Η Ευρωπαϊκή Ένωση απούσα και από την κρίση του Καζακστάν

Της Marie Dumoulin

Μετρώντας μόλις πέντε ημέρες στο νέο έτος, το Καζακστάν ταρακουνήθηκε από εξελίξεις που αναμφισβήτητα θα αλλάξουν τη μελλοντική δομή της χώρας. Αυτό που ξεκίνησε ως μια τοπική διαμαρτυρία για τις τιμές των καυσίμων, εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη τη χώρα και έγινε βίαιο στην μεγαλύτερη πόλη της χώρας το Αλμάτι.

Καλώντας τον Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), μια συμμαχία στην οποία κυριαρχεί η Ρωσία, για να βοηθήσει στην καταστολή της αναταραχής, ο πρόεδρος Kassym-Jomart Tokayev πρόσθεσε μια απροσδόκητη γεωπολιτική διάσταση στην κρίση. Την ίδια στιγμή, στη διάρκεια της εβδομάδας των αναταραχών, παραγκώνισε στενούς συμμάχους του πρώην προέδρου Nursultan Nazarbayev, και τον ίδιο τον Nazarbayev.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση απουσίαζε σε μεγάλο βαθμό σε ό,τι αφορά σε αυτό το ζήτημα, και εμφανίστηκαν εσωτερικές διαφωνίες: η ουγγρική κυβέρνηση εξέδωσε μια ανακοίνωση με την οποία εξέφραζε την “αλληλεγγύη” της στον Tokayev και στην απάντηση του στις διαδηλώσεις. Αντιθέτως, άλλα κράτη-μέλη ανακοίνωσαν την αναστολή της παράδοσης όπλων για να δείξουν ότι καταδικάζουν την καταστολή. Δεδομένης της σημασίας που έχει το Καζακστάν για την Κεντρική Ασία, και τη δηλωμένη προθυμία της ΕΕ να δεσμευτεί περισσότερο στην περιοχή, η Ένωση θα πρέπει να εξετάσει τώρα πώς μπορεί να κάνει τη διαφορά στον απόηχο της κρίσης.

Η πιο βίαιη φάση της καταστολής -οι εντολές “πυροβολήστε για να σκοτώσετε” που δόθηκαν από τον Tokayev- ήρθαν σε μια στιγμή που τουλάχιστον  ορισμένοι από τους πρώτους δυο τύπους διαδηλωτών είχαν ήδη φύγει από τους δρόμους του Αλμάτι. Η σκληροπυρηνική ρητορική των αρχών, ο μεγάλος αριθμός συλλήψεων -επισήμως σχεδόν 8.000 μέχρι τις 10 Ιανουαρίου και περισσότερες από τότε- και οι πιέσεις που ασκήθηκαν σε μπλόγκερ και δημοσιογράφους τις ημέρες μετά τις διαδηλώσεις, υποδηλώνουν ότι το απολυταρχικό καθεστώς καταστέλλει τις ειρηνικές διαδηλώσεις που ζητούν δημοκρατική αλλαγή. Αλλά η πλήρης διαφάνεια για τον αριθμό και την ταυτότητα των θυμάτων στη διάρκεια της καταστολής, θα βοηθήσει να αποκαλυφθεί ποιος ή τι ήταν στην πραγματικότητα οι στόχοι των επιχειρήσεων των σωμάτων ασφαλείας. Με λίγα λόγια, η αμφιβολία και η δυσπιστία θα συνεχίσουν να επισκιάζουν το επίσημο αφήγημα των εξελίξεων.

Μια πρόσθετη δυσκολία προκύπτει από τις πολιτικές διαμάχες στο εσωτερικό του καθεστώτος, που ξέσπασαν στο πλαίσιο των διαδηλώσεων. Το εάν η μία πλευρά χρησιμοποίησε το πρόσχημα της αναταραχής για να παραμερίσει τους αντιπάλους της ή εάν οι δυνάμεις του καθεστώτος χειραγωγήησαν κάποιες από τις διαδηλώσεις για να έχουν το ίδιο αποτέλεσμα, πιθανώς θα παραμείνει ανεξήγητο στο προσεχές μέλλον. Αυτό που είναι γνωστό ωστόσο είναι πως ο Tokayev έχει κατορθώσει, τουλάχιστον για την ώρα, να επιβληθεί ως ο πραγματικός ηγέτης της χώρας, κάτι που δεν ήταν από την εκλογή του και μετά το 2019. Πολλοί παρατηρητές είδαν τον προκάτοχο του και “ηγέτη του έθνους” Nazarbayev ως αυτόν που λαμβάνει πραγματικά τις αποφάσεις στο Καζακστάν, παρά το ότι έχει παραιτηθεί από αρχηγός του κράτους το 2019. Οι κινήσεις του Tokayev φαίνεται να έχουν παραγκωνίσει με επιτυχία τον ίδιο, καθώς και αρκετούς συγγενείς και συμμάχους του. Ο πρόεδρος στόχευσε ρητά κάποια από τα οικονομικά τους περιουσιακά στοιχεία στη διάρκεια μιας μεγάλης ομιλίας του στη Βουλή στις 11 Ιανουαρίου, στη διάρκεια της οποίας υποσχέθηκε μεταρρυθμίσεις. Για τον Nazarbayev και την οικογένειά του, πολλά διακυβεύονται τώρα, τόσο πολιτικά όσο και σε σχέση με το ποια οικονομικά προνόμια θα διατηρήσουν. Ο Tokayev έχει το πάνω χέρι αλλά η ιστορία ίσως να μην έχει τελειώσει.

Σε ό,τι αφορά στη Ρωσία, φάνηκε να ταλαντεύεται πίσω από τον Tokayev, μια απόφαση που είναι απολύτως συνεπής με τα συνήθη νομιμοποιητικά αντανακλαστικά της, στο να υποστηρίζει τις εδραιωμένες αρχές. Ωστόσο, αυτή είναι η πρώτη φορά που η Μόσχα έχει ξεκάθαρα υποστηρίξει μια πλευρά και παρενέβη σε μια περίπτωση εσωτερικής αναταραχής -ακριβώς όπως η κατάσταση που συνήθως αναφέρεται ως “εσωτερικές υποθέσεις- που δεν πρέπει να υπόκεινται σε ξένες παρεμβάσεις. Αυτό ήταν το αφήγημα που χρησιμοποιήθηκε αρχικώς από τις ρωσικές αρχές στην τρέχουσα κρίση, προτού στραφούν στον χαρακτηρισμό “καταστροφικές ξένες δυνάμεις”. Είναι επίσης η πρώτη φορά που η Ρωσία έχει παρέμβει στο πλαίσιο μιας συλλογικής επιχείρησης, μοιράζοντας έτσι το βάρος και την ευθύνη με άλλους. Και είναι η πρώτη φορά που η CSTO, μέχρι τώρα μια συμμαχία μόνο στα χαρτιά, έχει εμπλακεί επιχειρησιακά. Με την ενεργοποίηση του Άρθρου 4 της συνθήκης συλλογικής ασφάλειας (η οποία είναι αντίστοιχη της ρήτρας αλληλεγγύης του Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ), ακριβώς τη στιγμή που επρόκειτο να ξεκινήσει συνομιλίες για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, η Ρωσία μπορεί να είχε σκοπό να προβάλει μια εικόνα ισχύος παρόμοια με αυτή των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ.

Επομένως, πως θα μπορούσε η ΕΕ να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση; Η πρώτη της προτεραιότητα θα πρέπει να είναι να αποκτήσει μια σαφή κατανόηση των γεγονότων που εξελίσσονται και να αποφύγουν τον πειρασμό να κάνει παραπλανητικούς παραλληλισμούς με κινήματα διαμαρτυρίας σε άλλες μετά-σοβιετικές χώρες. Το Καζακστάν δεν είναι Λευκορωσία, ούτε Αρμενία ή Κιργιστάν. Η ΕΕ θα πρέπει να ζητήσει την πλήρη αποκάλυψη των γεγονότων για το τι συνέβη κατά τη διάρκεια των βίαιων αναταραχών και της όχι λιγότερο βίαιης καταστολής τους. Θα πρέπει να παρακολουθεί στενά την κατάσταση των δημοσιογράφων και των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ακτιβιστών. Ωστόσο, χωρίς να δώσει λευκή κάρτα στις αρχές του Καζακστάν, η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να ασχολείται με τη χώρα, και να υποστηρίξει περαιτέρω σταδιακές μεταρρυθμίσεις. Ασφαλώς, κανένας από τους μεγάλους διεθνείς εταίρους της χώρας, μεταξύ των οποίων η Ρωσία και η Κίνα, δεν θα πιέσουν για αυτές. Οι μεταρρυθμίσεις που ανακοινώθηκαν στις 11 Ιανουαρίου, εάν εφαρμοστούν σωστά, περιέχουν τη δυνατότητα να μεταμορφώσουν τη χώρα -αν όχι σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία, τότε τουλάχιστον σε ένα πιο ευημερούν κι σταθερό μέρος, προσφέροντας πραγματικές ευκαιρίες στους ανθρώπους της.

Τέλος, η ΕΕ έχει επίσης την ικανότητα να κάνει τα πράγματα πιο δύσκολα για το κλεπτοκρατικό σύστημα με το οποίο είναι στενά συνδεδεμένο το πολιτικό σύστημα της χώρας. Θα πρέπει να διερευνήσει τα assets που αποκτήθηκαν στην ΕΕ από μέλη της Καζακικής ελίτ χρησιμοποιώντας κεφάλαια που εξάγονται παράνομα από το Καζακστάν. Η ΕΕ θα πρέπει να αυξήσει τις προσπάθειες καταπολέμησης του ξεπλύματος μαύρου χρήματος -κάτι που επίσης θα συμβάλει στο να δημιουργηθεί ένα πιο δίκαιο και πιο διαφανές σύστημα στο Καζακστάν.

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: