Η επέτειος του Ενωτικού Δημοψηφίσματος της 15ης Ιανουαρίου 1950 πέρασε σχεδόν απαρατήρητη λόγω του νόμου Ακιντζί

Η επέτειος του Ενωτικού Δημοψηφίσματος της 15ης Ιανουαρίου 1950 πέρασε σχεδόν απαρατήρητη αφού με το νόμο Ακκιντζί που πέρασε η Βουλή με τις ψήφους του ΑΚΕΛ και του ΔΗΣΥ απαγορεύτηκε η επετειακή μνημόνευση του ιστορικού αυτού γεγονότος. Και υποβαθμίστηκε ως ένα ασήμαντο γεγονός που δεν πρέπει να μνημονεύεται αφού ενοχλεί τους Τουρκοκύπριους. Όσο αξιοκατάκριτη, όμως, και να είναι μια τέτοια απόφαση, στις μίνιμουμ εκείνες περιπτώσεις που επετειακά γίνεται κάποια αναφορά στο θέμα δεν είναι ανάγκη να διασύρεται και να παραχαράσσεται η Ιστορία. Είτε από στέρηση γνώσης είτε για κάποιες μικροπολιτικές σκοπιμότητες. Η θέση που παρουσιάστηκε σε δημοσίευμα του «Φιλελευθέρου» στην έκδοσή του το Σάββατο 15 Ιανουαρίου 2022, ότι το δημοψήφισμα αναλήφθηκε από την Εθναρχία «…υιοθετώντας την ιδέα του ΑΚΕΛ για συγκέντρωση υπογραφών ως μέτρο πίεσης για την εφαρμογή του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης της Κύπρου..» (ρεπορτάζ Σπύρου Νικολούζου, σ. 2) αποτελεί στρέβλωση των γεγονότων. Και είναι σαφώς ανιστόρητη.

Πράγματι τον Νοέμβριο – Δεκέμβριο 1949 το ΑΚΕΛ ανέλαβε κάποιες πρωτοβουλίες για την προώθηση του Κυπριακού, οι οποίες χρονικά συνέπεσαν με την απόφαση του Γραφείου Εθναρχίας για διεξαγωγή δημοψηφίσματος, ώστε να διαφανεί τι θέλουν οι Κύπριοι σε ό,τι αφορά το μέλλον της πατρίδας τους. Η ιδέα για τη διενέργεια δημοψηφίσματος για το μέλλον της Κύπρου είναι πολύ παλαιότερη από τις πρωτοβουλίες του ΑΚΕΛ της περιόδου Νοεμβρίου – Δεκεμβρίου 1949. Στις 12 Ιουλίου 1947 ο τότε Αρχιεπίσκοπος Λεόντιος στο διάγγελμά του με το οποίο απέρριπτε τη συμμετοχή της Εκκλησίας στη Διασκεπτική, καλούσε τον Κυβερνήτη να διενεργήσει ο ίδιος δημοψήφισμα για να διαφανεί τι θέλουν οι Κύπριοι. Ο Κυβερνήτης, βέβαια, αρνήθηκε και το θέμα τέθηκε στο ράφι. Παρέμεινε όμως ζωντανό. Επίσης, σε κατοπινή συνάντηση στην Αθήνα του μητροπολίτη Κιτίου Μακάριου Κυκκώτη (μετέπειτα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄) με τον εκεί προϊστάμενο του Γραφείου Εθναρχίας, Σάββα Λοϊζίδη, ο καθηγητής της Νομικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Δημήτριος Βεζανής, που συμμετείχε στη συνάντηση, «έρριψε» την ιδέα για διεξαγωγή δημοψηφίσματος το οποίο, όπως συμφώνησαν όλοι θα βοηθούσε το θέμα της Κύπρου. Ο μητροπολίτης Κιτίου με την επιστροφή του στην Κύπρο υπέβαλε σχετική εισήγηση στην Ιερά Σύνοδο, η οποία στις 18 Νοεμβρίου 1949 αποδέχθηκε την ιδέα και αποφάσισε να τη διαβιβάσει στο Εθναρχικό Συμβούλιο για τη λήψη τελικής απόφασης. Την 1η Δεκεμβρίου 1949 το Γραφείο Εθναρχίας συζήτησε και ενέκρινε την απόφαση της Ιεράς Συνόδου και την παρέπεμψε στο Εθναρχικό Συμβούλιο για τη λήψη τελικής απόφασης. Στις 5 Δεκεμβρίου η ολομέλεια του Εθναρχικού Συμβουλίου πήρε, όντως, την τελική απόφαση για τη διενέργεια δημοψηφίσματος και στις 8 Δεκεμβρίου εξέδωσε εγκύκλιο ανακοινώνοντας τη διεξαγωγή του στις 15 Ιανουαρίου 1950.

Στο μεταξύ, την ίδια περίοδο το ΑΚΕΛ είχε αναλάβει κάποιες πρωτοβουλίες για την προώθηση του Κυπριακού οι οποίες χρονικά συνέπεσαν με την απόφαση της Εθναρχίας για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το μέλλον της Κύπρου. Η χρονική «γειτνίαση» των πρωτοβουλιών του ΑΚΕΛ με την απόφαση της Εθναρχίας πράγματι μπορεί να οδηγήσει κάποιον που δεν έδωσε πολλή προσοχή στα γεγονότα της περιόδου να αποφανθεί ότι το Ενωτικό Δημοψήφισμα ήταν ιδέα του ΑΚΕΛ την οποία υιοθέτησε η Εθναρχία. Το θέμα είναι καθαρά ιστορικής αλήθειας και δεν έχει καμιά πολιτική ή κομματική σκοπιμότητα. Το ΑΚΕΛ, λοιπόν, σε σύσκεψή του στις 11 Σεπτεμβρίου 1949 πήρε την απόφαση να αποστείλει στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υπόμνημα στο οποίο να προβάλλει και να επεξηγεί τον πόθο των Κυπρίων για ένωσή τους με την Ελλάδα. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1949 ζήτησε με επιστολή στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Β΄ ως πρόεδρο της Εθναρχίας, να σταλεί από κοινού υπόμνημα στον ΟΗΕ. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1949 ο Αρχιεπίσκοπος απάντησε αρνητικά στην επιστολή του ΑΚΕΛ και στις 21 Νοεμβρίου 1949 το ΑΚΕΛ και οι συνεργάτες του σε νέα σύσκεψη συζήτησαν και ενέκριναν πολυσέλιδο υπόμνημα, στα Ελληνικά και Αγγλικά, γνωστό ως «Λευκή Βίβλος» για να αποσταλεί στον ΟΗΕ. Το υπόμνημα με τίτλο «Ο Κυπριακός Λαός κατηγορεί τη Μεγάλη Βρετανία – The People of Cyprus acute Great Britain», στάλθηκε όντως στον ΟΗΕ στις 23 Νοεμβρίου 1949. Παράλληλα, όρισαν την 4η Δεκεμβρίου 1949 ως ημέρα έναρξης εκστρατείας για τη συλλογή υπογραφών προς υποστήριξή του. Ταυτόχρονα, αποφάσισαν την οργάνωση παγκύπριου συλλαλητηρίου μέσα στην άνοιξη του 1950 προς υποστήριξη του υπομνήματος. Οι εξελίξεις, όμως, όπως σημειώνονταν την ίδια περίπου περίοδο από πλευράς της Εθναρχίας ανάγκασαν το ΑΚΕΛ να κάμει δεύτερες σκέψεις. Και ενώ στις 4 Δεκεμβρίου άρχισε ήδη η συλλογή υπογραφών για υποστήριξη του υπομνήματός του προς τον ΟΗΕ, στις 11 Δεκεμβρίου γνωστοποιούσε με διακήρυξή του την απόφασή του να τερματίσει τη συλλογή υπογραφών και να συνταχθεί με την Εθναρχία στη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος στις 15 Ιανουαρίου 1950. Πράγμα που έγινε. Και το ΑΚΕΛ στρατεύθηκε πλήρως με την Εθναρχία για την επιτυχία του δημοψηφίσματος που είχε εξαγγείλει.

Ήταν η πρώτη φορά που στελέχη και αξιωματούχοι του ΑΚΕΛ έκαναν ομιλίες από το ίδιο βήμα πλάι σε αξιωματούχους της Εθναρχίας, για ένα κοινό σκοπό. Με αποτέλεσμα την επιτυχία του δημοψηφίσματος αφού το 95,73% ψήφισαν υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Δεν κράτησε, δυστυχώς, για πολύ αυτή η συμπόρευση. Και σχεδόν αμέσως μετά το δημοψήφισμα οι δύο πλευρές διαχώρισαν πάλι την πορεία τους με τη συγκρότηση ξεχωριστών επιτροπών για τη διεθνή προώθηση του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος.

Αυτά προς αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Αγαπητέ κύριε Καμηλάρη,

Καταρχάς, ευχαριστούμε για την επισήμανσή και την ιστορική αναφορά που κάνετε, καθώς είναι ιδιαιτέρως πολύτιμη και χρήσιμη για τις νεότερες γενεές, όντας προερχόμενη από άνθρωπο που βίωσε τα γεγονότα της εποχής, καθώς αυτό πρόκειται για καταγραφή ιστορικής μαρτυρίας. Η συγκεκριμένη αναφορά στη σελίδα 2 του «Φ» στις 15 Ιανουαρίου 2022, δεν αφορά στοιχεία ή απόψεις του συντάκτη/ επιμελητή της στήλης. Αποτελεί αποτύπωση δημοσιευμάτων του «Φ». Όπως κι εσείς διαπιστώσατε διαβάζοντας το κείμενο, η αναφορά για το ΑΚΕΛ δεν διαφέρει εν πολλοίς από όσα ορθώς εσείς καταγράφετε. Η ιδέα μπορεί να προϋπήρχε, αλλά τη δεδομένη στιγμή και κάτω από συγκεκριμένες συγκυρίες της εποχής να την επανέφερε το ΑΚΕΛ. Κάτι που μπορεί να παραλήφθηκε στα συγκεκριμένα δημοσιεύματα αλλά δεν αποκλείεται να διευκρινίζεται σε άλλα της εποχής ή μεταγενέστερα. Αναφορικά με τους χαρακτηρισμούς περί «στρέβλωσης των γεγονότων» και «ανιστόρητου», κάτι τέτοιο θα ίσχυε αν επρόκειτο για αναλυτικό ιστορικό ρεπορτάζ και όχι ένα μικρό απόσπασμα ενός δημοσιεύματος της εποχής. 

Μετά τιμής, 

Σπύρος Νικολούζος