Κόμμα της Νίκης: Οι “Ευρωπαίοι” εθνικιστές-λαϊκιστές της Τουρκίας;

Η εθνική γιορτή της Τουρκίας είναι στις 19 Μαΐου. Μια ημέρα με ισχυρό συμβολισμό, αφιερωμένη στην τουρκική νεολαία από τον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Στις 19 Μαρτίου του 1919, ο Ατατούρκ ξεκίνησε τον απελευθερωτικό πόλεμο κατά των δυτικών δυνάμεων που κράτησε μέχρι την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923. Αυτό τουλάχιστον λένε τα τουρκικά βιβλία ιστορίας.

Για τον Ουμίτ Οζντάγ, πρόεδρο του νεοϊδρυθέντος Κόμματος της Νίκης, η ημερομηνία αυτή του έδωσε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει το χαρτί του εθνικισμού. Μαζί με μια ομάδα επισκέφτηκε το Μαυσωλείο του Ατατούρκ στην ΄Αγκυρα και πόζαρε με περαστικούς μπροστά από το μεγάλο μνημείο. Μάλιστα οι άνθρωποι που τον αναγνώρισαν, θέλησαν να βγάλουν σέλφι μαζί του. Ένας περαστικός τον μακάρισε, “ευτυχώς που υπάρχεις” του είπε. Μια γυναίκα τον φίλησε μάλιστα στο μέτωπο.

Παίζει δυνατά τον χαρτί των προσφύγων

Ο Ουμίτ Οζντάγ είναι το ανατέλλον αστέρι της τουρκικής πολιτικής των τελευταίων εβδομάδων. Όπου κι αν εμφανίζεται, σχηματίζεται αμέσως πλήθος γύρω του. Ο κόσμος θέλει να τον δει από κοντά, πολλοί θέλουν να του εκφράσουν την υποστήριξή τους. Ο λόγος είναι απλός: ο Οζντάγ αναφέρεται σε συγκεκριμένα ζητήματα που απασχολούν πολλούς Τούρκους. Ο καλπάζων πληθωρισμός, η συρρίκνωση της αγοραστικής δύναμης, ο υπαρξιακός φόβος και η υποτιθέμενη αποξένωση των ανθρώπων μέσα στην ίδια τη χώρα από τους πρόσφυγες. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, στην Τουρκία ζουν 3,8 εκ. επίσημα καταγεγραμμένοι Σύροι. Ο πραγματικός αριθμός όμως είναι μεγαλύτερος. Γιατί θα πρέπει να προστεθούν πρόσφυγες από το Αφγανιστάν, το Ιράκ, το Πακιστάν κι άλλες χώρες; Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες τους υπολογίζει σε 320.000 αλλά ίσως ο αριθμός να είναι ακόμη μεγαλύτερος. “Δεν θέλουμε ο λαός μας να παλεύει με την πείνα και τη φτώχεια, την ώρα που δικά μας χρήματα φορολογουμένων ξοδεύονται για Σύρους, Αφγανούς και Πακιστανούς” φωνάζει ο Οζντάγ στους ανθρώπους που παρακολουθούν τις εκδηλώσεις του τις τελευταίες εβδομάδες. Οι λεκτικές επιθέσεις του κατά των προσφύγων βρίσκουν αντίκτυπο σε πολλούς Τούρκους γιατί φοβούνται. Ο πληθωρισμός έφτασε στο 70%, ο κόσμος υποφέρει από την κατακόρυφη αύξηση των τιμών. Και λύση δεν υπάρχει στον ορίζοντα. Ποιος είναι όμως ο Οζντάγ; Ασφαλώς όχι ένας νέος “σωτήρας”. Γιατί βρίσκεται εδώ και καιρό στο τουρκικό πολιτικό κατεστημένο. Αλλά ο τόνος στις ομιλίες του είναι νέος.

Γόνος πολιτικής οικογένειας, ο πατέρας του ήταν έμπιστος του Αλπαρσλάν Τουρκές, ιδρυτή του ακραίου κόμματος, του Εθνικιστικού Κινήματος MHP που αποτελεί εκφραστή του σκληρού δεξιού τουρκικού κράτους. Στη Γερμανία είναι γνωστό περισσότερο μέσω της οργάνωσης Γκρίζοι Λύκοι, με συγκεκριμένες δομές στη Γερμανία. Οι Γκρίζοι Λύκοι βρίσκονται υπό παρακολούθησε από την Υπηρεσία Προστασίας του Συντάγματος. Ο υιός Οζντάγ γεννήθηκε στην Ιαπωνία, όπου ο πατέρας του, αρχές του 60 υπηρετούσε στο διπλωματικό σώμα. Σπουδές έκανε στον Μόναχο – πολιτικές επιστήμες, φιλοσοφία και οικονομικά. Στο Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος έγινε μέλος στην οργάνωση νέων και μετά στο προεδρείο, όταν το 2016 αποκλείστηκε μετά από ανοιχτή κριτική που άσκησε στην ηγεσία του. Ένα χρόνο νωρίτερα το κόμμα συνασπίστηκε με το ΑΚΡ του Ερντογάν, τον βοήθησε μάλιστα να αποκτήσει πλειοψηφία για να κυβερνήσει. Το να είναι πολιτικό δεκανίκι του Ερντογάν ήταν κάτι που τον δυσαρέστησε βαθιά. Με άλλους ομοϊδεάτες του που εγκατέλειψαν το MHP, ίδρυσε το συντηρητικό-εθνικιστικό “lyi Parti|”, από το οποίο παραιτήθηκε το 2021 μετά από διαμάχη με την ανώτατη ηγεσία του και τελικά ίδρυσε το δικό του κόμμα, το Κόμμα της Νίκης.   

Παραλληλισμοί με τους Ευρωπαίους εθνολαϊκιστές

Το νέο κόμμα συγκέντρωσε μεγάλο ενδιαφέρον μετά από δεξιές εξτρεμιστικές, ρατσιστικές και αντιπροσφυγικές δηλώσεις του Οζντάγ. Τελευταίες δημοσκοπήσεις αρχές Μαίου δείχνουν να έχει ξεπεράσει το 2%, σχετικά υψηλό για τουρκικά πρότυπα. Ο Κεμάλ Μποζάι, καθηγητής στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών στο Ντίσελντορφ και την Κολωνία που παρακολουθεί εδώ και χρόνια τους Τούρκους υπερεθνικιστές, θεωρεί ξεκάθαρο ότι το κόμμα είναι υπερεθνικιστικό στο κομματικό του πρόγραμμα με λαϊκιστική δεξιά ρητορική και μορφές παρουσίασης βασιζόμενες σε μερικά εθνικιστικά στοιχεία, όπως ο παντουρκισμός ή παντουρανισμός, όπως είπε στη Deutsche Welle. Παντουρανισμός είναι η ιδεολογία ενός εθνικά ομοιογενούς κράτους που περιλαμβάνει όλες τους τουρκικούς ή τουρκικής καταγωγής λαούς από τα Βαλκάνια μέχρι την Κίνα υπό τουρκική ηγεσία. Σύμφωνα με τον ειδικό, το μανιφέστο του κόμματος του Οζντάγ περιλαμβάνει τέτοια ιστορικά εθνικιστικά στοιχεία. Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι μετά την ίδρυση του Κόμματος της Νίκης, ο Οζντάγ επισκέφθηκε τον τάφο του Αλπασλάν Τουρκές, πρώην αρχηγού των Γκρίζων Λύκων, για να υποδηλώσει ότι το κόμμα του βασίζεται στην ίδια παλιά παράδοση. Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι ασκεί σκληρή κριτική στο κυβερνών κόμμα. Πρόσφατα συγκρούστηκε με τον υπουργό Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού. Μπορεί λοιπόν το Κόμμα της Νίκης να εδραιωθεί στην τουρκική κομματική σκηνή; Για τον πολιτικό επιστήμονα Μπερκ Έσεν από το Πανεπιστήμιο Sabanci είναι ακόμη πολύ νωρίς για να γίνει πρόβλεψη. “Εκτιμήσεις για τη δυναμική του κόμματος μπορεί να γίνουν μόνο σε λίγα χρόνια, όταν πάρει θέση και σε άλλους τομείς” υποστηρίζει.

Στο παρελθόν υπήρξε πάντως διάσπαση στην ιστορία των Τούρκων υπερεθνικιστών. Η ισλαμιστική δεξιά εξτρεμιστική πτέρυγά της αποσχίστηκε το 1993 και ίδρυσε το “Κόμμα της Μεγάλης Ενότητας”. Γι αυτούς το Ισλάμ είναι πολύ σημαντικό στοιχείο της τουρκικής ταυτότητας, “αλλά για τον Ουμίτ Οζντάγ και το κόμμα του αυτό δεν παίζει σημαντικό ρόλο” λέει ο Κεμάλ Μποζόι. Για τον πολιτικό επιστήμονα Μπερκ Έσεν το Κόμμα της Νίκης δείχνει παραλληλισμούς με τους ευρωπαίους λαϊκιστές. “Όχι μόνο λόγω των θέσεων κατά των προσφύγων. Για τον Οζντάγ η Τουρκία αποτελείται από δύο στρατόπεδα. Από τη μια πλευρά, υπάρχει η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση ως πολιτική ελίτ που δεν δείχνει να αντιδρά, όταν οι πρόσφυγες κατακτούν την Τουρκία και από την άλλη είναι ο λαός που ο Οζντάγ θέλει να σώσει με το Κόμμα της Νίκης. Είναι μάλιστα απορίας άξιο που ένα τέτοιο κόμμα δεν ιδρύθηκε πολύ νωρίτερα”, όπως σημειώνει υπονοώντας τη συμμαχία του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ με τους εθνικιστές που στηρίζουν τον Ερντογάν στην προσφυγική του πολιτική, αν και ανάμεσα στους οπαδούς του έχει προκληθεί λόγω αυτού μεγάλος θόρυβος. Τώρα εάν οι εθνικιστές μπορούν να κρατήσουν τους οπαδούς τους ή θα ενταχθούν τελικά στο Κόμμα της Νίκης είναι κάτι δύσκολα προβλέψιμο. Σε κάθε περίπτωση, το θέμα των προσφύγων θα συνεχίσει να απασχολεί την τουρκική κοινωνία.

Έλμας Τοπτσού

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου

Πηγή: DW