«Η Ελλάδα έχει μετατραπεί από χώρα μετάβασης σε “αποθήκη” για μεγάλο μέρος των μεταναστών που φθάνουν στην Ευρώπη»

Interview of Professor I. Mazis to a Danish journalist on the issue of immigration

7 Ιανουαρίου 2022

Eva-Marie Møller, Journalist, Editor: email: [email protected]

Mads Christoffersen, Sociologist, Writer; email: [email protected]

Γραπτές απαντήσεις

Ερώτηση 1: Η Ελλάδα έχει μετατραπεί από χώρα μετάβασης σε «αποθήκη» για μεγάλο μέρος των μεταναστών που φτάνουν στην Ευρώπη. Ποιες είναι οι σημαντικότερες προκλήσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε αυτό το πλαίσιο;

Καταρχάς, σας ευχαριστώ για αυτή τη συνέντευξη, που μου δίνει την ευκαιρία να επικοινωνήσω με τους ανθρώπους, τους συμπολίτες μας, στη Δανία. Μια χώρα που εκτός από τους στενούς της δεσμούς με την Ελλάδα, όντας και μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ και συμμετέχοντας στο Συμβούλιο της Ευρώπης, μοιράζονται κοινές αξίες και αρχές, αλλά και κοινές ανησυχίες για το παρόν και κυρίως το μέλλον τους, ως Ευρωπαίοι. Πόσο μάλλον που κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, τόσοι πολλοί Δανοί (και άλλοι από όλη τη βόρεια Ευρώπη, και ιδιαίτερα Σκανδιναβοί) κάθε ηλικίας περνούσαν τις διακοπές τους στην Ελλάδα και τα υπέροχα νησιά της στο Αιγαίο και στο Ιόνιο Πέλαγος (όπου είναι η πατρίδα μου) , δίνοντας την ευκαιρία στους Έλληνες να τους καλωσορίσουν και να μοιραστούν τη φιλοξενία τους με όλους αυτούς.

            Λοιπόν, όσον αφορά την ερώτησή σας, συμμερίζομαι την υπόθεσή σας ότι «η Ελλάδα έχει μετατραπεί από χώρα μετάβασης σε “αποθήκη” για μεγάλο μέρος των μεταναστών που φθάνουν στην Ευρώπη». Αλλά πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι αυτή είναι μια προοπτική – μια αφήγηση αν προτιμάτε – του θέματος από την ευρωπαϊκή πλευρά. Εμείς, ως Ευρωπαίοι, κυρίως στο πολιτικό πλαίσιο της ΕΕ, αλλά και σε διμερές ενδοκρατικό επίπεδο, τείνουμε να αποδεχόμαστε, και τελικά να αποφασίζουμε πολιτικά (σε επίσημα πολιτικά φόρουμ) ότι αυτός είναι ο σωστός δρόμος προς τα εμπρός. Αυτό το υβριδικό φαινόμενο του μεγάλου αριθμού λαών που προέρχονται από χώρες σε όλο τον κόσμο που, τόσα χρόνια, συνεχίζουν με την ισχυρή πρόθεση να κινηθούν προς την Ευρώπη (κυρίως προς την ηπειρωτική χώρα), που αποτελούνται κυρίως από μετανάστες και από ορισμένους με προσφυγικό προφίλ. Ως εκ τούτου, το δημιουργούμενο «υβρίδιο», ανεξάρτητα από τον κίνδυνο ή τις δυσκολίες κατά τη διάρκεια του μεγάλου ταξιδιού τους, είναι ταυτόχρονα αξιοσημείωτο και ανησυχητικό. Αλλά εμείς στην Ευρώπη, εδώ και πολλά χρόνια, τους στέλνουμε ανάμεικτα μηνύματα. Και αυτό δεν είναι προς όφελος ούτε προς όφελός τους, ούτε προς την Ευρώπη γενικότερα.

            Βρισκόμαστε λοιπόν, ενώπιον κενού μεταξύ δύο αντιθέτων προσεγγίσεων: (

            α) η πρώτη, είναι η προσέγγιση «καλώς ορίσατε», που αποτελείται από δύο – κατ’ αρχήν – μη σχετιζόμενα επιχειρήματα. Το καθαρά «ανθρωπιστικό» ζήτημα είναι ότι η Ευρώπη πρέπει να τους παρέχει (ανεξάρτητα αν είναι πρόσφυγες ή μετανάστες, ή ανήκουν σε ένα επικουρικό ή απλώς «ανθρωπιστικό» καθεστώς) νομική προστασία. Άρα, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει νομική υποχρέωση να αποδεχτεί και να επιτρέψει μόνιμη εγκατάσταση στα εδάφη των ευρωπαϊκών κρατών), εξυπηρετώντας και την … «χρηστική πλευρά του ζητήματος»: η Ευρώπη τους χρειάζεται, ως βολικό εργατικό δυναμικό και ίσως ως μια αποτελεσματική λύση συμβάλλουσα στο πρόβλημα του οικονομικού ανταγωνισμού πολλών ευρωπαϊκών οικονομιών (κυρίως των βιομηχανικών), ως επί το πλείστον (αλλά όχι πλήρως) για θέσεις εργασίας με χαμηλό μισθό και ίσως για να λυθεί το δημογραφικό πρόβλημα πολλών από αυτές.

            (β) Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η «αρνητική υποδοχής» προσέγγιση, όπου η αυξημένη παρουσία τους και κυρίως η μελλοντική προβολή της εισροής ακόμη περισσότερων από αυτούς τους ανθρώπους που έρχονται στην Ευρώπη με ακανόνιστο και ανεξέλεγκτο τρόπο προκαλεί ισχυρές ανησυχίες σε σχέση με ευαίσθητα ζητήματα όπως η κοινωνική συνοχή, η πολιτιστική πολυμορφία, η οικονομική επιβάρυνση της παροχής κοινωνικών υπηρεσιών (εκπαίδευση, κοινωνική ασφάλιση ή/και υπηρεσίες δημόσιας υγείας, εσωτερική -αλλά και εξωτερική- ασφάλεια κ.λπ.)

            Είναι σαφές ότι, για όσο διάστημα υπάρχει μια τόσο μεγάλη σύγκρουση συμφερόντων εντός της Ευρώπης, δεν θα μπορέσουμε να καταλήξουμε σε μια συγκεκριμένη προσέγγιση επί του θέματος. Θα συνεχίσουμε να προσκαλούμε τους μετανάστες να καλύψουν τις κενές θέσεις εργασίας με χαμηλό μισθό στις βιομηχανίες του ευρωπαϊκού βορρά (βλ. τη Γερμανίδα Καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, λέγοντας ότι η Γερμανία χρειάζεται περισσότερους από 1,5 εκατομμύριο μετανάστες για τις ανάγκες της βιομηχανίας της, και ταυτόχρονα (ή, αν θέλετε, λίγο αργότερα) η Γερμανία να πρωτοστατεί στο «κλείσιμο» της «βαλκανικής μεταναστευτικής οδού» προς την Κεντρική – Βόρεια Ευρώπη.

            Απόλυτα ενδεικτικό του ουσιαστικά αμφιλεγόμενου χαρακτήρα της ευρωπαϊκής προσεγγίσεως, που έχει παγιδευτεί ανάμεσα σε διάφορα αμφιλεγόμενα στερεότυπα πολιτικής ορθότητας, οικονομικού συμφέροντος, συντηρητικές δυσκαμψίες, αλλά και κατανοητές πολιτισμικές ή κοινωνικές ευαισθησίες ή ακόμα και εύλογες ανησυχίες περί ασφαλείας είναι οι τεράστιες δυσκολίες που υπάρχουν σήμερα. σχετικά με τις προσπάθειες ανανέωσης του νέου Ευρωπαϊκού Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο[1]. Μια προοπτική που απέχει πολύ από το να είναι αισιόδοξη, σύμφωνα με τον υπότιτλο που θέτει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως «Μια νέα αρχή για τη μετανάστευση στην Ευρώπη». Ειλικρινά, ούτε «φρέσκια», ούτε πραγματικά «αρχή» μου φαίνεται στο θέμα της «μεταναστεύσεως στην Ευρώπη»…

            Εξάλλου, αν εξετάσει κανείς τα τελευταία συμπεράσματα της συνεδριάσεως του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (16 Δεκεμβρίου 2021)[2] μπορεί εύκολα να εντοπίσει την αγωνία για τη χάραξη μιας πιο συνεκτικής πολιτικής της ΕΕ για τις επιστροφές αυτών των λαών στις χώρες καταγωγής τους, αλλά και την ανησυχία για το φαινόμενο της «εργαλειοποίησης» των παράνομων μεταναστευτικών ροών για γεωπολιτικούς σκοπούς.

            «17. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναγνωρίζει τη σημασία μιας πιο ενοποιημένης πολιτικής επιστροφών της ΕΕ και καλεί την Επιτροπή και τον Ύπατο Εκπρόσωπο, μαζί με τα κράτη μέλη, να αναλάβουν ταχέως δράση για να διασφαλίσουν αποτελεσματικές επιστροφές από την ΕΕ στις χώρες προέλευσης, χρησιμοποιώντας ως μοχλό όλες τις σχετικές πολιτικές της ΕΕ, μέσα και εργαλεία, συμπεριλαμβανομένης της αναπτύξεως, του εμπορίου και των θεωρήσεων (visas), για τη διασφάλιση της πλήρους εφαρμογής των υφιστάμενων συμφωνιών και ρυθμίσεων επανεισδοχής, καθώς και για τη σύναψη νέων, και έκθεση στο Συμβούλιο.

18. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επαναλαμβάνει ότι καταδικάζει τις προσπάθειες τρίτων χωρών να εργαλοποιήσουν τους μετανάστες για πολιτικούς σκοπούς. Υπογραμμίζει την ανάγκη ανάπτυξης εργαλείων για την αντιμετώπιση της εργαλειοποίησης της μετανάστευσης. Kαλει για μια γρήγορη επεξεργασία της προτάσεως υιοθετήσεως κυρώσεων κατά των διακινητών που διευκολύνουν ή εμπλέκονται σε εμπορία ανθρώπων ή λαθρεμπόριο μεταναστών (smuggling of migrants) σε σχέση με την παράνομη είσοδο (illegal entry) στο έδαφος της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

            Ο ανησυχητικός παράγοντας από πλευράς ασφαλείας είναι ότι η ΕΕ είναι τόσο “καλή” όσο και “σιωπηλή” απέναντι στην Τουρκία και τη συμπεριφορά της στο θέμα της παράνομης μεταναστεύσεως προς την Ευρώπη. Η τελευταία σημαντική επίσημη πολιτική εξέλιξη μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας (επί του θέματος) ήταν η δήλωση των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ, 07 Μαρτίου 2016 και προηγουμένως η συνάντηση των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων με την Τουρκία (Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, 29 Νοέμβριος 2015). Οι πρόσφατες εξαιρετικά σοβαρές εξελίξεις στα χερσαία σύνορα Ελλάδος – Τουρκίας στον Έβρο, τον Ιανουάριο του 2019, όπου οι τουρκικές αρχές οργάνωσαν και προσπάθησαν να αναγκάσουν τεράστιο αριθμό μεταναστών να διασχίσουν βίαια τα [ελληνοτουρκικά] σύνορα και να εισέλθουν με μη εξουσιοδοτημένο και ανεξέλεγκτο τρόπο στο ελληνικό-ευρωπαϊκό έδαφος, ήταν άνευ προηγουμένου, αντίθετο με το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο και την κρατική πρακτική, και ως εκ τούτου εντελώς απαράδεκτο. Η ίδια μεθοδολογία εφαρμόζεται αυτό το χειμώνα στα σύνορα της Λευκορωσίας με κράτη της ΕΕ (Πολωνία, Λιθουανία και Λετονία) και με χώρες εκτός ΕΕ (Ουκρανία). Αλλά τώρα, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και οι αξιωματούχοι, μαζί με όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες έχουν καταδικάσει αυτήν την πρακτική. Αλλά πριν από δύο χρόνια, η Ελλάδα έμεινε χωρίς υποστήριξη σε εκείνη την υβριδική επίθεση που προέκυψε ή μάλλον, συντονίστηκε από την Τουρκία.

            Από την άποψη αυτή, χώρες όπως η Τουρκία πρέπει να υπόκεινται σε πολύ σοβαρό έλεγχο για τη συμπεριφορά τους όσον αφορά τη μεταχείριση αυτών των ατόμων, καθώς τα χρησιμοποιούν πρακτικά, μέσω παράνομης διακίνησης, για να τους καθοδηγήσουν σε πρακτικές παράνομης παραβίασης μέσω των συνόρων της ζώνης Σένγκεν σε μη εξουσιοδοτημένη διέλευση προς την Ευρώπη.

            Συμφώνως προς τα στοιχεία που έδωσε ο FRONTEX, τα νούμερα είναι εξαιρετικά υψηλά. Στην πραγματικότητα, «Ο αριθμός των παράτυπων (irregular)  μεταναστών στη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων αυξήθηκε κατά πάνω από τα τρία τέταρτα σε περίπου 27.000. Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι οι άνδρες μετανάστες αντιπροσώπευαν πολύ μεγαλύτερο μερίδιο του συνολικού αριθμού παράτυπων μεταναστών που έφτασαν στην Ευρώπη, με γυναίκες να καταγράφονται λιγότερες από μία στις δέκα ανιχνεύσεις. Πριν από ένα χρόνο, οι γυναίκες αντιστοιχούσαν σε μία στις τέσσερις. Το μερίδιο των παιδιών που εντοπίστηκαν πέρυσι επίσης μειώθηκε. Το 2020, περίπου ένας στους 10 μετανάστες ήταν μικρότερος των 18 ετών σε σύγκριση με 23% το 2019.»[3].

            Από αυτή την άποψη και δεδομένου ότι υπάρχουν τόσοι πολλοί άνθρωποι (πολλοί από αυτούς ευάλωτου επιπέδου, όπως ηλικιωμένοι, γυναίκες ή παιδιά κ.λπ.) κατέληγαν στον θάνατο, ως θύματα των περιστάσεων, το λιγότερο που μπορεί να σκεφτεί κανείς είναι ότι αυτή η κρατική πρακτική θεωρείται ως ένα συνεχιζόμενο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Για αυτό, υπάρχει ξεκάθαρη διεθνής ευθύνη του κράτους εκ μέρους της Τουρκίας, ως ο πραγματικός δράστης εκείνων των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των άτυχων θυμάτων που χάνονται μέσω της διαδικασίας.

            Θα πρέπει να είμαστε εξαιρετικά σοβαροί, προσεκτικοί και πολύ προσεκτικοί στην αντιμετώπιση του ζητήματος της μετανάστευσης στην Ευρώπη, ειδικά σε περιόδους όπου η Ευρώπη βρίσκεται υπό την ακραία πίεση για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19. Έτσι, τώρα, όχι μόνο για λόγους δημόσιας ασφάλειας, αλλά και για τη γενική δημόσια υγεία μας, είναι δύο φορές σημαντικό όποιος εισέρχεται χωρίς άδεια στο ευρωπαϊκό έδαφος να καταγράφεται πλήρως από τις ευρωπαϊκές και κρατικές αρχές.

Ερώτηση 2: Τι ρόλο διαδραματίζουν οι ΜΚΟ στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;

Λοιπόν, σε έναν ιδανικό κόσμο, σε πολιτικό σύστημα χτισμένο και δομημένο σύμφωνα με τις αρχές της δυτικής δημοκρατίας, ο σεβασμός του κράτους δικαίου, όχι μόνο σε εσωτερικό/εθνικό επίπεδο, αλλά και κατά το διεθνές δίκαιο, τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να γίνονται σεβαστά από όλους, πολίτες, αλλοδαπούς και από τους θεσμούς του δημοκρατικού κράτους, ενώ παράλληλα θα πρέπει να προωθούνται σε διεθνές επίπεδο από τη διεθνή κοινότητα και τους αρμόδιους θεσμούς της (οργανισμούς, δικαστικό σύστημα/θεσμούς, δικαστήρια κ.λπ.). Αυτή είναι η μορφή που έχουμε δομήσει το διεθνές σύστημα, ειδικά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου ιδρύθηκαν τα Ηνωμένα Έθνη, και ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, το συνταγματικό έγγραφο στο οποίο βασίζεται το διεθνές σύστημα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Με βάση αυτό, δημιουργήσαμε ιδιαίτερα διάφορα διεθνή μέσα και σχετικούς θεσμούς, προκειμένου να εισαγάγουμε ένα πλαίσιο κανόνων αναφορικώς με τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και διάφορους μηχανισμούς, ώστε να διασφαλίζεται ο σεβασμός τους, κατά την ειρήνη, ακόμη και κατά τις ένοπλες συγκρούσεις. Το σημείο εκκινήσεως όλων αυτών είναι φυσικά η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1948. Ένα έγγραφο καθολικής αποδοχής και σεβασμού από όλα τα συμμετέχοντα έθνη.

            Επιπλέον, η προαγωγή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων προωθείται και υποστηρίζεται και σε περιφερειακό επίπεδο. Ιδιαίτερα, στην Ευρώπη, απολαμβάνουμε ίσως, το πιο προηγμένο (σε σύγκριση με άλλες περιοχές του κόσμου) περιφερειακό σύστημα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (μαζί με το Διαμερικανικό). Στην Ευρώπη, ευτυχώς, έχουμε στη διάθεσή μας ένα αξιόλογο Σύστημα για την προαγωγή και προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στο οποίο στην κορυφή βρίσκεται η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων – ΕΣΔΑ (η επίσημη ονομασία της είναι «The Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms»), το οποίο εγκρίθηκε στη Ρώμη στις 4 Νοεμβρίου 1950 και τέθηκε σε ισχύ στις 3 Σεπτεμβρίου 1953. Η σημασία του ήταν ακόμη απαράμιλλη, καθώς ήταν το πρώτο διεθνές (σε διευρυμένο ευρωπαϊκό επίπεδο) μέσο που έθεσε σε ισχύ ορισμένα τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δηλώθηκαν για πρώτη φορά στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1948) και τα καθιστούν δεσμευτικά μεταξύ των υπογραφoμένων. Από την υιοθέτησή της, η ΕΣΔΑ έχει τροποποιηθεί πολλές φορές από περαιτέρω Πρωτόκολλα (P) και συμπληρώθηκε επιπλέον με πολλά δικαιώματα, πέραν αυτών που διατυπώθηκαν αρχικά. Σήμερα, η ΕΣΔΑ προωθεί και προβλέπει την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τουλάχιστον 830 εκατομμυρίων ανθρώπων στην Ευρώπη, κυρίως μέσω του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ). Ένας περιφερειακός Ευρωπαϊκός Οργανισμός που ιδρύθηκε στο Λονδίνο, στις 5 Μαΐου 1949, άρα ο παλαιότερος πολιτικός φορέας της Ευρώπης, ο οποίος σήμερα έχει 47 κράτη μέλη από όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο, εκ των οποίων τα 27 είναι και κράτη μέλη της ΕΕ. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει κράτος μέλος της ΕΕ χωρίς να είναι πρώτο μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η λειτουργία του CoE έχει βασιστεί στον στόχο της προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου σε ολόκληρη την ήπειρο. Και το κύριο δικαστικό του όργανο είναι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο με την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης επιβλέπει τον σεβασμό των διατάξεων της ΕΣΔΑ όσον αφορά την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην περιοχή δικαιοδοσίας.

            Όπως είναι σαφές, η προώθηση και η ευθύνη για την προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι υπόθεση κυρίως των κρατών και των κρατικών θεσμών. Όμως, δεδομένου ότι τα κράτη μερικές φορές – ή στην πραγματικότητα πολλές φορές – αδυνατούν ή δεν επιθυμούν να διαφυλάξουν στο έπακρο αυτή την προστασία, θα πρέπει να υπάρχουν φορείς, κυρίως κρατικοί φορείς, αλλά και μη κρατικοί φορείς εάν είναι απαραίτητο, που συμβάλλουν σε αυτόν τον σεβασμό. Εδώ είναι που οι ΜΚΟ μπαίνουν στην εξίσωση. Κανονικά και αρχικά, ο ρόλος τους περιοριζόταν στην παροχή άνεσης και ανθρωπιστικού ακτιβισμού, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει κρατική διάταξη για την ανάληψη αυτών των υπηρεσιών στο δημόσιο τομέα. Στην πορεία, οι ΜΚΟ αποδείχθηκαν πολύ αποτελεσματικό εργαλείο για να φέρουν στην επιφάνεια προβλήματα κακής διοίκησης και σταδιακά αυτή η λειτουργία για κακές διοικητικές υπηρεσίες συνήθως συνδέθηκε με την παραβίαση ενός συγκεκριμένου (ή περισσότερων) δικαιωμάτων του πολίτη. Έτσι, σταδιακά, με τη ΜΚΟ να αναλαμβάνει το ρόλο του δημόσιου καταγγέλλοντα συμβάλλοντας στην αναφορά ή την υποστήριξη της αναφοράς παραβιάσεων ορισμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το κράτος. Από αυτή την άποψη, ο ρόλος των ΜΚΟ είναι θεσμικός συμπληρωματικός με αυτόν των κρατικών φορέων για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά εξακολουθεί να είναι πολύτιμος, εάν παραμένει σε αυτό το επίπεδο δημόσιου ακτιβισμού.

            Δυστυχώς, σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η λειτουργία παρήγαγε και πολιτικό κεφάλαιο, καθώς πολλά από τα ζητήματα που ήταν στο επίκεντρο των καταγγελιών ήταν σημαντικής πολιτικής ουσίας. Έτσι, οι ΜΚΟ έγιναν ουσιαστικά μέρη του εσωτερικού ή του εξωτερικού (ενδοκρατικού – διεθνούς) πολιτικού παιγνίου. Μερικά από αυτά συσσώρευσαν πρωτόγνωρο πολιτικό κεφάλαιο και ασκούσαν πολιτική επιρροή. Πόσο μάλλον που έλεγχαν αξιοσημείωτο ποσό οικονομικής ισχύος που ήταν μέρος της λειτουργίας τους. Πολλά από αυτά εντάχθηκαν σε χρηματοδοτικά προγράμματα κρατικών ή ενδοκρατικών, ακόμη και ιδιωτικών εταιρειών, ή μεμονωμένων δωρητών. Κάτι που δεν είναι απαραίτητα κακό, εάν αυτή η λειτουργία καλύπτεται και από την άποψη της διαφάνειας. Το θέμα είναι ότι όταν το διακύβευμα είναι υψηλό, όσον αφορά την επιρροή της ΜΚΟ στη δημόσια ζωή, η εμπλοκή τους θα πρέπει να αποδεικνύεται σαφής και διαφανής από οποιαδήποτε παράνομη ανάμειξη ή άλλη αμφίβολη σχέση, για να διαφυλαχθεί η ευρέως σεβαστή συνεισφορά της ΜΚΟ στην την εθνική και διεθνή δημόσια ζωή μας. Και ιδιαίτερα για την προώθηση και τον σεβασμό των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ας μην ξεχνάμε ότι χρειάζεται μόνο «ένα κακό μήλο που μπορεί να χαλάσει όλα τα άλλα καλά στο καλάθι». Ως εκ τούτου, η διαφάνεια και ο σεβασμός του νόμου θα πρέπει να είναι πρωταρχικό μέλημα κάθε ΜΚΟ στον τομέα αυτό.

Ερώτηση 3:  Συντονίζονται οι δραστηριότητες των ΜΚΟ;

Λοιπόν, είναι μια γενική ερώτηση. Δεν είμαι ειδικός σε ΜΚΟ, πόσο μάλλον στις λειτουργίες των ΜΚΟ. Επομένως, δεν μπορώ να δώσω μια αυθεντική απάντηση σε αυτήν την ερώτηση. Με βάση όλα αυτά που είπα προηγουμένως, υποθέτω ότι μπορεί να έχουν κάποια έλλειψη συντονισμού μεταξύ τους, απαραίτητη για την εκπλήρωση του ρόλου και των καθηκόντων τους. Υπό την ιδιότητά μου ως πολίτη, ελπίζω ότι αυτός ο συντονισμός πραγματοποιείται εντός και όχι εκτός των ορίων του (εσωτερικού και διεθνούς) νομικού μας συστήματος και των λειτουργιών των δημοκρατικών μας κρατών.

            Προσωπικά, δεν έχω καμία πρόσθετη πληροφορία για αυτό το θέμα εκτός από αυτή που είναι διαθέσιμη ως δημόσια γνώση. Θέλω, λοιπόν, να πιστεύω ότι ο σεβασμός του νόμου και της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των συμπολιτών είναι πρωτίστως ένα σημαντικό μέλημα για όσους έχουν δηλώσει ότι αγωνίζονται για την προστασία όλων αυτών. Αλλιώς ποιος θα μας προστατέψει από τους αυτόκλητους…. «προστάτες», ειδικά όταν βρίσκονται έξω από το θεσμικό πλαίσιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας, όπου όλοι οι φορείς και οι θεσμοί βρίσκονται υπό τον έλεγχο δημοκρατικά ελεγχόμενων ελεγκτών.

            Ας μην ξεχνάμε ότι, από νομική άποψη, εξίσου κακό με την παραβίαση ενός νόμιμου δικαιώματος είναι η κατάχρησή του. Λοιπόν, ας είμαστε όλοι πολύ προσεκτικοί όταν βρισκόμαστε στις… «business της προώθησης του σεβασμού και της προστασίας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων», γιατί μερικές φορές υπάρχει μια πολύ λεπτή γραμμή μεταξύ της παραβιάσεως, ή προστασίας και καταχρήσεως ενός συγκεκριμένου δικαιώματος ενός ατόμου που έχει καθιερωθεί στο νομικό μας σύστημα και στις δυτικές κοινωνίες. Ειδικά όταν σχετίζεται με άλλα ατομικά ή κυρίως συλλογικά δικαιώματα άλλων μελών της ίδιας οργανωμένης κοινωνίας.

Ερώτηση 4: Ο ρόλος της κυβερνήσεως στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων ασύλου;

Όπως ανέλυσα παραπάνω, και σύμφωνα με τα απολύτως βασικά της πολιτικής θεωρίας, ο ρόλος του Κράτους και της νομίμως εκλεγμένης Κυβερνήσεως στο δημοκρατικό μας σύστημα «δυτικού τύπου», στην προώθηση και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εντός της περιοχής της νομικής δικαιοδοσίας του, είναι θεσμικά θεμελιώδες, και ως εκ τούτου αναμφισβήτητο. Αυτή είναι η γραπτή διάταξη των περισσότερων, αν όχι όλων, των Συνταγμάτων μας. Ειδικά στην Ευρώπη (των 27 της ΕΕ, ή των 47 της ΣτΕ). Επομένως, κατ’ αρχήν, η απάντησή μου στην ερώτησή σας, τουλάχιστον όπως το θέσατε, είναι απλή και σαφής: τα κράτη, και οι δημοκρατικά και νόμιμα εκλεγμένες διοικήσεις τους, είναι πλήρως υπεύθυνα για την προστασία όλων των πολιτικών και ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων που παρέχουν οι νομικό σύστημα ενός κράτους, συμπεριλαμβανομένης φυσικά της προστασίας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών εντός της επικράτειάς τους (δηλ. νομικός χώρος εθνικής δικαιοδοσίας. Διαφορετικά, η περιοχή του κράτους ασκεί την εθνική του κυριαρχία). Όμως, έχοντας [τα κράτη] την αποκλειστική ευθύνη, ευθύνονται και πλήρως για διάφορες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά των υπηκόων τους (πολίτες), αλλά και για όλα τα άλλα πρόσωπα (αλλοδαποί) που έτυχε να βρεθούν στη δικαιοδοσία τους. Αυτό ισχύει και για τους μετανάστες, τους τουρίστες, τους επισκέπτες, τους ξένους φοιτητές, τους ταξιδιώτες κάθε είδους κ.λπ. Ειδικά με τους αιτούντες άσυλο και επιπλέον αυτούς που τελικά αποκτούν το καθεστώς του «πρόσφυγα», το οποίο, σύμφωνα με την Διεθνή Νομοθεσία περί προσφύγων, τους παρέχεται πρόσθετη προστασία εντός της περιοχής ή της δικαιοδοσίας του κράτους υποδοχής.

            Στο νομικό σύστημα της ΕΕ και του ΣτΕ (και σε όλα τα κράτη-μέλη) το σύστημα ασύλου είναι καλά σχεδιασμένο και παρέχεται από νομικές διατάξεις που έχουν συμπεριλάβει και τα δύο νομικά συστήματα. Παρέχεται είτε από τις συμφωνημένες νομικές πράξεις, είτε από τη σχετική νομοθεσία που παράγεται από τα εθνικά δικαστήρια ή τα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια. Πρωτίστως αυτό στο Στρασβούργο (ΕΣΔΑ) του ΣτΕ, ή δευτερεύον αυτό που βρίσκεται στο Λουξεμβούργο της Ε.Ε. Επομένως, εάν πρόκειται για τη θεμελιώδη βάση της νομικής προστασίας, νομίζω ότι είναι η καλύτερη δυνατή, η καλύτερη διεθνώς. Ως εκ τούτου, πρέπει να εργαστούμε για την επιβολή της. Διότι, προφανώς, μπορεί να υπάρξουν περιπτώσεις όπου τα κράτη αυτά, ιδιαιτέρως της ευρύτερης Ευρώπης, δηλαδή του ΣτΕ, δεν μπορούν ή δεν θέλουν να διασφαλίσουν την αναγκαία πλήρη επιβολή των σχετικών διατάξεων που αφορούν την προστασία του ασύλου. Επομένως, πρέπει να δούμε αυτές τις περιπτώσεις πιο προσεκτικά.

            Πρώτα απ ‘όλα, πρέπει να διακρίνουμε εάν ορισμένα κράτη είναι σε θέση, αλλά πολιτικά απρόθυμα να παρέχουν εύλογη φροντίδα και προστασία των προσφύγων στους αιτούντες άσυλο. Επιπλέον, ορισμένοι από αυτούς κάνουν ένα βήμα παραπέρα χρησιμοποιώντας αυτούς τους ανθρώπους (μαζί με μετανάστες, σε μικτές ομάδες πληθυσμών), για πολιτικούς ή γεωπολιτικούς σκοπούς, είτε για σκοπούς εσωτερικού πολιτικού λόγου, είτε στο πλαίσιο ενδοκρατικών γεωπολιτικών σχέσεων. Αυτή η απαράδεκτη εργαλειοποίηση ή ακόμη και οπλοποίηση αυτών των αγνών ανθρώπων που έχουν ανάγκη, σε μια εντελώς απαράδεκτη, αντίθετη με την ευρωπαϊκή πολιτική, κοινωνική και νομική κουλτούρα μας, θα πρέπει να τυγχάνει της απολύτου καταδίκης από οποιονδήποτε στην Ευρώπη και παγκοσμίως.

Ερώτηση 5:  Ο ρόλος του “ευρωπαϊκού κεκτημένου”;

Παρακολουθώ στενά την εξέλιξη στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και τα ευρωπαϊκά όργανα, σε αυτά τα θέματα, και παρατηρώ τις ικανότητες που έχουν η ευρωπαϊκή δημοκρατία (Ευρωπαϊκή Επιτροπή – Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης EΘ), τα αρμόδια ευρωπαϊκά όργανα (EU FRONTEX κ.λπ.), και φυσικά οι κυβερνήσεις των κρατών της ΕΕ να αντιμετωπίζουν όταν συζητούν, προσπαθώντας να βρουν νέους τρόπους επιλύσεως παλαιών προβλημάτων σχετικά με τέτοια θέματα.

Ερώτηση 6:   Τι ρόλο θα παίξει στο μέλλον το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο;

Εφιστώ την προσοχή σας ιδιαίτερα στη διαδικασία συμφωνίας για το νέο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο. Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι το πρώτο, που συμφωνήθηκε το 2008, προβλέπει χωριστό χειρισμό των πληθυσμών που εισέρχονται στα σύνορα της ΕΕ, είτε ήταν νόμιμοι μετανάστες είτε όχι. Με βάση τις διατάξεις αυτού του Συμφώνου, η Ευρώπη θα πρέπει να αποδεχθεί και να προβλέψει την ενσωμάτωση της νόμιμης μετανάστευσης στην Ευρώπη, ενώ οι παράνομες θα πρέπει να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής τους. Περιμένω να δω το αποτέλεσμα της συλλογικής προσπάθειας για ένα νέο Σύμφωνο που θα καταφέρει να συνδυάσει διαφορετικές προοπτικές, αλλά και διαφορετικά συμφέροντα, διαφορετικούς κινδύνους και συλλογικές απειλές μεταξύ των Ευρωπαίων.

            Επιπλέον, ικανοποιούμαι επίσης όταν βλέπω ότι ο συνεχιζόμενος διάλογος για το μέλλον στην Ευρώπη είναι πολύ κρίσιμος και συνδέεται στενά με αυτό το θέμα, καθώς είναι σαφές ότι τελικά πρέπει να επιβεβαιώσουμε εκ νέου ορισμένες και να επανατοποθετήσουμε κάποιες άλλες μεταξύ των βασικών ευρωπαϊκών αξιών και αρχών μας. Αυτό είναι απαραίτητο για ένα βιώσιμο μέλλον μιας κοινής Ευρώπης.

            Τώρα, επιτρέψτε μου να ολοκληρώσω την απάντησή μου επισημαίνοντας μια προτεινόμενη λύση στο πρόβλημα. Προτεινόμενη λύση στο πλαίσιο των νομικών γραμμών που έχει θέσει πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ). Αναφέρομαι στην περίπτωση της Ν.Δ. & Ν.Τ. εναντίον Ισπανίας (2020)[4]. Στην πραγματικότητα, το Τμήμα Μείζονος Συνθήκης του ΕΔΑΔ, στην απόφασή του στις 13 Φεβρουαρίου 2020, απέρριψε την καταγγελία των μεταναστών (του Ν.D. από το Μάλι και του Ν.Τ. από την Ακτή Ελεφαντοστού), που κατατέθηκε τον Φεβρουάριο του 2015, στους οποίους απαγορεύτηκε η είσοδος (επιβολή άμεσων απελάσεων) στον ισπανικό θύλακα της Θέουτα και της Μελίγιας στο Μαρόκο από την ισπανική συνοριακή αστυνομία, επειδή επιχείρησαν να περάσουν βίαια τον φράκτη ασφαλείας της συνοριακής γραμμής. Υπενθυμίζω ότι το Τμήμα Μείζονος Συνθήκης της ΕΣΔΑ, ανατρέποντας το τμήμα της ΕΣΔΑ τον προηγούμενο Οκτώβριο του 2017 με απόφαση επτά δικαστών που διαπίστωσε παραβίαση της απαγόρευσης της συλλογικής απέλασης, επέλεξε να βρει ότι η Ισπανία δεν παραβίασε την ΕΣΔΑ. Μάλιστα, σε σχόλιό του σε ομιλία του, ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου, καθ. Λ.-A. Σισιλιάνος είχε υπογραμμίσει ότι η απόφαση θα είναι «οργανική για το ζήτημα των απωθήσεων» στην Ευρώπη, το πιο «φλέγον ζήτημα στην ευρωπαϊκή πολιτική σήμερα». Σύμφωνα με την απόφαση, τα ευρωπαϊκά κράτη (όπως η Ισπανία) των οποίων τα σύνορα συμπίπτουν, τουλάχιστον εν μέρει, με τα εξωτερικά σύνορα του χώρου Σένγκεν, μπορούν να αποκτήσουν διαθέσιμη πραγματική και αποτελεσματική πρόσβαση στα μέσα νόμιμης εισόδου, ιδίως στις συνοριακές διαδικασίες για όσους έχουν φτάσει στο τα σύνορα, εκτός της επικράτειάς τους.[5]. Έτσι, σε περιπτώσεις όπως η Ελλάδα ή άλλα ευρωπαϊκά κράτη, μπορούν να δημιουργήσουν σημεία επίσημης εγγραφής μεταναστευτικών αιτήσεων ατόμων που ενδιαφέρονται να εισέλθουν στην Ελλάδα (ή σε οποιοδήποτε άλλο κράτος της ΕΕ γενικότερα), σε τοπικές διπλωματικές αποστολές ή ακόμα και προξενεία, που βρίσκεται στο γειτονικό κράτος. Σε αυτό το θέμα, μπορεί να υπάρξει ένας ρυθμισμένος και ασφαλής τρόπος για να αυξηθεί η νόμιμη μετανάστευση προς την Ευρώπη χωρίς να προκαλείται τόσο μεγάλο πρόβλημα, στα σύνορα Σένγκεν της ΕΕ, και αποφεύγοντας τους κινδύνους παράνομης διέλευσης για όλους εκείνους που είναι αποφασισμένοι να φτάσουν στα ευρωπαϊκά κράτη.

Ερώτηση 7: Ποιές είναι οι προβλέψεις σας για τη μεταναστευτική κατάσταση στην Ελλάδα σε προοπτική 10 και 20 ετών;

Είμαι Καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας και όχι προφήτης. Επομένως, δεν μπορώ να προβλέψω χωρίς να υπάρχουν στέρεα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με το πώς ένα φαινόμενο μπορεί να κυμαίνεται. Αλλά ξέρω ότι όλες αυτές οι αιτίες που παράγουν τα περιστασιακά γεγονότα που οδηγούν την ανάγκη για αυτή τη μετανάστευση τόσων πολλών ανθρώπων, όχι μόνο θα συνεχιστούν, αλλά θα αυξηθούν τα επόμενα χρόνια. Τα δεδομένα είναι συντριπτικά και σίγουρα προκαλούν μεγάλη ανησυχία σε οποιονδήποτε καλοπροαίρετο παρατηρητή:

«Κατά τη διάρκεια του 2020, υπήρξαν 125.100 παράτυπες διελεύσεις συνόρων προς την ΕΕ. Αυτό περιλαμβάνει 86.300 θαλάσσιες διελεύσεις και 38.800 περάσματα χερσαίων συνόρων. Ενώ κατά το 2021 (Ιανουάριος-Οκτώβριος 2021), σημειώθηκαν 161.600 παράνομες διελεύσεις των συνόρων (δηλαδή 72% περισσότερες από την ίδια περίοδο του 2020). Όσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή, σημειώθηκε αύξηση των διελεύσεων στη Δυτική Μεσόγειο (συμπεριλαμβανομένης της διαδρομής του Ατλαντικού από τη Δυτική Αφρική προς τα Κανάρια νησιά) (+51%, 40.300) και την Κεντρική Μεσόγειο (+155%, 35.700) διαδρομές.”[6]

Επαναλαμβάνω ότι, κατά τη γνώμη μου, υπάρχει σοβαρή σύνδεση αυτού του προβλήματος με τον συνεχιζόμενο διάλογο με το μέλλον της Ευρώπης. Εμείς οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να εμπλακούμε σε αυτό το ζήτημα και πρέπει να λάβουμε θέση για τα σοβαρά ζητήματα που διακυβεύονται. Ποιες θα είναι οι ευρωπαϊκές αξίες στον 21ο αιώνα; Θα συνεχίσουν να είναι ίδιες ή να τις αναθεωρήσουμε;;; Ποια θα είναι η ευρωπαϊκή ταυτότητα; Η ίδια? Αλλοιωμένη, ίσως; Από τα βόρεια φιόρδ της Νορβηγίας έως τις ακτές του ελληνικού νησιού Καστελλόριζο, στη Νοτιοανατολική γωνία του Αιγαίου, πρέπει να αποφασίσουμε, πριν να είναι πολύ αργά….

Και αυτό είναι η πιο ρεαλιστικά αισιόδοξη {προοπτική} που μπορώ να έχω, εκείνη την τελευταία ώρα της Ευρώπης.

Σας ευχαριστώ.

[1] https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/promoting-our-european-way-life/new-pact-migration-and-asylum_en.

[2] https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-22-2021-INIT/en/pdf.

[3] https://frontex.europa.eu/media-centre/news/news-release/irregular-migration-into-eu-last-year-lowest-since-2013-due-to-covid-19-j34zp2 .

[4] https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-201353%22]}.

[5] «209. Όσον αφορά τα συμβαλλόμενα κράτη όπως η Ισπανία των οποίων τα σύνορα συμπίπτουν, τουλάχιστον εν μέρει, με τα εξωτερικά σύνορα του χώρου Σένγκεν, η αποτελεσματικότητα των δικαιωμάτων της σύμβασης απαιτεί από τα κράτη αυτά να διαθέτουν πραγματική και αποτελεσματική πρόσβαση στα μέσα νόμιμης εισόδου, ιδίως σε συνοριακές διαδικασίες για τους που έχουν φτάσει στα σύνορα. Τα μέσα αυτά θα πρέπει να επιτρέπουν σε όλα τα άτομα που αντιμετωπίζουν δίωξη να υποβάλουν αίτηση για προστασία, με βάση ιδίως το άρθρο 3 της Σύμβασης, υπό συνθήκες που διασφαλίζουν ότι η αίτηση διεκπεραιώνεται κατά τρόπο σύμφωνο με τους διεθνείς κανόνες, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης. Στο πλαίσιο της παρούσας υπόθεσης, το Δικαστήριο αναφέρεται επίσης στην προσέγγιση που αντικατοπτρίζεται στον Κώδικα Συνόρων του Σένγκεν. Η εφαρμογή του άρθρου 4 § 1 του Κώδικα, που προβλέπει ότι τα εξωτερικά σύνορα διέρχονται μόνο σε συνοριακά σημεία διέλευσης και κατά τις καθορισμένες ώρες λειτουργίας, προϋποθέτει την ύπαρξη ικανού αριθμού τέτοιων σημείων διέλευσης. Ελλείψει κατάλληλων διευθετήσεων, η προκύπτουσα δυνατότητα για τα κράτη να αρνηθούν την είσοδο στο έδαφός τους μπορεί να καταστήσει αναποτελεσματικές όλες τις διατάξεις της Σύμβασης που αποσκοπούν στην προστασία ατόμων που αντιμετωπίζουν πραγματικό κίνδυνο δίωξης.», N.D. και N.T. κατά Ισπανίας, 8675/15 8697/15, Δικαστήριο ΕΣΔΑ (Τμημα μείζονος συνθέσεως), Απόφαση (Αξιοκρατία και Δίκαιη Ικανοποίηση), 13/02/2020, παρ. 209, διαθέσιμο στη διεύθυνση https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-201353.

[6] https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/promoting-our-european-way-life/statistics-migration-europe_en.