Ό,τι αναμενόταν να συμβεί από το 1991, συμβαίνει στις μέρες μας. Το ερώτημα αυτών των 30 χρόνων ήταν εάν θα διαμορφωθεί ένας ενιαίος κόσμος με ασθενή όρια που τον διαχωρίζουν ή θα υψωνόταν ένα νέο Σιδηρούν Παραπέτασμα. Επιδιώχθηκε και επιτυγχάνεται το δεύτερο.

Μια γενιά κατάφερε να γνωρίσει και τις τρεις εποχές. Του ψυχρού πολέμου, της μεταβατικής φάση και του νέου ψυχρού πολέμου.

Άνθρωποι που αγωνίσθηκαν με φανατισμό κατά των δυτικών αξιών την πρώτη περίοδο, έχουν περάσει στο άλλο στρατόπεδο, και αγωνίζονται με τον ίδιο φανατισμό υπέρ της πλευράς που πολεμούσαν. Το χαρακτηριστικό τους είναι, μάλλον, ο φανατισμός. Αυτή η νέα περίοδος θα επιφυλάξει πολλές εκπλήξεις. Ό,τι παρατηρούμε στην Ουκρανία είναι, μόνο, η αρχή. Μια συνεχής περίοδος έντονων, ή λιγότερο έντονων, πολεμικών αντιπαραθέσεων είναι το πιο πιθανό ενδεχόμενο. Τα στρατόπεδα παίρνουν θέση. Και ένα από τα ζητήματα που αναδεικνύονται είναι πως θα διαμορφωθεί το νέο ΝΑΤΟ.

Σ αυτήν την μεταβατική περίοδο η γειτονική Τουρκία εξακολουθεί να παίζει το ρόλο του «επιτήδειου ουδέτερου». Μένει στην εξέλιξη της ιστορίας να δούμε εάν θα δικαιωθεί για άλλη μια φορά. Διότι οι προηγούμενες μεταβατικές φάσεις την ευνόησαν.

Η Τουρκία δείχνει μια συμπεριφορά προς τη Σουηδία και τη Φινλανδία, στρυφνής δασκάλας που βάζει τιμωρία στις υποψήφιες χώρες για να δώσει την έγκρισή της. Η κυβερνητική Σαμπάχ δημοσίευσε μεσοβδόμαδα 10 σημεία τα οποία πρέπει να ικανοποιήσουν οι υποψήφιες χώρες για να ευαρεστηθεί ο κ. Ερντογάν να παράσχει την έγκρισή του να γίνουν μέλη της Συμμαχίας. Όλα έχουν να κάνουν με τους Κούρδους και με ό,τι η Άγκυρα θεωρεί πως ενισχύει την τρομοκρατία.

Το ζήτημα, μάλλον, εστιάζεται και αλλού και έχει να κάνει με ένα ιδιότυπο εμπάργκο όπλων που έχει επιβληθεί στην Τουρκία από χώρες της Δύσης. Αλλά και με κλείσιμο του ματιού προς τη Ρωσία. Δηλαδή, με έναν σμπάρο τρία τρυγόνια. Άρση του εμπάργκο, περιορισμούς στη διακίνηση μη φιλικών, προς την Τουρκία, προσώπων στις δύο σκανδιναβικές χώρες και ικανοποίηση της Ρωσίας. Το πιθανότερο είναι να βρεθεί μια λύση αλλά ισχυρά κέντρα στις ΗΠΑ και εμβληματικές προσωπικότητες αρχίζουν να ανησυχούν σοβαρά και να προτείνουν αποβολή της Τουρκίας από ένα νέο ΝΑΤΟ που χρειάζεται να διαμορφωθεί.

Από αυτήν την πλευρά αξίζει ιδιαίτερης προσοχής άρθρο του Μπρους Άκερμαν, ενός διακεκριμένου καθηγητή του Γέιλ με μεγάλη επιρροή, στον ιστότοπο politico.

Ο Άκερμαν, προτείνει τη δημιουργία ενός στρατού της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ενιαία διοίκηση ο οποίος θα συνδεθεί με το ΝΑΤΟ, την επαναδιατύπωση της ιδρυτικής πράξης της Συμμαχίας, την αποβολή από το ΝΑΤΟ της Τουρκίας και την αναστολή της συμμετοχής Ουγγαρίας και Πολωνίας.

Το σχετικό με την Τουρκία απόσπασμα έχει ως εξής:

«Όταν η συνθήκη υπογράφηκε για πρώτη φορά το 1949, τα μέλη του ΝΑΤΟ έθεσαν έναν θεμελιώδη όρο στη δέσμευσή τους για αμοιβαία στρατιωτική βοήθεια. Κατέστησαν σαφές ότι θα υπερασπίζονταν μια χώρα μόνο εάν η κυβέρνησή της έκανε με καλή τη πίστη προσπάθεια να “ενδυναμώσει τους ελεύθερους θεσμούς της”. Διαφορετικά, δεν θα μπορούσε να βασιστεί στους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ.

»Εβδομήντα πέντε χρόνια αργότερα, είναι οδυνηρά προφανές ότι ορισμένες χώρες του ΝΑΤΟ εργάζονται για να καταστρέψουν την ελευθερία αντί να την ενισχύσουν.

»Η Τουρκία είναι το πιο προφανές παράδειγμα. Την τελευταία δεκαετία, μετατράπηκε σε ένα αυταρχικό κράτος από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ακόμη χειρότερα, ο Ερντογάν έστειλε τον στρατό του για να βοηθήσει το αυταρχικό καθεστώς της Συρίας να πολεμήσει τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ – πολεμώντας ενάντια στην ίδια τη συμμαχία που ο ίδιος και οι προκάτοχοί του είχαν δεσμευτεί να υποστηρίξουν. Εφόσον η Τουρκία δεν είναι ούτε αξιόπιστος σύμμαχος, ούτε υπερασπιστής των “ελεύθερων θεσμών”, ο Μπάιντεν και η Γερουσία θα πρέπει να αρνηθούν να υπογράψουν μια συνθήκη που συνεχίζει να την αναγνωρίζει ως μέλος του ΝΑΤΟ».

Το τι ακριβώς θα γίνει θα το δούμε στην πορεία. Πρέπει, όμως, να αρχίσει να προβληματίζει και τα ελληνικά κέντρα που διαμορφώνουν, ή επηρεάζουν την διαμόρφωση εξωτερικής ή αμυντικής πολιτικής.

Κάτι πρέπει να συμβαίνει στο παρασκήνιο που δεν το γνωρίζουμε. Το γνωρίζει ο πρωθυπουργός; Συμφέρει στην Ελλάδα μια Τουρκία εντός ή εκτός ΝΑΤΟ;

Μέσα στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων ο πρωθυπουργός επισκέφθηκε τις Ηνωμένες Πολιτείες, συναντήθηκε με τον πρόεδρο Μπάιντεν και μίλησε στο Κογκρέσο. Σε μια πρώτη προσέγγιση θα μπορούσαμε να σχολιάσουμε την επίσκεψη με τις ακόλουθες επισημάνσεις:

1. Σε επίπεδο συμβολισμού, μηνυμάτων και εντυπώσεων, ίσως και σε προσωπική προβολή του κ. Μητσοτάκη, η επίσκεψη εξελίχθηκε άριστα.
2. Τα περί ιδιαίτερου ρόλου της Ελλάδας στα Βαλκάνια και την Αν. Μεσόγειο, ρόλο τον οποίο οι ΗΠΑ θέλουν να αναθέσουν στην Ελλάδα, ακούγονται από τις αρχές του 1990. Οι ΗΠΑ θέλουν να αναθέσουν στην Ελλάδα ιδιαίτερο ρόλο. Η Ελλάδα δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί και με τις αγκυλώσεις που υπάρχουν στα μυαλά των πολιτικών, δεν θα ανταποκριθεί ούτε και τώρα. Με απλά λόγια, σε ό,τι φορά τα βαλκάνια, για να διαδραματίσεις ρόλο πρέπει να γνωρίζεις τους βαλκανικούς λαούς. Και αυτός ο ρόλος δεν μπορεί να αναπτυχθεί, μόνο, μέσα από τα κλειστά δωμάτια του ΥΠΕΞ.
3. Σε ό,τι αφορά τους εξοπλισμούς (F-35) καλοδεχούμενοι. Η Ελλάδα είναι ευπρόσδεκτη στην εξοπλιστική αγορά των ΗΠΑ. Το πρόβλημα με τους εξοπλισμούς είναι αν τους παίρνει η χώρα για να τους έχει στις αποθήκες της η τους προβάλει σε περίπτωση που χρειαστεί. Πότε χρειάζεται; Όταν παραβιάζονται οι κόκκινες αποτρεπτικές γραμμές. Οι οποίες στην περίπτωση της Ελλάδας δεν υπάρχουν. Υπάρχει και κάτι άλλο με τους εξοπλισμούς. Αν δεν διαμορφώσει μια δική της υποδομή αμυντικής βιομηχανίας η Ελλάδα θα εξαρτάται καθ ολοκληρίαν από άλλους. Οι διαθέσεις των οποίων δεν θα είναι, πάντα, σταθερές.
4. Ο κ. Μητσοτάκης δήλωσε πως η Ελλάδα δεν θα παραχωρήσει τίποτε από τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Μένει να δούμε πως το εννοεί. Στα ζητήματα που αφορούν τα ελληνοτουρκικά, δεν υπήρξε καμιά τοποθέτηση Μπάιντεν.

Σε ό,τι αφορά την ομιλία στο Κογκρέσο, αν εξαιρέσει κανείς, τα ωραία ιστορικοφιλοσοφικά στοιχεία της, σε πολιτικό επίπεδο θα μπορούσαν να επισημανθούν τα εξής:

• Ήταν θετική η πρόσκληση για την ομιλία. Έχει την βαρύτητά της. Αλλά ας κρατήσουμε και μερικές επιφυλάξεις. Ας ελπίσουμε να μην είναι ένα χτύπημα στην πλάτη για μη συμφέρουσες υποχωρήσεις. Ο καιρός θα δείξει.
• Το θετικό κλίμα για να διατηρηθεί, χρειάζεται συνεχή καλλιέργεια. Ιδιαιτέρως στις ΗΠΑ όπου όλα μετρώνται με ανταλλακτική αξία.
• Σε πολιτικό επίπεδο ο πρωθυπουργός έκανε τρεις επισημάνσεις:

1. Ήταν θετική η αναφορά του στην Κύπρο, η πρόσκληση προς το κογκρέσο να σκεφθεί πως υπάρχει μια ανοικτή πληγή που πρέπει να κλείσει με βάση το Διεθνές Δίκαιο και τις αποφάσεις του ΟΗΕ και, κυρίως, η κατηγορηματική του διαβεβαίωση πως δεν θα γίνει αποδεκτή η λύση των δύο κρατών.
2. Σε αντίθεση με τους διαδικτυακούς υποστηρικτές του, έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στις υπερπτήσεις. Οι υπερπτήσεις καταπατούν εθνική κυριαρχία. Δεν είναι αμφισβήτηση ορίων εναέριου χώρου ή κανονισμών του ICAO. Ορθώς υπογράμμισε το θέμα. Είπε πως δεν θα το ανεχθεί η χώρα. Περιμένουμε να δούμε πώς.
3. Πρότεινε στις ΗΠΑ συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι ΗΠΑ δεν έχουν λόγο να την αρνηθούν. Η Αθήνα δεν είμαι σίγουρος ότι μπορεί να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις που θα αναλάβει. Η Ανατολική Μεσόγειος είναι μια περιοχή ρευστότητας και οι συνεργασίες δεν μπορεί να περιοριστούν, μόνο, στην ήπια ισχύ. Αν χρειαστεί, μπορεί η Ελλάδα να κάνει κάτι περισσότερο;
4. Ο πρωθυπουργός ζήτησε από το κογκρέσο να προσέξει το θέμα της πώλησης όπλων σε δυνάμεις της περιοχής που μπορεί να την αποσταθεροποιήσουν περαιτέρω. Δεν την κατονόμασε αλλά θα είχε στο μυαλό του την Τουρκία. Γιατί δεν κατονόμασε την Τουρκία;

Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως ο πρωθυπουργός ζητά, ακόμη και αν πωληθούν όπλα στην Τουρκία, όπως τα F-16, να υπάρξει δέσμευση ώστε να μην χρησιμοποιηθούν κατά συμμαχικής χώρας; Να γίνει επίκληση του νομικού οπλοστασίου των ΗΠΑ;

Ευλόγως θα θεωρήσετε ότι η Τουρκία μπορεί να δεσμευτεί αλλά θα παραβεί την δέσμευσή της. Ας έχουμε υπόψη πως ο κατασκευαστής, σήμερα, μπορεί να ελέγξει τα οπλικά συστήματα που πουλάει και πολύ περισσότερο τα αεροπλάνα, ώστε ο αγοραστής να μην μπορεί να τα χρησιμοποιήσει. Στο θέμα αυτό θα πρέπει να δούμε αν υπάρξουν εξελίξεις.

Τι παρέλειψε;

• Δεν έκανε αναφορά στον EastMed.
• Aγνόησε τις σχέσεις που ανέπτυξε η χώρα με την ευρύτερη μέση Ανατολή τα τελευταία δέκα χρόνια.
• Δεν έθιξε την ύπαρξη 150 χιλ. ελληνικής καταγωγής Ουκρανών που αγνοείται η τύχη τους.