Η Τουρκία καιροφυλακτεί να εκμεταλλευθεί ευκαιρίες

από τον Ηλία Χατζηκουμή*

Κατά την άτακτη αναδίπλωση τους από το Αφγανιστάν, οι Αμερικανοί άφησαν πίσω τους μία… «προίκα» όπλων στους Ταλιμπάν, η αξία των οποίων υπολογίζεται στα 80 δις δολάρια. Οποιοσδήποτε μπορεί να καταλάβει τι σημαίνει αυτός ο οπλισμός για μία χώρα σαν το Αφγανιστάν με μεγάλη γεωπολιτική αξία. Παρότι ελάχιστοι είναι σε θέση να γνωρίζουν το παρασκήνιο, δεν θα ήταν υπερβολή να υποθέσουμε ότι ο οπλισμός αφέθηκε ώστε οι Ταλιμπάν, από κυβερνητική πλέον θέση, να συνεχίσουν να εμποδίζουν την διείσδυση της Κίνας αλλά και της Ρωσίας στην περιοχή.

Η Άγκυρα δεν άργησε να μπει στο παιχνίδι. Κίνησε γη και ουρανό για να αναλάβει τη διαχείριση του αεροδρομίου της Καμπούλ, φιλοδοξώντας να παίξει έναν πολύ βαθύτερο ρόλο στις εξελίξεις της Κεντροασιατικής χώρας αναβαθμίζοντας και τη δική της γεωπολιτική αξία. Από κοντά στο παιχνίδι αυτό είναι και το Πακιστάν, για το ρόλο του οποίου στην Αφγανική κρίση θα γίνει αναφορά σε ξεχωριστό άρθρο.

Απαντήσεις εν ευθέτω χρόνω!

Στον Ειρηνικό, η συμμαχία AUKUS εγκαινίασε μια περίοδο για την οποία καιρό τώρα μιλούσαν διάφοροι αναλυτές και αφορά στον περιορισμό του Κινεζικού επεκτατισμού. Βασικό σημείο αναφοράς είναι η παροχή στην Αυστραλία τεχνογνωσίας κατασκευής πυρηνοκίνητων υποβρυχίων. Μία τεχνολογία που μέχρι σήμερα οι ΗΠΑ είχαν μοιραστεί μόνο με τη Μ. Βρετανία. Η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency – IAEA) περιορίστηκε στο να αναφέρει πως θα μελετηθεί το περιεχόμενο της συμφωνίας και θα δοθούν απαντήσεις «εν ευθέτω χρόνω». Εδώ προκύπτουν βασικά ερωτηματικά:

1. Για ποιο λόγο μία συμφωνία που εμπεριέχει τη διακίνηση πυρηνικών όπλων δεν έχει δοθεί προτού υπογραφεί στους αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς για έλεγχο;
2. Τι γίνεται σε περίπτωση που εντοπιστούν παραβιάσεις στο διεθνές καθεστώς μη διασποράς/διακίνησης πυρηνικής τεχνολογίας (non – proliferation); Η συμφωνία θα προχωρήσει κανονικά λόγω πολιτικών, οικονομικών και γεωπολιτικών πιέσεων;
3. Πως θα εκμεταλευτούν αυτή την εξέλιξη χώρες όπως είναι το Ιράν, το Πακιστάν και η πάντα ενδιαφερόμενη για πυρηνικά όπλα, Τουρκία, για να διακινήσουν πυρηνικά όπλα και τεχνολογία;
4. Τι συμπέρασμα να βγάλει η κοινή γνώμη για την ισχύ των αποφάσεων διεθνών οργανισμών που έχουν υποτίθεται συγκροτηθεί για την υπεράσπιση της ειρήνης και του ελέγχου της διασποράς υλικών που βλάπτουν την ανθρωπότητα;
5. Τι συμπέρασμα να βγάλει η ΕΕ και οι υπόλοιπες χώρες μέλη του ΝΑΤΟ όταν βλέπουν τον ηγέτη της συμμαχίας και του δυτικού κόσμου, να επεμβαίνει με τέτοιο τρόπο, σε μία συμφωνία που θα απέφερε τεράστια οικονομικά κέρδη στη Γαλλία, καθώς επίσης και στην προσπάθεια της χώρας αυτής να ενισχύσει την εικόνα της ως χώρας ικανής να παράσχει ασφάλεια διεθνώς, προωθώντας δικά της οπλικά συστήματα;

Το νήμα που συνδέει τις εξελίξεις…

Το βασικό που πρέπει να κατανοήσουμε και στις δύο περιπτώσεις είναι ο μεγάλος ανταγωνισμός των ΗΠΑ με την Κίνα, μιας ισορροπίας δυνάμεων που τη δεδομένη στιγμή φαίνεται πως ανατρέπεται υπέρ της Κίνας. Αυτό είναι το νήμα που πρέπει να ακολουθήσουμε για να βγούμε από τον λαβύρινθο των διεθνών εξελίξεων.

Η Κίνα τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί στον σημαντικότερο εξαγωγέα εμπορευμάτων παγκοσμίως, έχοντας πετύχει πολύ χαμηλές τιμές παραγωγής. Είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας εμπορευμάτων στην ΕΕ, ξεπερνώντας κατά πολύ τις ΗΠΑ και την Γερμανία.

Με την αγορά λιμένων, όπως ο σταθμός εμπορευματοκιβωτίων στον Πειραιά από την COSCO, αποφεύγει την επιβολή δασμών στα εμπορεύματα που εισέρχονται στην Ευρώπη και αλλού, αφού έτσι αποκτούν την «ιθαγένεια» της εκάστοτε χώρας. Με την κατασκευή τεχνητών νήσων στον Ειρηνικό και την αντιμετώπισή τους λες και τελούν υπό το ίδιο καθεστώς με τα φυσικά νησιά ως προς τα δικαιώματα σε θαλάσσιες ζώνες, παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και διαμορφώνει ένα πολύ επικίνδυνο προηγούμενο.

… η Τουρκία και…

Η Τουρκία που εξακολουθεί να κινείται στο διεθνές γίγνεσθαι με βάση το πνεύμα του νέο-Οθωμανισμού, έχει ιδιαίτερα συμφέροντα που μακροπρόθεσμα την δένουν ή μπορούν να την δέσουν με την Κίνα. Η Τουρκία θεωρεί ότι επιβάλλεται να πρωταγωνιστήσει στο νέο πολυπολικό κόσμο καθώς η θέση της είναι κομβική για όλα τα μεγάλα πρότζεκτ που σχεδιάζονται, όπως είναι για παράδειγμα το όραμα της Κίνας για τη δια-ευρασιατική συνδεσιμότητα (BRI). Με τις τελευταίες εξελίξεις τρίβει τα χέρια της.

Ως προς το Αφγανιστάν εκμεταλλεύτηκε γρήγορα την κατάσταση και μπορεί να απειλεί διαρκώς την Ευρώπη με νέο κύμα προσφύγων, έχοντας πατήσει πόδι σε ακόμα μία περιοχή της Κεντρικής Ασίας.

Ως προς την AUKUS, η Άγκυρα αρχικά μπορεί να εκμεταλευτεί ως προηγούμενο τη στάση των ΗΠΑ απέναντι στη σύμμαχο Γαλλία, για να δικαιολογήσει την ενίσχυση των δεσμών της με μη ΝΑΤΟϊκές χώρες, όπως η Ρωσία. Επιπλέον, η παραχώρηση πυρηνοκίνητων υποβρυχίων μπορεί να αξιοποιηθεί ως δικαιολογία για την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και τεχνολογίας σε ζητήματα πυρηνικής ενέργειας με το Πακιστάν ή και το Ιράν,.

Κοινώς, υπάρχει πλέον το απαραίτητο υπόβαθρο για την Άγκυρα να διαμορφώσει τις δικές της «AUKUS» στην Κεντρική Ασία. Η βασική διαφορά είναι ότι, σε αντίθεση με τους Αμερικάνους που έχουν την συγκυρία της Κίνας και προσαρμόζουν ανάλογα την εξωτερική πολιτική τους, η Τουρκία έχει σαν όχημα το Ισλάμ που μπορεί να την ενώσει πολιτικά, ιδεολογικά, συναισθηματικά και οικονομικά με τους λαούς και τις χώρες του άμεσου περιβάλλοντός της, προβάλλοντας ισχύ και πέραν αυτού.

… Η Ελλάδα και η Κύπρος

Θα μπορούσαμε να ολοκληρώσουμε γράφοντας απλά πως «αφού οι Αμερικάνοι άδειασαν τους Γάλλους που είναι μεγάλη δύναμη, φανταστείτε τι θα πάθουμε εμείς άμα τα κυριαρχικά μας δικαιώματα μπουν στο παζάρι που θα καθορίσει τη ΝΑΤΟϊκή συνοχή στην ΝΑ πτέρυγα, ενάντια στην Κινεζική διαβρωτική παρουσία». Εντούτοις, δεν είναι τόσο απλό.

Οι φιλίες και οι συμμαχίες, δοκιμάζονται και αναπροσαρμόζονται σε εποχές μεγάλων ανακατατάξεων. Θα πρέπει να διαβάζουμε σώστα τις εξελίξεις και να κινούμαστε ανάλογα. «Στρατηγικής» φύσεως συνεργασίες διαμορφώνονται όταν υπάρχουν κοινά συμφέροντα και ενδεχομένως κοινές αξίες και αρχές ανάμεσα στα συμβαλλόμενα μέλη. Οι πρόσφατες συμφωνίες στρατηγικής συνεργασίας της Ελλάδας με τη Γαλλία και τις ΗΠΑ αλλά και τα τριμερή σχήματα συνεργασίας με άλλες χώρες δείχνουν πως η Ελλάδα και Κύπρος μπορούν να διεκδικήσουν σημαντικό ρόλο στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Είναι βασικό λοιπόν να αξιοποιήσουμε τις συγκυρίες για να ενισχύσουμε όχι μόνο τις συμμαχίες μας, αλλά πρώτα και κύρια το αίσθημα ασφάλειας των λαών μας στηριγμένοι σε μία υψηλή Στρατηγική, που θα βλέπει χρόνια μπροστά.

* Ο Ηλίας Χατζηκουμής είναι μέλος του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Σπουδών και μελετητής θεμάτων εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής άμυνας και ασφάλειας