Μπορεί μέσα στην εβδομάδα η ένταση στα σύνορα Ρωσίας- Ουκρανίας να παρουσίασε σημάδια αποκλιμάκωσης, εντούτοις κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι αυτή η «ψυχροπολεμική» κατάσταση οδεύει προς το τέλος της. Αυτό γιατί τις διπλωματικές προσπάθειες συνοδεύουν οι μετακινήσεις στρατευμάτων, η αποστολή οπλισμού και σποραδικά κάποια θερμά επεισόδια. ΗΠΑ, Ουκρανία και ΕΕ παρακολουθούν με προσοχή τις κινήσεις του Προέδρου της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, τον οποίο οι ξένοι αναλυτές «δακτυλοδείχνουν» ως τον κύριο υπεύθυνο αυτής της κλιμακούμενης έντασης, επικαλούμενοι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει στο εσωτερικό και την προσπάθεια να κρατήσει την Ουκρανία στη ρωσική σφαίρα επιρροής. Από την άλλη, όμως, υπάρχει η άποψη ότι για την κλιμάκωση αυτή δεν ευθύνεται μόνο η Ρωσία αλλά και η Ουκρανία και οι ΗΠΑ. Η πρώτη επειδή δεν σεβάστηκε τον ρωσόφωνο πληθυσμό στο ανατολικό τμήμα τής χώρας και η δεύτερη επειδή με την «αλαζονεία» της πίεσε τη ρωσική πλευρά να αμυνθεί για να διασφαλίσει τα συμφέροντά της.

Το σχέδιο του Πούτιν

Η επικρατούσα άποψη για τα αίτια της κλιμάκωσης της έντασης στην Ουκρανία είναι ότι από το 2014, που ανατράπηκε η φιλορωσική κυβέρνηση στη χώρα, ο Πούτιν προσπαθεί να την φέρει πίσω στη σφαίρα επιρροής του. Το ήδη τεταμένο κλίμα ενισχύει η επιδείνωση των σχέσεων της Μόσχας με τα δυτικά κράτη αλλά και οι κατηγορίες που βαραίνουν τον Ρώσο Πρόεδρο για την απόπειρα δολοφονίας του επικριτή του Κρεμλίνου, Αλεξέι Ναβάλνι.

Ειδικοί όμως τονίζουν ότι πλέον η Μόσχα νιώθει περισσότερη αυτοπεποίθηση σε σχέση με τις δυνατότητές της και αυτό εξηγεί γιατί ο Πούτιν επέλεξε αυτήν τη χρονική συγκυρία για να θέσει στο τραπέζι εκβιαστικά τα αιτήματά του. Μάλιστα, δεν θα έπρεπε να προκαλεί έκπληξη αυτή η αυτοπεποίθηση, αφού για δεκαετίες η Ρωσία επένδυε σε εξοπλιστικά προγράμματα και οι Δυτικοί εκ των υστέρων φαίνεται να κατάλαβαν τις γεωπολιτικές της φιλοδοξίες.

Την ίδια ώρα δεν πρέπει να παραβλέπεται η πίεση που δέχεται ο Πούτιν στο εσωτερικό της χώρας του. Η οικονομία, η οποία στηρίζεται κυρίως στις εξαγωγές εμπορευμάτων, δεν παρουσιάζει ανάπτυξη και δεν φαίνεται να υπάρχει πραγματική προσπάθεια να αλλάξει, ώστε να μοιάζει λιγότερο με αυτήν μιας αναπτυσσόμενης χώρας. Η Ρωσία είναι τεράστια, αλλά η επικράτειά της είναι σε μεγάλο βαθμό άδεια και το ΑΕΠ της είναι συγκρίσιμο μόνο με αυτό μιας μεσαίας οικονομίας όπως η Ισπανία. Ο πληθυσμός της και, το πιο σημαντικό, το επίπεδο των δεξιοτήτων του, μειώνονται. Το Κρεμλίνο φαίνεται να έχει παραιτηθεί από πολιτικές που θα ανταποκρίνονταν στις προσδοκίες του πληθυσμού. Αντίθετα, φαίνεται να επικεντρώνεται στη μεσοπρόθεσμη αυτοσυντήρηση του καθεστώτος Πούτιν.

Έτσι, είναι επόμενο να αναζητεί άλλα μέσα για να στηρίξει τη νομιμότητά του. Ακολουθώντας το μοτίβο της αύξησης της δημοτικότητάς του μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, θα είναι κάτι περισσότερο από ικανοποιημένος να παρουσιάσει μια οποιαδήποτε νίκη, είτε πραγματική είτε πλασματική, κατά της Δύσης, δύο χρόνια πριν από τις προεδρικές εκλογές της χώρας του. Από την άλλη, όμως, οι κινήσεις αυτές δεν στερούνται ρίσκου, ειδικά εάν η κατάσταση ξεφύγει και η διαμάχη εξελιχθεί σε μια παρατεταμένη σύγκρουση. Σε αυτήν την περίπτωση δύσκολα θα μπορούσε να πείσει τους Ρώσους πολίτες για τα «οφέλη» ενός απρόβλεπτου και πολυδάπανου πολέμου που ο ίδιος θα προκαλούσε.

Ποιος φταίει τελικά για την κατάσταση στην Ουκρανία;

Αν και υπάρχει σχεδόν ομοφωνία μεταξύ των ειδικών ότι ο «παρίας» είναι η Ρωσία, υπάρχουν κάποιοι που βλέπουν ως πηγή του προβλήματος τόσο την Ουκρανία όσο και τις ΗΠΑ, για διαφορετικούς όμως λόγους. Σε σχέση με την Ουκρανία, αυτή η σχολή σκέψης επικαλείται τα χαμηλά ποσοστά των δεικτών για τη δημοκρατία της χώρας για να ενισχύσει το επιχείρημα ότι δεν έχει θέση στο ΝΑΤΟ. Έτσι κι αλλιώς, την άποψη αυτή ουσιαστικά είχε εκφράσει ο ίδιος ο Μπάιντεν, ο οποίος «καθησύχασε» τον Πούτιν ότι «η πιθανότητα η Ουκρανία να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ στο εγγύς μέλλον δεν είναι πολύ πιθανή».

Έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι οι ΗΠΑ σε αυτήν την περίπτωση προσπαθούν περισσότερο να διασφαλίσουν την πολιτική των «ανοιχτών θυρών» του ΝΑΤΟ, δηλαδή την ιδέα ότι κάθε κράτος είναι ελεύθερο να κάνει τη δική του επιλογή για το αν θα επιδιώξει να ενταχθεί, παρά το δικαίωμα της Ουκρανίας να μπει στη Βορειοατλαντική Συμμαχία, αφού θεωρείται ακόμα και από τους Δυτικούς συμμάχους ως μια χώρα διεφθαρμένη με αδύναμη κατανόηση της έννοιας της δημοκρατίας, με αποτέλεσμα ρεαλιστικά κανείς να μην περιμένει ότι θα γίνει αποδεκτή για ένταξη τα επόμενα δέκα ή είκοσι χρόνια.

Επίσης, χρησιμοποιείται το επιχείρημα της βίαιης αποκοπής της Ουκρανίας από τη ρωσική σφαίρας επιρροής το 1991. Θεωρούν ότι η χώρα δεν δημιουργήθηκε μετά από λαϊκή επανάσταση αλλά λόγω της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης και τις «μηχανορραφίες» του Μπορίς Γέλτσιν και του Ουκρανού Λεονίντ Κραβτσούκ. Η διαδρομή αυτή τους οδηγεί ουσιαστικά στον ρωσικό τρόπο θεώρησης των εξελίξεων. Ότι δηλαδή η επίδειξη δύναμης του Πούτιν μπορεί να θεωρηθεί ως μια κίνηση για την υπεράσπιση της ρωσικής μειονότητας στην Ουκρανία – και μιας τοπικής πλειοψηφίας – από μιαν αντιρωσική κυβέρνηση στο Κίεβο, που δεν κράτησε τις υποσχέσεις της κατά τις συνομιλίες. Στο ίδιο αυτό πλαίσιο, οι ρωσικές κινήσεις μπορούν να θεωρηθούν ως μια προσπάθεια αποτροπής της «εισβολής» ενός εχθρικού στρατιωτικού μπλοκ – του ΝΑΤΟ – σε έδαφος που ιστορικά ανήκε στη Ρωσία.

Εάν δεν φταίει η Ουκρανία, τότε φταίνε οι ΗΠΑ;

Κάποιοι ειδικοί όμως ρίχνουν το φταίξιμο γι’ αυτήν την κατάσταση στις ΗΠΑ και την αλαζονεία τους. Κατ’ αυτήν την άποψη, η ένταση θα είχε αποτραπεί εάν οι Δυτικοί δεν είχαν ασκήσει τόση πίεση στη Μόσχα, ώστε να μην έχει άλλη επιλογή από το να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της.

Από την άλλη, όμως, εάν επικεντρωθούμε αποκλειστικά στις ΗΠΑ χάνουμε τη μεγάλη εικόνα και «συγχωρούμε» τους υπόλοιπους παίκτες της περιφερειακές σκακιέρας. Το θεώρημα του Ρεαλισμού θέλει την κάθε περιφερειακή δύναμη να αποζητά υπεροχή έναντι του γείτονά της. Σύμφωνα με αυτήν τη λογική, μια Ρωσία που αναδύεται ξανά μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, θα προσπαθήσει να αποκαταστήσει την περιφερειακή της ηγεμονία ανεξαρτήτως των κινήσεων των ΗΠΑ στην περιοχή.

Σύμφωνα με άρθρο του πολιτικού αναλυτή Seva Gunitsky στο Foreign Policy, μια βασική αρχή του ρεαλιστικού θεωρήματος είναι ότι κανένα κράτος δεν πάει σε πόλεμο εκτός και εάν εξυπηρετεί τα εθνικά του συμφέροντα. Γι’ αυτό οι ρεαλιστές επέκριναν την επέμβαση των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, το Ιράκ και οπουδήποτε αλλού, αφού δεν αποτελούσαν απειλή για τους Αμερικανούς. Από την άλλη, θεωρεί ότι αυτές οι «αρχές» δεν λαμβάνονται υπόψη από κάποια καθεστώτα και διερωτάται ποια εθνικά συμφέροντα προστατεύει ο Πούτιν, κλιμακώνοντας την ένταση.

Εξηγεί ότι ακόμα και εάν το ΝΑΤΟ είναι πηγή ανησυχίας για τη Ρωσία, είναι δύσκολο να δικαιολογήσει ότι είναι άμεσος κίνδυνος, μιας και το κύριο αίτημα του Κρεμλίνου είναι η επέκταση της συμμαχίας προς την Ουκρανία, η οποία, όπως έχει αναφερθεί, δεν μπορεί να γίνει στο άμεσο μέλλον.

Έτσι προτείνει μια πιο ρεαλιστική ερμηνεία της συμπεριφοράς της Μόσχας. Μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, το κράτος που την διαδέχθηκε έχασε την περιφερειακή του υπεροχή, ενώ ταυτόχρονα οι Δυτικοί και ειδικά οι ΗΠΑ δημιούργησαν τη δική τους σφαίρα επιρροής. Λόγω της αστάθειας της κατάστασης που δημιουργήθηκε, όμως, η Ρωσία επιδιώκει να πάρει την παλιά της δόξα πίσω και θεωρητικά τουλάχιστον φαίνεται να νοιάζεται περισσότερο για την περιφερειακή της υπεροχή και δεν θα διστάσει να πολεμήσει γι’ αυτήν.

Σημερινή