Σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας το 2021: Ο Μπάιντεν “χαλάρωσε” την πίεση στον Ερντογάν

Γράφει ο Νίκολας Μόργκαν

«Πιστεύω ότι η ισχυρή συνεργασία και ο δεσμός συμμαχίας μεταξύ των χωρών μας θα συνεχίσει να συνεισφέρει σε ζωτικής σημασίας θέματα στην παγκόσμια ειρήνη στο μέλλον, όπως έχει κάνει μέχρι τώρα».

Αυτά ήταν τα λόγια που είπε ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στον Πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν αφού εξασφάλισε τη νίκη στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ τον Νοέμβριο του 2020. Υπό κανονικές συνθήκες, το σχόλιο ακούγεται σαν συγχαρητήρια που αναμένονται από οποιονδήποτε από τους συμμάχους των Ηνωμένων Πολιτειών με την ανάληψη της εξουσίας από μια νέα κυβέρνηση – το μόνο πρόβλημα ήταν ότι οι ευχές Ερντογάν έφτασαν σχεδόν μια εβδομάδα αφότου ο Μπάιντεν ανακηρύχθηκε επίσημα νικητής.

Αυτή η αβεβαιότητα ήταν μόνο η αρχή σε αυτό που θα εξελισσόταν σε ένα άβολο πάγωμα των σχέσεων ΗΠΑ-Τουρκίας, το οποίο εμπόδισε την επιθυμία της Άγκυρας να αναμορφωθεί και πάλι ως εταίρος των ΗΠΑ. Ο Ερντογάν ξεκίνησε με την επιδίωξη να επιδιορθώσει τους δεσμούς με τις ΗΠΑ, με την ελπίδα να ξεφύγει από τις κυρώσεις, να αποφύγει τις οικονομικές επιπτώσεις από τις εντάσεις με την Ουάσιγκτον και να χρησιμοποιήσει ιδανικά καλές σχέσεις ανώτατου επιπέδου για να προστατεύσει την Τουρκία από την οργή της Ουάσιγκτον, όπως συνέβαινε επί Τραμπ.

Αυτό ήταν αναπόφευκτο να είναι μια μεγάλη προσδοκία από την αρχή. Ο Μπάιντεν καθώς και οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι του έχουν δείξει ότι προτιμούν μια θεσμοθετημένη προσέγγιση των διεθνών σχέσεων, έναντι της σχέσης ηγέτη προς ηγέτη που χαρακτήριζε την εξωτερική πολιτική του Τραμπ.

Σε κάθε μια από τις επαφές τους μέχρι σήμερα, ο Μπάιντεν έχει επαναλάβει στον Ερντογάν την ανάγκη να εμπλακούν σε διμερείς διαφωνίες μέσω των αντίστοιχων υπηρεσιών τους, περιορίζοντας το περιθώριο για οποιαδήποτε πρόοδο μόνο μέσω του διαλόγου μεταξύ των δύο ανδρών.

Η κυβέρνηση έχει επίσης αποδείξει ότι θα αναθέσει στο Κογκρέσο των ΗΠΑ ορισμένα ζητήματα, κάτι που δεν προοιωνίζεται καλά για τον Ερντογάν δεδομένης της τεράστιας αντιπάθειας προς την κυβέρνησή του και στις δύο πλευρές του Κογκρέσου.

Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Τραμπ, η τιμωρία του Ερντογάν για την υπονόμευση των αμερικανικών συμφερόντων ή την αυταρχική του διακυβέρνηση έγινε ένας από τους λίγους τομείς δικομματικής συμφωνίας στο κογκρέσο, με αποτέλεσμα την άτυπη απαγόρευση των όπλων στην Τουρκία και την παρεμπόδιση της άρσης των κυρώσεων που επιβλήθηκαν μετά την αγορά αέρα από την Άγκυρα S-400 από τη Ρωσία. Αυτή η κατάσταση δεν έχει αλλάξει επί Μπάιντεν.

Ακόμα κι αν ο Ερντογάν πέτυχε να σφυρηλατήσει μια σχέση με έναν δύσπιστο Μπάιντεν, οποιαδήποτε καλή προσωπική χημεία δεν θα ήταν αρκετή για να ξεπεραστούν οι βαθύτερες ρίζες των προβλημάτων στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας.

«Φαίνεται ξεκάθαρο ότι ο Πρόεδρος Μπάιντεν και ο Πρόεδρος Ερντογάν δεν έχουν την ίδια προσωπική χημεία που απολάμβαναν οι Πρόεδροι Τραμπ και Ομπάμα (κατά την πρώτη του θητεία) με τον Τούρκο ηγέτη», είπε ο Δρ. Steven Cook, ανώτερος συνεργάτης για τις σπουδές Μέσης Ανατολής και Αφρικής στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων στη Νέα Υόρκη.

Ο Κουκ είπε στο Ahval News ότι οι ευρύτερες διαφωνίες σχετικά με την υποστήριξη των ΗΠΑ στους Κούρδους μαχητές της Συρίας, την κατοχή των S-400 από την Τουρκία και την παρουσία του περιφρονημένου εχθρού του Ερντογάν, του εξόριστου ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν, στις Ηνωμένες Πολιτείες, παραμένουν άλυτες και δεν είναι πιθανό ότι θα λυθούν, ανεξάρτητα από τη σχέση μεταξύ Ερντογάν και Μπάιντεν.

Συνολικά, ο πρώτος χρόνος των σχέσεων ΗΠΑ-Τουρκίας υπό τον Μπάιντεν μπορεί να χαρακτηριστεί από ένα μείγμα περιορισμού και συναλλαγής, δήλωσε ο Aykan Erdemir, ανώτερος διευθυντής του Προγράμματος Τουρκίας στο Ίδρυμα για την Υπεράσπιση των Δημοκρατιών και πρώην μέλος του τουρκικού κοινοβουλίου. .

«Από τη μια πλευρά, ο Μπάιντεν και οι βοηθοί του βλέπουν τον Ερντογάν ως τοξικό και αυταρχικό και προσπαθούν να ελαχιστοποιήσουν τη σχέση τους μαζί του. Από την άλλη, όταν οι σκοπιμότητες αναγκάζουν την Ουάσιγκτον να συνεργαστεί με την Άγκυρα, όπως συνέβη στο Αφγανιστάν, ο Μπάιντεν και διοίκησή του, επιδιώκει να πληρώσει χρήματα», είπε ο Ερντεμίρ στον Αχβάλ.

Παρ’ όλη την προϋπάρχουσα ένταση μεταξύ Άγκυρας και Ουάσιγκτον, οι δυο τους κατάφεραν να αποφύγουν να θίξουν τις εκκρεμείς διαφωνίες, ενώ διατηρούσαν διάλογο για άλλα θέματα.

Για παράδειγμα, Τούρκοι και αμερικανοί αξιωματούχοι συνεργάστηκαν για λεπτομέρειες για τη διατήρηση μιας διεθνούς παρουσίας στο Αφγανιστάν μέσω του διεθνούς αεροδρομίου της Καμπούλ πριν η χώρα πέσει στους Ταλιμπάν στις 15 Αυγούστου. Πιο πρόσφατα, Αμερικανοί διπλωμάτες παρέμειναν σε επαφή με τους Τούρκους ομολόγους τους καθ’ όλη τη διάρκεια των συνεχιζόμενων εντάσεων μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας και θα λάβουν μέρος και οι δύο μέρος στις συνομιλίες μεταξύ ΝΑΤΟ και Μόσχας για την κατάσταση.

Τη Δευτέρα ο εκπρόσωπος της προεδρίας της Τουρκίας Ιμπραχίμ Καλίν και Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του Λευκού Οίκου, Τζέικ Σάλιβαν, αντάλλαξαν απόψεις για τις διμερείς σχέσεις, την ουκρανική κρίση και τις συνεχιζόμενες διαδηλώσεις στο Καζακστάν μέσω τηλεφώνου.

Το επίπεδο συνεργασίας όμως έχει δείξει τα όριά του. Η κυβέρνηση Μπάιντεν δεν έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για την αναμόρφωση των σχέσεων με την Τουρκία χωρίς πρόοδο σε καμία από τις διαφορές τους ή σε σύγκριση με άλλες προτεραιότητές της, όπως ο ανταγωνισμός με την Κίνα. Ο Ερντογάν έδειξε επίσης την απογοήτευσή του για την αδυναμία του να σημειώσει ουσιαστική πρόοδο με τον Μπάιντεν.

«Δούλεψα καλά με τον Τζορτζ Μπους, τον Μπαράκ Ομπάμα και τον Ντόναλντ Τραμπ, αλλά δεν μπορώ να πω ότι ξεκινήσαμε καλά με τον Τζο Μπάιντεν», είπε ο Ερντογάν σε δημοσιογράφους τον Σεπτέμβριο, κατά τη διάρκεια επίσκεψης στη Νέα Υόρκη για τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών. «Μετά από 19 χρόνια στην εξουσία, δεν μπορώ να πω ότι έχουμε φτάσει σε καλή θέση με τις ΗΠΑ».

Ένα άλλο πρόβλημα που υπάρχει στις σχέσεις της Τουκρίας με τις ΗΠΑ, είναι υπεράσπιση από την κυβέρνηση Μπάιντεν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας στην Τουρκία και ο αγώνα να κρατήσει την Τουρκία στην τροχιά των δημοκρατικών εθνών.

Ως υποψήφιος και λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Μπάιντεν όρισε την εξωτερική του πολιτική ως εκείνη που έθεσε τα ανθρώπινα δικαιώματα στο επίκεντρό της. Στις αρχές του 2021, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ της διοίκησης Μπάιντεν και ο Λευκός Οίκος μίλησαν κατά της καταστολής από τον Ερντογάν σε διαδηλώσεις φοιτητών στην Κωνσταντινούπολη, κατά της στάσης της κυβέρνησης Ερντογάν κατά των ΛΟΑΤΚΙ και κατά των αντισημιτικών δηλώσεων από Τούρκους αξιωματούχους. Επίσης επέκριναν την απόσυρση Ερντογάν από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για τα δικαιώματα των γυναικών. Όλα αυτά είχαν τη μορφή μιας άμεσης επίπληξης από τον ίδιο τον Μπάιντεν. Ίσως η πιο σημαντική κίνηση από όλες ήταν η απόφαση του Μπάιντεν να αναγνωρίσει επίσημα τη γενοκτονία των Αρμενίων το 1915, δίνοντας τέλος σε δεκαετίες υπακοής προς την Τουρκία σχετικά με το θέμα, από φόβο μήπως η αναγνώριση υπονομεύσει τη συμμαχία τους.

Αλλά καθώς το 2021 πλησίαζε στο τέλος του, η κριτική των ΗΠΑ έχει γίνει λιγότερο έντονη και μάλιστα έχει αποσυρθεί. Τον Οκτώβριο, η Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Άγκυρα μαζί με εννέα άλλα έθνη συνυπέγραψε μια δήλωση που επέκρινε τη φυλάκιση του Οσμάν Καβάλα, ενός Τούρκου επιχειρηματία και φιλάνθρωπου, ο οποίος έχει φυλακιστεί στην Τουρκία για τέσσερα χρόνια εν αναμονή της δίκης με κατηγορίες για συμμετοχή σε κατασκοπεία, τρομοκρατία και απόπειρες για την ανατροπή της κυβέρνησης.

Ο Ερντογάν τότε απείλησε να απελάσει τους δέκα πρέσβεις. Απέσυρε την απειλή μετά από δήλωση των Ηνωμένων Πολιτειών που δεσμεύονταν να τηρήσουν το διπλωματικό πρωτόκολλο μεταξύ των δύο χωρών. Ο Ερντογάν χαιρέτισε τη δήλωση ως νίκη ενάντια στις ξένες παρεμβάσεις.

Η Merve Tahiroglu, η Συντονίστρια Τουρκίας για το Project On Middle East Democracy (POMED), περιέγραψε το ιστορικό του Μπάιντεν όσον αφορά την υποστήριξη της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία τον πρώτο χρόνο του ως «ανάμεικτη».

“Από τη μία πλευρά, η κυβέρνηση  Μπάιντεν έχει κάνει περισσότερα από τους προκατόχους της για να υποστηρίξει τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία”, είπε η Ταχίρογλου στο Αχβάλ. “Κι όμως, ο ίδιος ο Μπάιντεν απέφυγε να θέσει αυτά τα ζητήματα στον Ερντογάν—ακόμη και όταν ο Ερντογάν ενέτεινε τις πολιτικές καταστολής”.

«Συνολικά, νομίζω ότι αυτή η προσέγγιση έχει υπονομεύσει την αξιοπιστία της κυβέρνησης Μπάιντεν και συνεπώς την ικανότητα να δώσει κίνητρα για οποιαδήποτε δημοκρατική μεταρρύθμιση στην Τουρκία», είπε.

Ο Ερντεμίρ είπε ότι η συναλλακτική προσέγγιση με την Τουρκία μπορεί να αποτελέσει “σημαντικό εμπόδιο” στην εκπλήρωση των υποσχέσεων του Μπάιντεν για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο πλαίσιο της εξωτερικής του πολιτικής. Αυτό, προειδοποιεί, μπορεί να έχει συνέπειες μέχρι το 2022, εάν ο Ερντογάν θεωρήσει ότι μπορεί να πετύχει συμφωνίες με τον Μπάιντεν που δεν απαιτούν καμία αλλαγή στη συμπεριφορά του στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό.

«Το 2022, ο Ερντογάν θα υπολογίζει στην εύρεση και εκμετάλλευση τέτοιων συναλλακτικών συμφωνιών για να ξεφύγει από την πίεση που δέχεται για τον βαρύ αυταρχισμό του στο εσωτερικό και την πολεμική του στο εξωτερικό», είπε ο Ερντεμίρ.

«Καθώς η χρηματοοικονομική ταραχή της Τουρκίας συνεχίζεται, η κατευναστική στάση της κυβέρνησης Μπάιντεν μπορεί να μην βοηθήσει πολύ τον Ερντογάν, ο οποίος θα αγωνιστεί να αντιστρέψει τις συνέπειες μιας οικονομικής κρίσης που δημιούργησε ο ίδιος».

Πηγή: ahval.io