Το Φεστιβάλ Καστελλορίζου μάς ταξιδεύει για 7η χρονιά «Πέρα από τα Σύνορα»

Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]

Tην τελευταία εβδομάδα του φετινού καλοκαιριού, 21 με 28 Αυγούστου, θα διεξαχθεί  το 7ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Καστελλορίζου «Πέρα από τα Σύνορα». Καλλιτεχνική Διευθύντρια  του Φεστιβάλ, η ερευνήτρια – ιστορικός Ειρήνη Σαρίογλου -Γενική Γραμματέας του Ελληνικού Ιδρύματος Ιστορικών Μελετών (ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ.)  και Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Πόλης.

Είχαμε τη χαρά να μιλήσουμε μαζί της.  

Κυρία Σαρίογλου, να ξεκινήσουμε με το τι προκάλεσε,  τι ενέπνευσε τη δημιουργία του Φεστιβάλ;

«Η αφορμή για τη θεσμοθέτηση αυτού του Φεστιβάλ ήταν η τότε, το 2016, τελευταία παραγωγή του ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ. Επρόκειτο για έναν τόμο και ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ αφιερωμένα στο Καστελλόριζο με τίτλο “Στην άκρη του Αιγαίου, Καστελλόριζο, 1890-1948”. Μάλιστα, το ντοκιμαντέρ αυτό απέσπασε και το Α΄ Βραβείο Καλύτερου Ιστορικού ντοκιμαντέρ στο Λονδίνο, την ίδια χρονιά. Η επιθυμία μας ήταν να προβληθεί η ταινία αυτή και στο ακριτικό νησί, γεγονός που μας οδήγησε, τελικά, στην ιδέα να θεσμοθετήσουμε το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Καστελλορίζου “Πέρα από τα Σύνορα”, ώστε να βοηθήσουμε το νησί να βρει ξανά τη θέση που του αξίζει στο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Και τονίζω τη λέξη “ξανά”,  γιατί λίγοι ίσως να γνωρίζουν τον πολιτισμό που είχε το νησάκι μέχρι την Μικρασιατική τραγωδία. Ήθελε ανέκαθεν να μοιάσει στην μεγάλη αρχόντισσα της Ιωνίας, τη Σμύρνη… και γι’ αυτό οι Καστελλοριζιοί έφερναν τα καλύτερα προϊόντα πάντα στο νησί τους… Από μεθόδους εκμάθησης της γαλλικής άνευ διδασκάλου μέχρι εσάρπες Κεϋλάνης!  Σκοπός μας, λοιπόν, να φέρουμε όλο τον κόσμο, Έλληνες και ξένους στο Καστελλόριζο και να μεταφέρουμε την ιστορία και τον πολιτισμό του Καστελλορίζου στα πέρατα της οικουμένης. Και γι’ αυτόν τον λόγο, με την ολοκλήρωσή του το Φεστιβάλ, κάθε χρόνο, ταξιδεύει εντός και εκτός Ελλάδας, προβάλλοντας τις βραβευμένες ταινίες του».

Λίγα λόγια σας για τον χαρακτηρισμό του ως «boutique» Φεστιβάλ, καθώς και για τον κεντρικό  στόχο του;

«Το “Πέρα από τα Σύνορα” γεννήθηκε, όπως προαναφέρθηκε, από μια χίμαιρα. Δηλαδή από μια ρομαντική μας πρόθεση και έναν ιδεαλιστικό στόχο σύμφωνα με τον οποίο η ανάδειξη του πολιτισμού και οι ιστορικές μας “οφειλές” σε αυτόν τον τόπο μπορούν και χρειάζεται να βρίσκουν τον δρόμο τους, ακόμα και σε ακριτικά και φαινομενικά άγονα χώματα. Πυξίδα μας σε αυτό το ταξίδι, εξαρχής, αποτελούσε η υπεροχή της ποιότητας έναντι της ποσότητας, δηλαδή η λογική μιας boutique, εντός της οποίας βρίσκονται, πρωτίστως, αναβαθμισμένα “προϊόντα” παρά πολυπληθή. Άλλωστε, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, τα boutique Φεστιβάλ αποτελούν και τη σύγχρονη και επίκαιρη “τάση”. Όσον αφορά τον κεντρικό στόχο του Φεστιβάλ, θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: σε συνεργασία με την Ecrans de Mondes (Παρίσι) και τον Σύνδεσμο Αναβίωσης Μεγίστης (Σύδνεϋ)  για τη διεθνή προώθησή του, το “Πέρα από τα Σύνορα” προσφέρει στο μεσογειακό, ευρωπαϊκό και εν γένει διεθνές κοινό μια ετήσια, συναρπαστική “εμπειρία”,  αποτελούμενη από ταινίες με ιστορικό και πολυπολιτισμικό περιεχόμενο, γεγονότα και προσωπικότητες που διαμόρφωσαν και σφυρηλάτησαν τις χώρες, τους ανθρώπους και τους πολιτισμούς μας. Στόχος αυτού του “boutique” Φεστιβάλ είναι να γιορτάσει και να υπογραμμίσει την ομορφιά και την προσφορά της κινηματογραφικής αφήγησης μέσω της Ιστορίας και της Κοινωνίας. Να “γεφυρώσει” ανθρώπους, ιδέες και οράματα από κάθε πλευρά της υφηλίου μέσω ποικιλόμορφων εικονογραφικών μωσαϊκών. Να εμπνεύσει, να προβληματίσει και να τροφοδοτήσει με δημιουργική ανησυχία για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Το “Πέρα από τα Σύνορα” αφορά, εν κατακλείδι, το ανθρώπινο αποτύπωμα στο τώρα και το τότε, στο εδώ και στο παντού».

Σε τι φάση βρίσκονται οι προετοιμασίες σας;

«Αυτό το διάστημα δουλεύουμε πυρετωδώς, καθώς το καλοκαίρι βρίσκεται προ των πυλών και διαχρονικά, έως τώρα, από την άνοιξη ξεκινούν οι εντατικές προετοιμασίες και οι επιτακτικές συνεννοήσεις που χρειάζονται, τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο. Στην ομάδα που απαρτίζουμε την οργανωτική επιτροπή του Φεστιβάλ, πολλές φορές, μας αρέσει να παραλληλίζουμε τους εαυτούς μας σαν τις μέλισσες: όταν βγει η πρώτη γύρη, μπαίνουμε σε επιταχυντικούς ρυθμούς γονιμοποίησης!»

Τι θα δούμε, φέτος, στο Φεστιβάλ;

«Ουσιαστικά, φέτος, θα δούμε όσα βλέπουμε και κάθε χρόνο με μια σημαντική διαφορά: η έβδομη έκδοση του “Πέρα από τα Σύνορα” θα είναι με διαφορά η πιο αναβαθμισμένη και η πιο “φρέσκια” που έχει υπάρξει έως τώρα».

Που κινήθηκαν, αριθμητικά, οι συμμετοχές στο Διαγωνιστικό Τμήμα;

«Πιάνοντας το νήμα από την προηγούμενη απάντηση, στην ερώτησή σας έχω να απαντήσω πως φέτος οι υποβληθείσες ταινίες ξεπέρασαν κάθε ρεκόρ και μαζί με αυτό κάθε προσδοκία μας. Οι υποβολές έφτασαν τις 790 και οι χώρες προέλευσης άγγιξαν τον τριψήφιο αριθμό, 100 το σύνολο. Δεδομένων των εξαιρετικά δύσκολων κοινωνικοπολιτικών γεγονότων σε παγκόσμια κλίμακα -με αιχμές του δόρατος το ξέσπασμα της πανδημίας δυο χρόνια πριν και τον πρωτάκουστου και σπαραχτικό πόλεμο στην Ουκρανία – διαβάζουμε και εκλαμβάνουμε το εν λόγω ρεκόρ ως βαθιά πεποίθηση πίστης στον ανθρωπισμό και την Τέχνη, καθώς στα μεγαλύτερα σκοτάδια μοιάζει να υπάρχει η ανάγκη για περισσότερο φως. Η φετινή διοργάνωση και το ενδιαφέρον για συμμετοχή στο Φεστιβάλ φαίνεται πως επισφραγίζουν την παραπάνω ιδέα».

Μια γρήγορη ματιά στο Πανόραμα; Τι θα απολαύσει το κοινό;

«Η φετινή σκηνή του Πανοράματος αναβαθμίζεται αισθητά φέρνοντας αφιερώματα τόσο για κινηματογραφικούς σταθμούς του χθες, όσο και για τα ανερχόμενα κλασικά του αύριο. Ενδεικτικά, στα παραπάνω πλαίσια, θα φιλοξενηθεί φέτος η δράση “Χώρα, σε βλέπω” σε συνεργασία με την Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου. Σκηνοθέτες ταινιών-οροσήμων του ελληνικού κινηματογράφου θα φιλοξενηθούν και θα διαφωτίσουν το κοινό στα πλαίσια του φεστιβαλικού Πανοράματος. Επιπλέον, σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων θα φιλοξενηθούν φέτος 10 μικρού μήκους ταινίες-μαθητικά projects, φέροντας στην επιφάνεια τις ελπίδες για τη νέα γενιά. Τέλος, σε συνεργασία με τους φοιτητές του τμήματος Κινηματογράφου του ΑΠΘ θα προβληθεί φέτος μια ταινία αφιέρωμα στον Klaus Eder, γενικό γραμματέα της Fipresci και φίλο του Φεστιβάλ, η οποία διενεργήθηκε στα πλαίσια τις περσινής, 6ης έκδοσης».

Κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, καινοτομίες ίσως, της φετινής διοργάνωσης;

«Σε ταυτοτικό επίπεδο της διοργάνωσης, από φέτος εγκαινιάζουμε μια πολύ σημαντική νέα προσθήκη στην κατηγορία των βραβείων. Σε συνεργασία με την Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου (Π.Ε.Κ.Κ.) και τη Διεθνή Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου (Fipresci) επιδιώκουμε τη θεσμοθέτηση βραβείου Fipresci, καθιστώντας σαφές, στον 7ο χρόνο διεξαγωγής,  ότι το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμανέρ Καστελλορίζου “Πέρα από τα Σύνορα” είναι ένας αναγνωρισμένος θεσμός με πολύ υψηλά ποιοτικά καλλιτεχνικά και πολιτιστικά standards. Καθιστώντας σαφές ότι το Φεστιβάλ στα χρόνια που έρχονται προσδοκά και επιδιώκει να πρωταγωνιστήσει τόσο στο εγχώριο, όσο και στο διεθνές κινηματογραφικό γίγνεσθαι.

Επιπλέον, φέτος θα υπάρξει και η δημιουργία μιας νέας, τρίτης, σκηνής που θα είναι αφιερωμένη στις ταινίες τεκμηρίωσης μικρού μήκους ή αλλιώς η μicro του “Πέρα από τα Σύνορα”. Η κριτική επιτροπή και η ύπαρξη βραβείων θα είναι αυτόνομες από το επίσημο διαγωνιστικό τμήμα».

Μια εικόνα από τις πολιτιστικές δράσεις που πλαισιώνουν το Φεστιβάλ;

«Παράλληλα με τις τρεις κινηματογραφικές σκηνές, φέτος θα φιλοξενήσουμε την έκθεση “Η Αττική Γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του ’22” του Ιδρύματος της Βουλής, θα υπάρξουν εργαστήρια κινηματογράφου και εικαστικών τεχνών για τα παιδιά του νησιού, μαθήματα καταδύσεων, βιβλιοπαρουσιάσεις που θα αφορούν και αυτές τα ιστορικά γεγονότα του 1922, workshops και επιμορφωτικές εισηγήσεις, ακαδημαϊκές διαλέξεις που αφορούν των κινηματογράφο και τις κοινωνικές επιστήμες, θεατρικό αναλόγιο, masterclasses και pitching labs για τη διασύνδεση των δημιουργών και καλλιτεχνών και με την κινηματογραφική παραγωγή και άλλα πολλά ακόμη».

Θα μας δώσετε κι ένα στίγμα από την τελετή έναρξης;

«Φέτος,  η κεντρική θεματική/φόρος τιμής και μνήμης του Φεστιβάλ είναι η Μικρασιατική Καταστροφή και ο ξεριζωμός περίπου 1.200.000 Ελλήνων από τις πατρογονικές τους εστίες. Ως εκ τούτου, η τελετή έναρξης πρόκειται να διανθιστεί με την εγκαινίαση της έκθεσης της Βουλής, ειδικών κινηματογραφικών προβολών με θέμα τη καταστροφή της Μικράς Ασίας, με ομιλίες και χαιρετισμούς πολλών επίσημων και επίτιμων καλεσμένων από όλον τον κόσμο όπως επίσης και με μουσικό αφιέρωμα στον ελληνισμό της καθ’ημάς Ανατολής με το μουσικό σχήμα του Σταύρου Ξαρχάκου και την ερμηνεία της καταπληκτικής Ηρούς Σαΐα».

Ένα όραμα, μια επιδίωξη για τη μελλοντική παρουσία του Φεστιβάλ;

«Χωρίς ποτέ να ξεχνάμε τις ρίζες και τις καταβολές μας, στο Φεστιβάλ επιδιώκουμε συνεχώς την ολοένα και αυξανόμενη σύμπραξη και αρωγή με κάθε λογής ακαδημαϊκό και πολιτιστικό φορέα από κάθε γωνιά της υφηλίου, θέτοντας ως προγραμματικό μας στόχο την οικοδόμηση δεσμών και σχέσεων μεταξύ της Ελλάδας και κάθε ενδιαφερόμενου αποδέκτη. Δανειζόμενοι από το ακριτικό φως του Αιγαίου, μεταλαμπαδεύουμε τη δημιουργικότητα και τον εποικοδομητικό προβληματισμό σε κάθε γωνιά της οικουμένης. Διότι σε τελική ανάλυση, το “Πέρα από τα Σύνορα” δεν είναι κάτι άλλο πέρα από ένα Φεστιβάλ, μια γιορτή που στόχο έχει τη συνάντηση και σύμπλευση κάθε εμπλεκόμενου με την ίδια την Τέχνη και τον Πολιτισμό».

Να εστιάσουμε, λίγο, στο Καστελλόριζο· γιατί έχει επιλεγεί ως τόπος της διοργάνωσης  το συγκεκριμένο, πανέμορφο, ακριτικό μας νησί;

«Eίναι γεγονός πως  οι Καστελλοριζιοί επέδειξαν στο παρελθόν ιδιαίτερη μέριμνα και στις τέχνες και στα Γράμματα. Ενδεικτικά να αναφέρω το  νηπιαγωγείο,  το παρθεναγωγείο,  τα τρία ιδιωτικά σχολεία, τις ξακουστές σχολές αργυροχρυσοχοΐας   καθώς και  τη  Σαντράπεια Σχολή, δωρεά της οικογένειας Σαντραπέ, που συγκέντρωναν περισσότερους από 3.000 χιλιάδες μαθητές μέχρι το 1922. Θετική επιρροή στον πολιτισμό του νησιού αποτελούσαν τα παράλια της Λυκίας καθώς και  η “μεγάλη αρχόντισσα της Ιωνίας”, η Σμύρνη, από όπου οι Καστελλοριζιοί έφερναν, μεταξύ άλλων αγαθών ακόμη και μέθοδο εκμάθησης της γαλλικής άνευ διδασκάλου. Η πλούσια πολιτιστική κληρονομιά λοιπόν του νησιού σε συνδυασμό με τη γεωγραφική του θέση, ως το απόλυτο σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης, καθιστούν το Καστελλόριζο ως το ιδανικό θέρετρο για ένα Φεστιβάλ που θα εκτείνεται “Πέρα από τα Σύνορα”».

Η τοπική κοινωνία πώς έχει δεχθεί την παρουσία του θεσμού;

«Δεν θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε τη διοργάνωση αν δεν δεχόμασταν την αμέριστη αγάπη, υποστήριξη και στήριξη τόσο του Δήμου Μεγίστης όσο και των κατοίκων του νησιού. Στην πρώτη διοργάνωση, το 2016, δεν καταφέραμε, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, να συμπεριλάβουμε στον βαθμό που επιθυμούσαμε την τοπική κοινωνία. Από τότε καταβάλαμε μεγάλη προσπάθεια ώστε να εμπλουτίσουμε το Φεστιβάλ με ενδιαφέρουσες παράλληλες δράσεις και να εμπλέξουμε στον μέγιστο βαθμό, κυρίως, τα παιδιά του νησιού. 

Ήδη από το 2ο Φεστιβάλ στο πλαίσιο της διοργάνωσης πραγματοποιούνται εξαιρετικά ενδιαφέρουσες παράλληλες δράσεις, όπως τα εκπαιδευτικά προγράμματα για τα παιδιά του νησιού, συναυλίες, εκθέσεις φωτογραφίας, γλυπτικής, μαθήματα ελεύθερης κατάδυσης, θέατρο σκιών κ.ά. Ύστερα από 110 χρόνια, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ,  φέραμε επαγγελματικό θέατρο στο νησί…  Έτσι, το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Καστελλορίζου μετατρέπεται σε μια μεγάλη γιορτή, που προσφέρει χαρά, συμμετοχή και ζωντάνια στο Καστελλόριζο. Σε μικρούς και μεγάλους, σε ντόπιους και επισκέπτες. Σε τέτοιους χαλεπούς καιρούς, νομίζω, είναι πολύ σημαντικό να προάγουμε το “εμείς” και όχι το “εγώ”…  Αυτό προσπαθεί να κάνει το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Καστελλορίζου».

Να κλείσουμε με λίγα λόγια, για τη δική σας σχέση με το Καστελλόριζο; Κάτι που αγαπάτε πολύ στο νησί;

«Η αλήθεια είναι πως, προσωπικά, συνδέομαι έντονα συναισθηματικά με τον νησί. Από το 1991, για να είμαι ακριβής, παραθέριζα στις καλοκαιρινές μας οικογενειακές διακοπές στο εξοχικό που έχουμε στο νησί. Όπως καταλαβαίνετε, γνωρίζω πλέον απέξω κάθε πέτρα και γωνιά αυτού του μικρού, παραμεθόριου θησαυρού. Οι εμπειρίες, τα μαθήματα και τα βιώματα που έχω λάβει από αυτό το μέρος νομίζω είναι, πραγματικά, κάτι που δε μπορώ να περιγράψω εύκολα. Εν συντόμως, ωστόσο, αυτό που θα έλεγα ότι αγαπάω στο νησί αυτό είναι η γαλήνη και η ενέργεια που αποπνέει. Πραγματικά, είναι σαν μια άλλη Χώρα των Θαυμάτων η αίσθηση που εκλαμβάνει κανείς στο λιμανάκι του νησιού το πρωί ή στα ήσυχα σοκάκια του το βράδυ. Καθώς, λοιπόν, η εμπειρία δε μπορεί να είναι παρά αισθητηριακή, θα ήθελα να προσκαλέσω καθέναν που ενδιαφέρεται για τον Πολιτισμό και τις Τέχνες να παρακολουθήσει το Φεστιβάλ μας, να μπορέσει να αντιληφθεί τη μαγική αυτή χροιά του ακριτικού αυτού νησιού και να γίνει κοινωνός του οράματός μας».

Ναυτεμπορική