, όπου δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τη Ρωσία. Για το Μπακού, η ΕΕ είναι ένας μεσολαβητής που δεν έχει την προϊστορία και τις διασυνδέσεις της ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ.

Σε αντίθεση με τους Ρώσους, η ΕΕ επίσης δεν έχει κανένα πρόβλημα να επιτρέψει στους δύο ηγέτες να συναντηθούν χωρίς κανέναν άλλο στην αίθουσα και έχει διευκολύνει τον σχηματισμό ενός βασικού διμερούς καναλιού μεταξύ των συμβούλων Armen Grigoryan και Hikmet Haiiev. Τέλος, η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος διμερής δωρητής παγκοσμίως, επομένως υπάρχει ελπίδα ότι μπορεί να υποστηρίξει οποιαδήποτε πολιτική συμφωνία με ουσιαστική χρηματοδότηση.

Τρία ερωτήματα σχετικά με τη νέα διαδικασία, όλα αλληλένδετα, παραμένουν μέχρι στιγμής αναπάντητα. Τι σημαίνει αυτό για τις χωριστές διαπραγματεύσεις της Ρωσίας; Τι γίνεται με τους συμπροέδρους της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ; Και τι σημαίνει αυτό για τους Αρμένιους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ;

Η λέξη “Ρωσία” απουσιάζει από κάθε δήλωσε της ΕΕ αναφορικά με τις διαπραγματεύσεις -παρόλο που αποτελούν ουσιαστικά μια προσπάθεια επίλυσης των αναπάντητων ερωτημάτων από τη συμφωνία του 2020 για κατάπαυση του πυρός, με τη μεσολάβηση της Ρωσίας. Η Ρωσία παραμένει διαμεσολαβητής και είναι ασφαλώς η νέα και μοναδική ειρηνευτική δύναμη στην περιοχή από το 2020.

Στις 28 Απριλίου, η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα, αναφέρθηκε στις “αναίσχυντες προσπάθειες των Βρυξελλών να οικειοποιηθούν το θέμα των συμφωνιών υψηλού επιπέδου μεταξύ Ρωσίας-Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν.

Ωστόσο, τόσο στις Βρυξέλλες όσο και στη Μόσχα, υπάρχει μια σιωπηρή αποδοχή ότι οι δύο πλευρές μοιράζονται διάφορους ευρείς στόχους. Οι Βρυξέλλες κατανοούν ότι η ρωσική ειρηνευτική δύναμη είναι ο κρίσιμος σταθεροποιητικός παράγοντας στην περιοχή και δεν υπάρχει καμία προσδοκία ότι η ΕΕ (ή οποιοσδήποτε άλλος διεθνής οργανισμός) σκοπεύει να παράσχει ειρηνευτικές δυνάμεις στην περιοχή για να αντικαταστήσει τους Ρώσους.

Η Ομάδα Μινσκ του ΟΑΣΕ είναι “παγωμένη” και είναι απίθανο να αναβιώσει σύντομα. Δεδομένου του πολέμου στην Ουκρανία, η συνεργασία μεταξύ Γαλλίας και ΗΠΑ από τη μία πλευρά και της Ρωσίας από την άλλη, είναι σχεδόν αδύνατη, και ο Σεργκέι Λαβρόφ έχει κατηγορήσει τους δυτικούς ομολόγους του ότι ακύρωσαν το σχήμα.

Το Αζερμπαϊτζάν είναι πρόθυμο να τερματίσει τη λειτουργία της συμπροεδρίας στο Μινσκ, ώστε να δηλώσει ότι η σύγκρουση έχει τελειώσει και ότι το “Ναγκόρνο-Καραμπάχ” δεν υπάρχει πλέον ως οντότητα. Οι διαμεσολαβητές που εργάστηκαν για το καθεστώς του Καραμπά και πρότειναν τις “βασικές αρχές” ως λύση, τώρα θεωρούνται μια κακή ανάμνηση.

Ωστόσο, είναι ακόμη πιθανό η Ομάδα του Μινσκ ή τουλάχιστον οι τρεις συμπροεδρεύουσες χώρες, θα έχουν κάποιον ρόλο στο μέλλον. Η αρμένικη πλευρά ασφαλώς θέλει να διατηρήσει ζωντανό τον μόνο διεθνή μηχανισμό που έχει μια συγκεκριμένη εντολή για την αντιμετώπιση της “σύγκρουσης του Ναγκόρνο Καραμπά”. Η Γαλλία, η Ρωσία και οι ΗΠΑ, έχουν συμφέρον να διατηρήσουν έναν μηχανισμό που τους δίνει έναν επίσημο ρόλο διαμεσολάβησης. Ο καθένας έχει διατηρήσει τους διαπραγματευτές του στην Ομάδα Μινσκ -δίνοντας τους παράλληλα έναν νέο χαρακτηρισμό “ειδικούς διαπραγματευτή” ή κάτι παρόμοιο. Η Ουάσιγκτον δεν έχει ακόμη ορίσει διάδοχο του Άντριου Σοφέρ, ο οποίος εγκαταλείπει το πόστο του τον Ιούνιο, αλλά η επίσημη συνέχιση της Ομάδας Μινσκ θα της επιτρέψει να επιβεβαιώσει ότι εξακολουθεί να έχει ρόλο στην ειρηνευτική διαδικασία Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν.

Για τη Ρωσία είναι επίσης σημαντικό να μην διαλυθεί το σχήμα, καθώς η δήλωση του ΟΑΣΕ στα Τίρανα στις 3 Δεκεμβρίου 2020, που συνυπογράφτηκε από τη Γαλλία, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ με την ιδιότητα τους ως συμπροεδρεύουσες χώρες του Μινσκ, είναι το μόνο έγγραφο που δίνει διεθνή “ευλογία” στη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός του Νοεμβρίου 2020 (Η Ρωσία προσπάθησε και απέτυχε να λάβει ψήφισμα του ΟΗΕ που να εγκρίνει τη δήλωση του Νοεμβρίου 2020). Και θα ήταν ανόητο να διαλυθεί μια διαδικασία η οποία καθιέρωσε μια διεθνή συναίνεση επί της αρχής ή την επίλυση της σύγκρουσης, κυρίως μέσω της διακήρυξης L’Aquila τον Ιούλιο του 2009, που υπογράφτηκε από τους προέδρους Medvedev, Obama και Sarkozy, η οποία υποστηρίζει ότι η σύγκρουση στο Καραμπάχ πρέπει να επιλυθεί “με βάση τις αρχές της Συμφωνίας του Ελσίνκι, για τη μη χρήση βίας, την εδαφική ακεραιότητα και τα ίσα δικαιώματα και την αυτοδιάθεση των λαών”.

Σε ό,τι αφορά στους Αρμένιους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το ζήτημα της ανεξαρτησίας, της εδαφικής ανεξαρτησίας, θεωρείται πλέον ότι είναι εκτός συζήτησης. Η ομιλία του πρωθυπουργού Pashinyan στην αρμένικη Βουλή στις 13 Απριλίου, σηματοδότησε την αποδοχή αυτού όταν είπε “έχουμε δηλώσει ότι η Αρμενία δεν είχε ποτέ εδαφικές αξιώσεις από το Αζερμπαϊτζάν και το ζήτημα του Καραμπάχ δεν είναι θέμα εδαφικό αλλά δικαιωμάτων”. Ο Σαρλ Μισέλ το επανέλαβε αυτό όταν δήλωσε “ήταν απαραίτητο να αντιμετωπιστεί το ζήτημα των δικαιωμάτων και της ασφάλειας των εθνικά αρμένικου πληθυσμού στο Καραμπάχ”.

Η Λέξη ασφάλεια που ανέφερε ο ηγέτης της ΕΕ είναι πολύ σημαντική εδώ. Θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επεξεργαστεί κάποιου είδους συμφωνία αυτονομίας για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ εντός του Αζερμπαϊτζάν, και πραγματικά, ούτε το Μπακού ή το Στεπανακερτ αυτή τη στιγμή φαίνεται να ενδιαφέρεται στο να επιδιώξει διαπραγματεύσεις για το συγκεκριμένο ζήτημα. Μια συναίνεση, την οποία συμμερίζονται ΕΕ και Ρωσία, είναι ορατή γύρω από την αρχή ότι για το προσεχές μέλλον, οι Αρμένιοι του Καραμπάχ πρέπει να τους παρέχεται διεθνή προστασία έτσι ώστε να μπορούν να μείνουν στην πατρίδα τους. Το πώς θα επιτευχθεί αυτό θα είναι ένα πιο σημαντικό στοιχείο των διεθνών διαπραγματεύσεων, είτε διεξάγονται στις Βρυξέλλες είτε στη Μόσχα, από ό,τι οι ερωτήσεις για το καθεστώς ή την αυτονομία, τα οποία είναι τόσο δισεπίλυτα όσο ποτέ και θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ακόμη για να επιλυθούν.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο theanalyticon 

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: https://carnegieeurope.eu/publications/