Τι έγραψε ένας Άγγλος για τον Άγιο Γεώργιο

Σημείωση και πρόλογος του μεταφραστή: Ο Άγιος Γεώργιος είναι ένας πολυαγαπημένος Άγιος της Ρωμιοσύνης, ιδιαιτέρως δε των Κυπρίων. Τόσο πολύ αγαπούν οι Έλληνες τον Άγιο Γεώργιο τον Μεγαλομάρτυρα και Τροπαιοφόρο, που τον έχουν προστάτη του Στρατού Ξηράς στον Ελληνικό Στρατό και στην Εθνική Φρουρά.

Το κείμενο που ακολουθεί έχει, κατά την ταπεινή μου γνώμη, ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το κυπριακό κοινό καθώς προέρχεται από έναν Άγγλο λόγιο, συγγραφέα μεταξύ πολλών άλλων και του βιβλίου “Real England: The Battle Against the Bland” (2008). O Paul Kingsnorth είναι Άγγλος, με ένα τέταρτο ελληνοκυπριακή καταγωγή, οι ρίζες της βρετανίδας συζύγου του είναι από το Πεντζάμπ, και ζουν με τα παιδιά τους στην Ιρλανδία. Στα νιάτα του υπήρξε πράσινος οικο-παγανιστής και μέσα από μια μακρά διαδρομή ακτιβισμού και πνευματικών αναζητήσεων, το 2021 βαπτίστηκε Ορθόδοξος Χριστιανός. Περισσότερα για τις ενδιαφέρουσες αναζητήσεις του μπορείτε να βρείτε στην προσωπική του ιστοσελίδα (paulkingsnorth.net).

Πριν την ανάγνωσή του άρθρου – που μου το έστειλε ένας πολύ καλός φίλος, τον οποίον ευχαριστώ – δεν γνώριζα τον συγγραφέα. Αυτό που με ώθησε να το μεταφράσω κάποια στιγμή είναι η πεποίθηση πως ένα τέτοιο κείμενο, γραμμένο από ένα τέτοιο άνθρωπο, για ένα τέτοιο Άγιο που βρίσκεται βαθιά στην συλλογική, εθνική ψυχή τόσο των Κυπρίων Ελλήνων, όσο και των Βρετανών Άγγλων, ίσως να έχει κάποια αξία, τουλάχιστον όσον αφορά την κατανόηση εκ μέρους των πρώτων του πώς σκέπτονται οι δεύτεροι, υπό το φως της δικής τους ιστορίας.

Ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη η μακραίωνη και μετά πολλών κυμάτων περιελθούσα σχέση και επαφή Κύπρου-Βρετανίας, της οποίας σημειώνω τρία επεισόδια, με τους συμβολισμούς που νιώθω ότι αξίζουν στον πρόλογο της ελληνικής μετάφρασης ενός περίεργου, έτσι κι αλλιώς, αγγλικού κειμένου:

α) Τον πνευματικό φωτισμό των Κελτών τον 1ο αιώνα μ.Χ. από τον Άγιο Αριστόβουλο τον Κύπριο, Πρώτο Επίσκοπο Βρετανίας, αδελφό του Αποστόλου Βαρνάβα, της αρχαίας εβραϊκής κοινότητας της Σαλαμίνας Αμμοχώστου, συνοδοιπόρου του Αποστόλου Παύλου.

β) Την άφιξη του Ριχάρδου Α’ του Λεοντόκαρδου της Αγγλίας το 1191 μ.Χ., που απέσπασε την Κύπρο από τον Ισαάκιο Κομνηνό, λήγοντας μεν την σφετεριστική τυραννία του που απέκοψε τη μεγαλόνησο από την Κωνσταντινούπολη, πυροδοτώντας δε (με την πώληση της νήσου στους Ναΐτες Ιππότες) το ντόμινο που θα οδηγήσει στους Φράγκους, τους Ενετούς και τέλος στους Οθωμανούς. Ο Ριχάρδος παντρεύτηκε την Βερεγγάρια της Ναβάρρας στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στη Λεμεσό στις 12 Μαΐου 1191.

γ) Την νέα Αγγλοκρατία που ξεκίνησε το 1878, με τους Κύπριους Έλληνες και την εθναρχούσα Εκκλησία τους να καλωσορίζουν την νέα «χριστιανική και φιλελεύθερη» διοίκηση, αλλά να απογοητεύονται τις επόμενες δεκαετίες για την μη-επίτευξη του στόχου της Ένωσης με την Ελλάδα, παρά τις διπλωματικές και ειρηνικές ενέργειες τους στα πλαίσια της ελληνο-αγγλικής φιλίας και συμμαχίας. Η σύγκρουση οδήγησε στον ένοπλο εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ κατά των Άγγλων, προμήνυμα του οποίου ήταν και η σύλληψη του πλοιαρίου «Άγιος Γεώργιος» τον Ιανουάριο του 1955 στην Χλώρακα.

Σημειώνεται επιπλέον πως τον Άγιο Γεώργιο δοξάζουν επίσης οι Μαρωνίτες και οι Αρμένιοι της Κύπρου, με εκκλησίες σε Κορμακίτη και Λεμεσό αντίστοιχα, ενώ είναι γνωστό πως πάντοτε τον ευλαβούνταν μυστικά και Τουρκοκύπριοι.

Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο δημοσιεύθηκε το Μεγάλο Σάββατο, 23 Απριλίου 2022 στην προσωπική ιστοσελίδα Substack του Paul Kingsnorth («The Abbey of Misrule», paulkingsnorth.substack.com). Ο αυθεντικός τίτλος είναι «Chasing the Dragon – Thoughts on St George’s Day». Μεταφράζεται και αναδημοσιεύεται στη «Σημερινή Online» με την ευγενή άδεια του συγγραφέα, τον οποίο και ευχαριστούμε. -ΛΓΚ

– – – – – – – – – – – – – – –

Κυνηγώντας τον Δράκο

Σκέψεις για τον Άγιο Γεώργιο

του Paul Kingsnorth (23/04/2022)

Εκείνη την εποχή, έψαχνα να βρω τον δράκο. Ήταν κάτι που κάναμε, κάποιοι από εμάς, πίσω στα προϊστορικά 90s. Μεταξύ των νεαρών, χίπηδων οικο-ακτιβιστών του παλιού καιρού, ο μύθος του Αγίου Γεωργίου, πολιούχου άγιου της Αγγλίας, ήταν μια άλλη παλιά ιστορία η οποία έπρεπε να ανατραπεί. Ενώ παλεύαμε να σταματήσουμε το τσιμέντωμα ενός ακόμα τετραγωνικού μιλίου αγγλικής γης – είτε για επέκεταση του αυτοκινητοδρόμου, είτε για υπερκατάστημα, είτε για οικιστικό συγκρότημα, είτε για αεροδιάδρομο, είτε οποιαδήποτε άλλη ενσάρκωση της Προόδου που θεωρείτο «απαραίτητη» την εκάστοτε εβδομάδα – κρατούσαμε ψηλά τον δράκο, και όχι τον άγιο, ως το φωτεινό μας παράδειγμα. Ένας σιδηρόφρακτος άνθρωπος που σκοτώνει αυτό το αθώο, άγριο πλάσμα: Δεν ήταν, πράγματι, κατάλληλος να είναι ο προστάτης άγιος τούτου του τόσο σύγχρονου έθνους, καταστροφικότερου από όλα τ’ άλλα έθνη; Ο δράκος, από την άλλη, ήταν η εικόνα της αγριότητας, της αδάμαστης φύσης που αντιστέκεται στην σφαγή. Γιατί να μην είναι αυτός ο άγιός μας;

Όπως συμβαίνει, ο δράκος ήταν κάποτε το σύμβολο της Αγγλίας, όταν ο Άγιος Γεώργιος δεν υπήρχε πουθενά. Στον λόφο Senlac το 1066, ο τελευταίος Άγγλος βασιλιάς, Harold Godwinson, λέγεται ότι πολέμησε τους Νορμανδούς εισβολείς του William του Μπαστάρδου κάτω από δύο λάβαρα: τον δράκο του Γουέσσεξ και τον «μαχόμενο άνδρα». Ο τελευταίος παραμένει ένα συναρπαστικό μυστήριο (συχνά αναρωτιέμαι αν όντως έμοιαζε ως κάτι τέτοιο). Αλλά ο δράκος – ή ο wyrm, για να χρησιμοποιήσω τα παλιά αγγλικά – εξακολουθεί να κυματίζει πάνω στην επίσημη σημαία του Γουέσσεξ μέχρι σήμερα.

Ο βασιλιάς νικήθηκε εκείνη την ημέρα, φυσικά – όπως έγραψα κάποτε σε μια ιστορία – και η Αγγλία που κάποτε ανέμιζε το λάβαρο του δράκου τώρα ανεμίζει το λάβαρο του φονιά του. Αλλά πάντα μου φαινόταν, ακόμα και όταν έγραφα βιβλία για την κατάσταση της Αγγλίας, ότι τους Άγγλους δεν τους νοιάζει και πολύ ο προστάτης άγιός τους. Ίσως δεν μας νοιάζει κανένας άγιος, και ίσως είναι αυτό που μας στοιχειώνει. Εξ’ άλλου, καταστρέψαμε τα περισσότερα από τα ιερά τους κατά τη διάρκεια της Μεταρρύθμισης και με τι τα αντικατέστηκε η εθνική μας εκκλησία; Α ναι, με τσουλήθρες Helter Skelters.

Αλλά ο Άγιος Γεώργιος, τουλάχιστον τις τελευταίες δεκαετίες, δεν προσέλκυσε και πολύ την λαϊκή πίστη. Μόλις πρόσφατα η εορτή του έγινε επίσημη αργία «bank holiday» (οι γιορτές στο παρελθόν έπαιρναν το όνομά τους από αγίους ή ήρωες: Τώρα αυτές οι μέρες έχουν το όνομα παγκόσμιων χρηματοοικονομικών οίκων) και οι εκδηλώσεις για την Ημέρα του Αγίου Γεωργίου στην Αγγλία ήταν πάντοτε κάπως άτονες. Συνήθως, ένας άνδρας ντυμένος με μια φτηνιάρικη στολή δράκου θα χτυπηθεί λιγάκι από κάποιον σταυροφόρο με πλαστικό σπαθί από το Pound Shop, πριν φύγουν όλοι για την πάμπ. Στο βάθος, ακούγεται μια χορωδία δημοσιογράφων της Guardian να ψέλνει με ευλάβεια ότι «ο Άγιος Γεώργιος ήταν Τούρκος έτσι κι αλλιώς», αποδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο πως η Αγγλία δεν υπήρξε ποτέ στην πραγματικότητα, ή κάτι τέτοιο τελοσπάντων. Το νέο τελετουργικό έτος στην κουλτούρα διαστροφής μας απαιτεί όπως ο πολιούχος άγιος της Αγγλίας πρέπει να δυσφημίζεται συστηματικά αυτή την ημέρα από τις φλύαρες τάξεις της χώρα, αφού στα βάθη της καρδιάς τους παραμένουν Νορμανδοί.

Όμως πάντοτε έβρισκα αυτή την γραμμή επίθεσης κατά του προστάτη άγιού μας περιέργως αυτοκαταστροφική. Σε τελική ανάλυση, αν υπερασπίζεστε μια υπέροχη, νέα πολυπολιτισμική Βρετανία, αντί μια επαρχιώτικη, παλιά Αγγλία του παρελθόντος, τότε ο Άγιος Γεώργιος είναι ένα πολύς κατάλληλος άγιος. Με καταγωγή από την Μέση Ανατολή (όχι την Τουρκία, η οποία δεν υπήρχε τότε), έγινε ο προστάτης της Αγγλίας αφού ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος – κάποτε σύμβολο της αγγλικής πολεμικής ανδρείας αλλά που στην πραγματικότητα ήταν ένας Γάλλος βασιλιάς που μόλις και που προσέγγιζε τον τόπο – είχε ένα όραμα του Γεωργίου κατά τις σταυροφορίες και που τον οδήγησε στην νίκη.

Ο ίδιος ο Γεώργιος ήταν Ρωμαίος στρατιώτης που μαρτύρησε από τον Αυτοκράτορα Διοκλητιανό για την χριστιανική του πίστη και είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς αγίους στον κόσμο. Μάλιστα, μια ολόκληρη χώρα πήρε το όνομά της από αυτόν. Θυμάμαι, πριν από πολλά χρόνια, περπατούσα σε δρόμο Γένοβας, της ιταλικής πόλης-λιμάνι, και αναρωτιόμουν γιατί έβλεπα συνεχώς παντού αγγλικές σημαίες. Αργότερα έμαθα ότι ο Άγιος Γεώργιος ήταν ο προστάτης της πόλης, κάτι που με έκανε να νιώσω ηλίθιος. Και ο Γεώργιος δεν είναι μόνο σημαντικός για τους Χριστιανούς. Όντας πολύ πιο δημοφιλής στη Μέση Ανατολή απ’ ότι είναι στην Αγγλία, πολλοί μουσουλμάνοι τον θεωρούν επίσης σημαντική προσωπικότητα, με μερικούς από αυτούς να φαίνεται να πιστεύουν πως ήταν και πρωτο-τζιχαντιστής.

Όλα αυτά δεν συμβολίζουν τον καταχθόνιο, Brexit-ικής μορφής Αγγλικό πατριωτισμό που προκαλεί τρέμουλο στους New Statesman τύπους ανθρώπου, την ώρα που ρουφάνε τους americano καφέδες τους με γάλα αμυγδάλου. Συμβολίζουν την ίδια τη διεθνή φύση του Χριστιανισμού που είναι, στην τελική, η πιο παγκοσμιοποιημένη και πολυπολιτισμική θρησκεία στον κόσμο. Ο Γεώργιος φαίνεται ο κατάλληλος άγιος για μια εποχή όπως αυτή: Ίσως ακόμη πιο κατάλληλος απ’ ότι ήταν στον Μεσαίωνα.

Ωστόσο, παραμένει χωρίς αγάπη στην Αγγλία, και ίσως για τον ίδιο λόγο: Διότι ανήκει σε πάρα πολλούς γενικά, αλλά δεν ανήκει σε κανέναν συγκεκριμένα. Δεν υπάρχει τίποτα πράγματι αγγλικό γι’ αυτόν, κι έτσι δεν συνομιλεί με την χώρα ή την ιστορία της. Πείτε με παλιομοδίτη (θα το εκλάβω ως κομπλιμέντο), αλλά πιστεύω ότι ο προστάτης άγιος ενός έθνους οφείλει να προέρχεται από το έθνος: Η Αγγλία, έτσι κι αλλιώς, είναι μια χώρα που έχει δώσει πολλούς δικούς της μεγάλους αγίους. Πριν από τον Μεσαίωνα, η χώρα είχε αρκετούς γηγενείς αγίους ανθρώπους ως προστάτες, ένας εκ των οποίων, ο Άγιος Εδμούνδος ο Μάρτυρας, ήταν πάντοτε ο αγαπημένος μου. Θα γράψω περισσότερα γι’ αυτόν όταν έρθει η δική του μέρα, αλλά τον θεωρώ ως τον πραγματικό, ανεπίσημο προστάτη άγιο της Αγγλίας, όπως θεωρώ το Jerusalem ως τον πραγματικό, ανεπίσημο ύμνο της. Αν είχα τον τρόπο μου, ο Εδμούνδος θα αντικαθιστούσε από αύριο τον Γεώργιο ως προστάτη άγιο της πατρίδας μου και η ανοικοδόμηση του ναού του στην γενέτειρά του θα ήταν αποτελούσε εθνική προτεραιότητα. Ποιος ξέρει τι θα μπορούσε τότε να αρχίσει να συμβαίνει;

Όμως, τέτοιου είδους νοσταλγία, όπως και με τα περισσότερα άλλα είδη νοσταλγίας, είναι αντιπαραγωγικά περιττή αυτές τις μέρες. Ίσως οι μέρες των πολιούχων αγίων να έχουν παρέλθει, τουλάχιστον στην Δύση. Ίσως έχουν περάσει και οι μέρες των εθνών: Σίγουρα πολλοί άνθρωποι θα ήθελαν αυτό να είναι αλήθεια. Η δίνη της παγκοσμιοποίησης της ίδιας της νεωτερικότητας, διευρύνεται και βαθαίνει καθημερινά, και απορροφούνται μέσα της όλες οι διακρίσεις και όλες οι διαφορές, για να αναδυθούν ξασπρισμένες, αποτελεσματικές και χωρίς αγάπη. Μπορούν οι χώρες, όπως τις ξέραμε, να επιβιώσουν από κάτι τέτοιο; Μπορεί να υπάρξει τέτοιο πράγμα όπως η «εθνική ταυτότητα» στην εποχή των σμάρτφων, των ναυτιλιακών εμπορευματοκιβωτίων, των μέσων μαζικής ενημέρωσης και της μαζικής μετανάστευσης; Ενδιαφέρονται πράγματι πολλοί άνθρωποι; Είναι αληθινή η Αγγλία, ή την έφαγε εδώ και καιρό η Μηχανή; Είναι, όπως ο Γεώργιος και ο Εδμούνδος και όλοι του είδους τους, μόνο κάτι το οποίο μπορούμε να προσπελάσουμε μόνο μέσω εικονισμάτων και μνήμης;

Δεν γνωρίζω. Αυτό που ξέρω είναι ότι η νοσταλγία δεν θα σας πάει πολύ μακριά αυτές τις μέρες (αν το έκανε ποτέ αυτό έτσι κι αλλιώς). Όταν αντικρύζω το μέλλον, δεν μπορώ να αντικρύσω τίποτε που να είναι σταθερό ή ιερό ή στερεωμένο. Το μόνο που μπορώ να δω, κατά κάποιο τρόπο, είναι εκείνον τον δράκο. Νομίζω πως μπαίνουμε σε μια εποχή του δράκου. Δεν ξέρω τι σημαίνει αυτό: Αυτές οι λέξεις μόλις εμφανίστηκαν αυτή τη στιγμή, απρογραμμάτιστα. Θα τις αφήσω εδώ και ας δούμε τι θα γίνουν.

Πάντα υπήρχαν δράκοι: Σε διαφορετικούς πολιτισμούς, σε διαφορετικές εποχές. Στοιχειώνουν το ανθρώπινο μυαλό, και αυτά που μας λένε μπορεί να είναι τόσο ξεχωριστά όσο ο αγγλικός θρύλος του Lambton Wyrm ή η κινεζική ιστορία των Τεσσάρων Δράκων. Άλλοτε υπερασπίζονται το βασίλειο και άλλοτε το ρημάζουν. Άλλοτε τρώνε παρθένες, άλλοτε τρώνε την ουρά τους. Θα ήθελα να προσφέρων λίγη βαθιά, γιουνγκιανή σοφία για το νόημα της θανάτωσης των εσωτερικών μας δράκων, αλλά δεν μπορώ να προσποιηθώ ότι σκότωσα τους δικούς μου, και ποιος είμαι εγώ εξάλλου να δώσω συμβουλές; Απλώς έχω την αίσθηση πως, σήμερα, ο δράκος μπορεί να έχει περισσότερα να μας πει απ’ ότι ο άγιος.

Εάν αυτή είναι η ώρα του δράκου, τι έχει να μας πει το ερπετό της εποχής μας; Για ποιο λόγο έχει έρθει; Ίσως ο δράκος μας είναι το θηρίο που αναδύεται από την θάλασσα. Ίσως είναι η επιστροφή της άγριας φύσης που έχουν συνθλίψει έξω και μέσα μας για τόσο πολύ καιρό: Αυτό που ο D.H. Lawrence αποκάλεσε «εσωτερική εξέγερση των ιθαγενών πλασμάτων της ψυχής». Είναι το καταναλωτικό πάθος της Μηχανής, που θα καταλήξει να μας καταναλώσει όλους; Είναι κάποιος σωτήρας πέραν από την μικρή μας κατανόηση; Έρχεται να μας καταστρέψει ή να μας λυτρώσει – ή μήπως είναι και τα δύο το ίδιο πράγμα;

Σήμερα είναι του Αγίου Γεωργίου, αλλά είναι και το αποκορύφωμα της Σαρακοστής στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Απόψε είναι Πάσχα – Λαμπρή. Αργότερα, θα μαζευτούμε σε μια σκοτεινή εκκλησία λίγο πριν τα μεσάνυχτα. Όταν χτυπήσει η ώρα, ένα μόνο φως – ένα κερί – θα έρθει από πίσω από το εικονοστάσι και όλοι μας, κρατώντας από ένα σβησμένο κερί, θα ανάψουμε το δικό μας φυτίλι από τη φλόγα του. Το φως θα πλημμυρίσει το σκοτάδι. Όλα θα φαίνονται διαφορετικά. Όλα θα αλλάξουν. Θα γίνει γρήγορα, αν και περιμέναμε για τόσο καιρό.

Έτσι λειτουργεί, όπως φαίνεται, πάντα και παντού. Αυτός είναι ο κύκλος. Η καταστροφή οδηγεί στην ανάσταση, για έθνη, ανθρώπους, εποχές, οικογένειες, καρδιές. Οι δράκοι είναι όσο απαραίτητοι είναι και οι Άγιοι. Μη μου ζητήσετε να εξηγήσω τίποτα από αυτά. Ίσως απλά ανάψτε ένα κερί απόψε και δείτε τι θα αποκαλυφθεί.

Σημερινή