Ανατροπές στην Κασπία με προσέγγιση Μόσχας – Μπακού

Του Κώστα Ράπτη

Όταν τη Δευτέρα ο Βλαντίμιρ Πούτιν ανακοίνωσε την απόφασή του για αναγνώριση των “Λαϊκών Δημοκρατιών” του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ οι δύο ξένοι ηγέτες που φρόντισε να ειδοποιήσει τηλεφωνικά ήταν αυτοί της Γερμανίας και της Γαλλίας, προφανώς ως των χωρών συνεγγυητριών των Συμφωνιών του Μινσκ.

Στο δικό του απαντητικό διάγγελμα, όμως, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι έκανε γνωστό ότι απευθύνθηκε και στον Τούρκο πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν – καταδεικνύοντας τη σημασία που έχει αποκτήσει για τη χώρα του η τουρκική στήριξη. Άλλωστε αυτό έγινε ακόμη σαφέστερο με το αίτημα που απηύθυνε στην Τουρκία (χωρίς να βρει ανταπόκριση), μόλις ξέσπασε την Πέμπτη η ρωσική επίθεση για κλείσιμο των Στενών στα ρωσικά πολεμικά πλοία, που ήδη έχουν συγκεντρωθεί σε μεγάλους αριθμούς στην Μαύρη Θάλασσα και πρωταγωνιστούν στις επιχειρήσεις για έλεγχο των ουκρανικών ακτών.

Ενδιαμέσως, η τηλεφωνική επικοινωνία Πούτιν-Ερντογάν κατέδειξε την ανάγκη και των δύο πλευρών να διατηρήσουν δίαυλο επικοινωνίας, μολονότι η στάση της Τουρκίας απέναντι στην ρωσική εισβολή είναι απερίφραστα καταδικαστική.

Είχε, ωστόσο, προηγηθεί μία εξέλιξη, η οποία καίτοι φαντάζει δευτερεύουσα μέσα στην ένταση των ημερών είναι αποκαλυπτική του τρόπου με τον οποίο η ουκρανική κρίση αλλάζει ευρύτερες ισορροπίες.

Την ίδια ημέρα που ανακοινώθηκε η αναγνώριση των “Λαϊκών Δημοκρατιών” κατέφθανε στη Μόσχα ο Αζέρος πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ, η κυβέρνηση του οποίου έμεινε επιδεικτικά βουβή σε ό,τι αφορά την ουκρανική κρίση. Και την επομένη, μετά την προβλεπόμενη κατάθεση στεφάνου στον Άγνωστο Στρατιώτη του Κρεμλίνου, ο Αλίγιεφ συνυπέγραφε με τον Πούτιν συμφωνία συνεργασίας της Ρωσίας με το Αζερμπαϊτζάν, η οποία αποτελείται από 43 άρθρα, αλλά δεν έχει δημοσιοποιηθεί. Γνωρίζουμε, ωστόσο, ότι καλύπτει και το σκέλος της ασφάλειας, με προβλέψεις για κοινές στρατιωτικές ασκήσεις και αντιτρομοκρατικές δράσεις, και ότι, σύμφωνα με το ρωσικό ανακοινωθέν, αναβαθμίζει τις διμερείς σχέσεις στο επίπεδο της συμμαχίας.

Αναλυτές και ακτιβιστές της αντιπολίτευσης του Αζερμπαϊτζάν υπογραμμίζουν (λ.χ. στην αζερική εκδοχή της Φωνής της Αμερικής) ότι ο Αλίγιεφ, κινούμενος με γνώμονα αποκλειστικά τη διαφύλαξη της αυταρχικής εξουσίας του, υιοθέτησε την ρωσική εξωτερική πολιτική, διευκολύνοντας τη Μόσχα να ισχυρίζεται ότι δεν είναι απομονωμένη διεθνώς. (Αλλά ως προς το τελευταίο, η επίσκεψη του Πακιστανού ηγέτη Ιμράν Χαν αυτή την εβδομάδα στη Μόσχα και του Βραζιλιάνου προέδρου Ζάιρ Μπολσονάρο την προηγούμενη δείχνει ότι η “απομόνωση” είναι πολύ σχετική έννοια, για να μη μιλήσει κανείς για την πολιτική στήριξη της Κίνας στη Ρωσία και την προσεκτική ουδετερότητα της Ινδίας).

Η συνυπογραφή της ρωσο-αζερικής συμφωνίας αποτέλεσε ένα σοκ για την Αρμενία, ο πρωθυπουργός της οποίας (και πρόεδρος για φέτος του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας) έχει επίσης λάβει πρόσκληση από τον Πούτιν να μεταβεί στη Μόσχα. Υπενθυμίζεται ότι μετά την αζερική νίκη (με τουρκική βοήθεια) στον περσινό πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ, ρωσικές δυνάμεις είναι αυτές που ανέλαβαν να εγγυηθούν την ασφάλειας της περιοχής που απέμεινε υπό τον έλεγχο των Αρμενίων αυτονομιστών, ενώ το Ερεβάν έχει δρομολογήσει διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεών του με την Άγκυρα.

Υπενθυμίζεται ότι πολύ πριν έρθουν στο προσκήνιο οι “Λαϊκές Δημοκρατίες” του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης είχε κληροδοτήσει στον Καύκασο τρία αντίστοιχα μορφώματα: την Αμπχαζία, την Νότια Οσετία (αμφότερες αποσχισθείσες από τη Γεωργία και αναγνωρισμένες από τη Ρωσία και ελάχιστους διεθνείς συμμάχους τους) και το Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Αλλά αυτός ο οποίος έχει πραγματικά κάθε λόγο να αισθάνεται δυσάρεστα με την ρωσο-αζερική συμφωνία είναι βέβαια ο Ταγίπ Ερντογάν, όσο και αν ο Αλίγιεφ τον κολακεύει διαρκώς (λ.χ. με την ευκαιρία των σημερινών γενεθλίων του) ως “φωτισμένο ηγέτη” του “αδελφού έθνους”. Παρά τον ρόλο του προστάτη των τουρανικών εθνών στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία που διεκδικεί η Τουρκία, τοπικοί ηγέτες όπως ο (κατά τα λοιπά “προσανατολισμένος προς τη Δύση”) Αλίγιεφ ή προηγουμένως ο Τοκάγιεφ του Καζαχστάν δείχνουν στα δύσκολα να έχουν ακόμη τη Μόσχα ως σημείο αναφοράς.

Πόσω μάλλον που η ρωσοαζερική συνεργασία είναι στην πραγματικότητα τριμερής, εμπλέκοντας και το Ιράν, με κύρια “συγκολλητική ύλη” την ενεργειακή πολιτική. Μόλις την Τρίτη, οι υπουργοί Ενέργειας της Ρωσίας, του Ιράν και του Αζερμπαϊτζάν πραγματοποίησαν συνάντηση στο περιθώριο του Φόρουμ των Χωρών Εξαγωγέων Φυσικού Αερίου (GECF) στο Κατάρ, όπου συζητήθηκε η τριμερής συνεργασία στον τομέα της διασύνδεσης και ανταλλαγής ηλεκτρικής ενέργειας. Την δε Πέμπτη ο Αλίγιεφ δήλωσε προς ρωσικά μέσα ενημέρωσης ότι η χώρα του και η Ρωσία συντονίζονται σε ό,τι αφορά την τροφοδοσία της Ευρώπης σε φυσικό αέριο κατά τρόπο που να οδηγήσει σε εκτόνωση των τιμών χωρίς να θιγούν τα συμφέροντα οποιασδήποτε από τις δύο πλευρές.

Η Κασπία Θάλασσα μοιάζει λοιπόν να βρίσκεται πολύ πιο μακριά από όσο φτάνει το χέρι του Ταγίπ Ερντογάν.