Στις 29 Ιανουαρίου 2022, η ιταλική Bουλή ανέδειξε για Πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας, για δεύτερη φορά, τον προερχόμενο από τους Χριστιανοδημοκράτες νομικό και ακαδημαϊκό Sergio Mattarella.

Η «Σημερινή» ζήτησε την άποψη της Ιταλίδας πολιτικής αναλύτριας Noemi Euticchio, δημοσιογράφου της ισπανικής εφημερίδας «La Razón», για τις εξελίξεις στην πατρίδα της και τη σημασία της εξέλιξης αυτής για την εσωτερική πολιτική σκηνή. Με αφορμή την επανεκλογή του S. Mattarella, η Ιταλίδα δημοσιογράφος αναπτύσσει το πλέγμα των σχέσεων της Ιταλίας με Ελλάδα και Κύπρο, στο ευρύτερο πλαίσιο της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς και με τον παράγοντα Τουρκία.

Η σημασία της επανεκλογής S. Mattarella

Ο Sergio Mattarella ήταν επικεφαλής του ιταλικού κράτους μεταξύ 2015 και 2022. Εξελέγη για δεύτερη φορά από τη Βουλή και θα παραμείνει Πρόεδρος από φέτος μέχρι και το 2029. Πριν από αυτόν, μόνον ο προκάτοχός του, Giorgio Napolitano, είχε εκλεγεί δύο φορές. Η πρώτη του φορά ήταν το 2006 και ξανά το 2013, όταν και αντικαταστάθηκε από τον Sergio Mattarella.

Η N. Euticchio αναφέρει πως «μετά από μερικές ημέρες αβεβαιότητας και αποτυχίας στο να συμφωνήσουν τα πολιτικά κόμματα στο όνομα του υποψηφίου, τόσο από πλευράς κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας όσο και από πλευράς αντιπολίτευσης, συμφωνήθηκε ότι η διατήρηση της σταθερότητας της χώρας ήταν προτεραιότητα και έτσι συμφώνησαν να προτείνουν ξανά τον Mattarella» και σημειώνει: «Γιατί, όμως, για άλλη μια φορά, μια τόσο συντηρητική προσέγγιση; Ο Πρόεδρος είναι ο επικεφαλής του κράτους και ο εκπρόσωπος της εθνικής ενότητας. Έχει μια εποπτική και συντονιστική λειτουργία και, ως εκ τούτου, πρέπει να αντιπροσωπεύει μιαν ουδέτερη δύναμη. Αυτά είναι χαρακτηριστικά που ενσάρκωσε στην εντέλεια ο Sergio Mattarella. Οπότε το ερώτημα θα μπορούσε να είχε τεθεί και ανάποδα: Γιατί να μην ξαναγίνει Πρόεδρος;».

Σύμφωνα με την προσέγγιση που επικράτησε, η Euticchio αναφέρει: «Η απόφαση, στην πραγματικότητα, αν και φαινομενικά απλή και έτοιμη, δεν ήταν και τόσο ξεκάθαρη. Αρχικά, μάλιστα, ανάμεσα στα ονόματα των πιθανών υποψηφίων ήταν και αυτό του Mario Draghi, του σημερινού Πρωθυπουργού της ιταλικής κυβέρνησης. Είχε προταθεί, πολύ στρατηγικά, από τα ιταλικά δεξιά κόμματα. Ιδιαίτερα από το Fratelli d’Italia υπό την ηγεσία της Giorgia Meloni. Ο στόχος της ήταν ξεκάθαρα να τινάξει την κυβέρνηση στον αέρα και να πάει η χώρα σε πρόωρες εκλογές. Μόνο το 2023, στην πραγματικότητα, μετά το φυσικό κλείσιμο του νομοθετικού σώματος, θα είναι δυνατή η επιστροφή σε ψηφοφορία. Από την άλλη, τα κυβερνητικά κόμματα, συμπεριλαμβανομένης της Αριστεράς, πίεσαν για την εξεύρεση οποιουδήποτε άλλου υποψηφίου, ο οποίος, ωστόσο, θα μπορούσε να εγγυηθεί τη σταθερότητα της Κυβέρνησης. Τελικά, επικράτησε η πιο μετριοπαθής προσέγγιση».

Ο S. Mattarella, κατά την εναρκτήρια ομιλία του, που έλαβεν χώραν στις 3 Φεβρουαρίου, είπε: «Οι σκέψεις μου, αυτήν τη στιγμή, απευθύνονται σε όλους τους Ιταλούς και ιδιαίτερα σε αυτούς που υποφέρουν περισσότερο και περιμένουν από τους θεσμούς της Δημοκρατίας εγγύηση των δικαιωμάτων τους, επιβεβαίωση και απτές απαντήσεις στις αγωνίες τους. Αυτές οι προσδοκίες θα είχαν υπονομευθεί σοβαρά από την παράταση μιας κατάστασης βαθιάς πολιτικής αβεβαιότητας και εντάσεων, οι συνέπειες των οποίων θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο ακόμη και καθοριστικούς πόρους και προοπτικές για επανεκκίνηση της χώρας, με δέσμευση για να βγει από μια κατάσταση μεγάλης δυσκολίας. Αναγνωρίζω πως κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας στο Κοινοβούλιο υπήρχε επίγνωση αυτών των πραγμάτων στις ταραγμένες μέρες της περασμένης εβδομάδας».

Όσον αφορά τη διεθνή διάσταση, ο Mattarella δήλωσε: «Ζούμε σε μια εξαιρετική φάση, στην οποία η πολιτική ατζέντα καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την κοινή στρατηγική σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πρέπει να ελκύσουμε τους δικούς μας πόρους και αυτούς των συμμαχικών και φιλικών δυνάμεων, ώστε οι επιδείξεις της ισχύος να δώσουν τη θέση τους στην αμοιβαία κατανόηση, για να μη φοβάται κανένας λαός για επιθετικότητα από τους γείτονές του. Οι άνθρωποι της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να γνωρίζουν ότι έχουν ρόλο στη στήριξη των διαδικασιών σταθεροποίησης και ειρήνης στο ταλαιπωρημένο μεσογειακό και μεσανατολικό τοπίο. Δεν υπάρχει διαφυγή από τις προκλήσεις της ιστορίας και των συναφών ευθυνών. Η Κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Προέδρου Draghi είναι έντονα προσηλωμένη σε όλα αυτά τα ζητήματα».

Ιταλία & Κύπρος

«Ως εκ τούτου, όσον αφορά την εξωτερική πολιτική και τις σχέσεις μας με τους γείτονές μας, Ευρωπαίους και μη-Ευρωπαίους, θα πρέπει να παραμείνουν αμετάβλητες και τόσο ισχυρές όσο ήταν πάντα, ιδιαίτερα με τις χώρες που είναι πιο κοντά σ’ εμάς, τόσο λόγω γεωγραφικής και πολιτιστικής εγγύτητας, αλλά και για τα κοινά συμφέροντα που ήταν ξεκάθαρα», σημειώνει η N. Euticchio και φέρνει παραδείγματα πολιτιστικών και διπλωματικών σχέσεων.

«Για παράδειγμα, μια από τις πιο πρόσφατες σημαντικές συναντήσεις μεταξύ Κύπρου και Ιταλίας πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2021. Η Πρεσβεία της Ιταλίας στη Λευκωσία σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου γιόρτασαν στην Καστελλιώτισσα, στη Λευκωσία, τα 50 χρόνια διμερών σχέσεων στον τομέα της Αρχαιολογίας με την προβολή του ντοκιμαντέρ “Diggin History”. Στην εκδήλωση παρευρέθη και ο Υπουργός Μεταφορών, Επικοινωνιών & Έργων Γιάννης Καρούσος. Δεν είναι μόνον ο πολιτισμός και εν προκειμένω η αρχαιολογία που συνδέει αυτές τις δύο χώρες», αναφέρει η δημοσιογράφος.

Λόγος έγινε βεβαίως και για τις διπλωματικές σχέσεις. Τον περασμένο Μάρτιο, για παράδειγμα, ο Ιταλός Υπουργός Εξωτερικών, Luigi Di Maio, βρέθηκε με τον Υπουργό Εξωτερικών Νίκο Χριστοδουλίδη στη Λευκωσία. «Οι σχέσεις μεταξύ Ιταλίας και Κύπρου είναι άριστες. Θα συνεχίσουμε τη συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών μας. Η κοινή μας θέση στη μεσογειακή και ευρωπαϊκή οικογένεια είναι η προϋπόθεση για την οικοδόμηση μιας ολοένα και ευρύτερης και σαφούς θέσης. Στην πραγματικότητα, προκύπτουν εξαιρετικές ευκαιρίες από αυτήν την κοινή θέση και θέλουμε να την αδράξουμε, μέσα από τη συνεργασία μας», ανέφερε ο Di Maio.

Μεταναστευτικό, EastMed, κορωνοϊός, Λιβύη

Οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στη μάχη κατά του Covid-19, στην οικονομική ανάκαμψη, στο μεταναστευτικό, στη Λιβύη και στην Ανατολική Μεσόγειο. Το πρώτο θέμα που βρέθηκε στο επίκεντρο της συνάντησης ήταν το οικονομικό. «Στις σημερινές συνομιλίες επαναβεβαιώσαμε την πρόθεσή μας να ενισχύσουμε περαιτέρω την οικονομική συνεργασία και τις επενδύσεις, ιδίως σε στρατηγικούς τομείς. Πρέπει να εργαστούμε για να αποκατασταθεί το εμπόριο μεταξύ Ιταλίας και Κύπρου στα επίπεδα που είχαν καταγραφεί πριν από την υγειονομική έκτακτη ανάγκη», ήταν τα λόγια του Ιταλού Υπουργού.

Από την πλευρά του, ο Κύπριος ΥΠΕΞ Ν. Χριστοδουλίδης σημείωσε, σύμφωνα με την Euticchio, ότι οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών παραμένουν εκτεταμένες και χαιρέτισε την πρωτοβουλία του Ιταλο-Κυπριακού Εμπορικού Επιμελητηρίου, που τον περασμένο Δεκέμβριο διοργάνωσε το 3ο Επιχειρηματικό Φόρουμ Κύπρου-Ιταλίας. Ήταν μια εκδήλωση που διοργανώθηκε με σκοπό τη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών και ευκαιριών για συνεργασία στους τομείς της ανάπτυξης, του εμπορίου και του τουρισμού. Την ίδια στιγμή ο Κύπριος Υπουργός σημείωσε ότι, στον τομέα της Έρευνας και της Καινοτομίας, η κυβέρνηση της Λευκωσίας πρότεινε την υπογραφή διμερούς Εκτελεστικού Προγράμματος με στόχο τη χρηματοδότηση κοινών ερευνητικών έργων.

Η Euticchio υπογραμμίζει ότι στη συνάντηση μεταξύ Di Maio – Χριστοδουλίδη συζητήθηκαν επίσης και τα βασικά θέματα της ευρωπαϊκής ατζέντας, δηλαδή η καταπολέμηση της πανδημίας και η συνεργασία γύρω από τα εμβόλια, όπως και ο φάκελος του μεταναστευτικού. Όσον αφορά το τελευταίο σημείο, αμφότερα τα μέρη αναγνώρισαν την ανάγκη να ενισχύσουν τον διάλογο μεταξύ όλων των κρατών-μελών, για να επιτευχθεί ένας ικανοποιητικός συμβιβασμός στις διαπραγματεύσεις για το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο και την εξεύρεση μιας σωστής ισορροπίας μεταξύ ευθύνης και αλληλεγγύης.

«Αυτό είναι ένα κρίσιμο θέμα για τις σχέσεις με άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα και η Τουρκία, που αναζητούν λύση στο ζήτημα της οριοθέτησης των αντίστοιχων θαλάσσιων συνόρων τους. Εν τω μεταξύ, η Κύπρος μπαίνει όλο και περισσότερο στο επίκεντρο στις διαπραγματεύσεις για την κατασκευή του αγωγού EastMed, αλλά όχι μόνο. Το θέμα είναι στην πραγματικότητα πολύ περίπλοκο», σημειώνει η Ιταλίδα δημοσιογράφος της «La Razón».

Ένα άλλο κοινό σημείο ενδιαφέροντος είναι οι εξελίξεις στη Λιβύη: «Για παράδειγμα, μιλώντας για τη Λιβύη -άλλη μια χώρα-κλειδί για την επιτυχία αυτής της συμφωνίας- είναι σαφές ότι όλες οι χώρες που συνορεύουν με τη Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου, της Ελλάδας και της Ιταλίας, ελπίζουν ότι θα επιτευχθεί σταθερότητα στη χώρα αυτή της Βορείου Αφρικής, χάρη επίσης και στις προσπάθειες των Ηνωμένων Εθνών. Είναι την ίδια στιγμή μια σημαντική αφετηρία και όσον αφορά την αναθεώρηση των μεταναστευτικών πολιτικών με την ΕΕ, ένα πολύ σημαντικό θέμα που θα πρέπει να απασχολήσει όλα τα κράτη-μέλη».

Αρχαίες ιταλο-ελληνικές σχέσεις, Mattarella & Τουρκία

«Όσον αφορά την Ελλάδα, οι σχέσεις Ιταλίας και Ελλάδας χρονολογούνται στην αρχαιότητα και διευκολύνονται από τη γεωγραφική και πολιτιστική εγγύτητα, που έρχεται να προστεθεί στο ότι ανήκουν στην ΕΕ, το ΝΑΤΟ και άλλους κορυφαίους περιφερειακούς και διεθνείς οργανισμούς», σχολιάζει η Euticchio. «Η Ελλάδα είναι ένας σημαντικός εταίρος για την Ιταλία στην Ευρώπη, λαμβάνοντας υπόψη τα κοινά μεσογειακά σύνορα. Όμως η συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών εστιάζει επίσης στη σταθεροποίηση των Βαλκανίων και στοχεύει στη δημιουργία μεγαλύτερων συνεργειών και συνεργασίας στη λεκάνη Αδριατικής-Ιονίου, την “Αδριατική Πρωτοβουλία”», σημειώνει.

Εκτιμά ότι «η Ελλάδα έχει γενικά ευνοϊκή στάση προς τις ιταλικές υποψηφιότητες και διπλωματικές πρωτοβουλίες εντός διεθνών οργανισμών, πολύ συχνά προτιμώντας τις ιταλικές υποψηφιότητες από άλλες χώρες της ΕΕ, λαμβάνοντας υπόψη τη σχέση γειτονίας και την κοινή μεσογειακή διάσταση. Και είναι ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο που η σταθερότητα της ιταλικής κυβέρνησης και η επανεκλογή του απερχόμενου Προέδρου Mattarella θα ενισχύσει και τη σταθερότητα των προθέσεων των δύο χωρών».

Κατά την τελευταία συνάντηση στη Ρώμη τον Νοέμβριο του 2021, οι δύο ΥΠΕΞ Ελλάδας και Ιταλίας επικύρωσαν τη συμφωνία για οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ των δύο χωρών. Το σύμφωνο έχει πλέον τεθεί σε ισχύ διεθνώς. Σύμφωνα με τους δύο Υπουργούς, η ιταλο-ελληνική συνεργασία για τα θαλάσσια και ενεργειακά δικαιώματα αποτελεί παράδειγμα και για τις άλλες χώρες της διευρυμένης Μεσογείου, που μπορούν να πάρουν παραδείγματα από την προαναφερθείσα συμφωνία για την επίλυση μακροχρόνιων ζητημάτων και για βελτίωση των δικών τους σχέσεων.

«Ένα από τα φλέγοντα θέματα, που πρέπει πάντοτε να παραμένει “στο τραπέζι”», σύμφωνα με την Euticchio, «ήταν προφανώς η πολύ περίπλοκη σχέση που έχουν ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, με την Τουρκία. Η Τουρκία δεν έχει την τάση να σέβεται το διεθνές δίκαιο, ιδιαίτερα το δικαίωμα στη θάλασσα. Εάν η Τουρκία προσέγγιζε τις ευρωπαϊκές αξίες και ιδανικά, χτίζοντας ένα σύγχρονο, κοσμοπολίτικο, ευημερούν κράτος στον δρόμο της ένταξης στην ΕΕ, η θέση της δεν θα θεωρείτο πλέον εχθρική από άλλες χώρες, αλλά και το αντίστροφο».

«Ακόμη και οι σχέσεις μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας δεν είναι στην πραγματικότητα οι βέλτιστες, όχι μόνο λόγω αμφισβητήσιμων εσωτερικών κυβερνητικών επιλογών, αλλά και λόγω διπλωματικών σχέσεων… ή όχι και τόσο διπλωματικών στην πραγματικότητα», υπογραμμίζει και έφερε ένα πρόσφατο παράδειγμα: «Ειδικότερα, οι σχέσεις έχουν αγριέψει και επιδεινώθηκαν λόγω της περίφημης “κρίσης της καρέκλας”, όπως ήταν ο τίτλος του Al-Jazeera στη σχετική είδηση.

Η υπόθεση ξεκίνησε τον Απρίλιο, όταν οι ανώτατοι αξιωματούχοι της ΕΕ επισκέφθηκαν την Άγκυρα για να συναντήσουν τον Τούρκο Πρόεδρο και να διαπιστώσουν τις πραγματικές του προθέσεις για βελτίωση των σχέσεών του με το μπλοκ. Επικεφαλής της περιοδείας ήταν η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen, και ο επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Charles Michel. Στην αρχή της συνάντησης, ωστόσο, η Πρόεδρος Von der Leyen βρέθηκε χωρίς χώρο να καθίσει, καθώς τις μόνες δύο καρέκλες που ήταν διαθέσιμες τις είχαν πάρει οι Michel και Erdoğan. Η Άγκυρα, λοιπόν, κατηγορήθηκε ότι δεν σεβάστηκε το πρωτόκολλο, αναγκάζοντας την Πρόεδρο να καθίσει σε έναν καναπέ. Το περιστατικό καλύφθηκε εκτενώς από τον διεθνή Τύπο, που ανέδειξε ζητήματα σεξισμού εναντίον γυναικών ηγετών ή τη μεταχείριση των επικεφαλής ευρωπαϊκών θεσμών από ξένες Αρχές».

Την ιστορία σχολίασε στη συνέχεια ο Ιταλός Πρωθυπουργός, Mario Draghi, ο οποίος δεν συμμεριζόταν την ανάρμοστη συμπεριφορά του Τούρκου Προέδρου, αποκαλώντας τον “δικτάτορα”. Τα λόγια του Ιταλού Πρωθυπουργού δεν έτυχαν, βεβαίως, καμίας εκτίμησης από τον Τούρκο Πρόεδρο και ολόκληρο το πολιτικό του περιβάλλον. Ειδικότερα, ο Mevlüt Çavuşoğlu καταδίκασε έντονα τις δηλώσεις του Ιταλού Πρωθυπουργού σχετικά με τον Πρόεδρο Erdoğan και τον κατηγόρησε για απαράδεκτη λαϊκιστική ρητορική και ανεξέλεγκτους χαρακτηρισμούς.

Η Noemi Euticchio σημειώνει με έμφαση: «Θα μπορούσε επομένως να είναι η Τουρκία, μια από τις ελάχιστες χώρες σε διεθνές επίπεδο, που δεν εκτίμησε τη διατήρηση της σημερινής κυβέρνησης υπό τον Mario Draghi. Πιθανώς οι ελπίδες τους για εμάς να ήταν πρόωρες εκλογές, μέσα από τις οποίες θα μπορούσαν να θριαμβεύσουν οι πιο ακραίες δεξιές δυνάμεις στη χώρα. Συγγνώμη που δεν τους ικανοποιήσαμε! Σε κάθε περίπτωση, ακόμη κι αν αυτό το σενάριο είχε επιτυχία, και πάλι η υποψηφιότητα για την Προεδρία της Δημοκρατίας να ήταν ακριβώς ο Mario Draghi. Επομένως, μάλλον και πάλι πολύ λίγα θα είχαν αλλάξει απέναντί τους στο διεθνές μέτωπο».

Καταλήγοντας, η Ιταλίδα αναλύτρια αναφέρει: «Από τη σκοπιά των διεθνών σχέσεων, αυτήν τη στιγμή η κατάσταση φαίνεται καλά εδραιωμένη και ενισχυμένη, τουλάχιστον με τις χώρες εκείνες με τις οποίες οι πολιτιστικές, αλλά κυρίως οι πολιτικές και οι οικονομικές, προθέσεις συμπίπτουν. Με την ελπίδα ότι αυτή η στιγμή ιταλικής εσωτερικής σταθερότητας θα διαρκέσει περισσότερο από την πιο πρόσφατη κυβέρνηση, επίσημα στην εξουσία μέχρι το 2023, εκτός και αν δεχτούν δυσάρεστες εκπλήξεις στις κάλπες».

Σημερινή