Ο διασυνδετήριος αγωγός EastMed έχει αναδειχθεί σε μείζον θέμα για Κύπρο και Ελλάδα

Σταύρος Αγγελίδης

Ο διασυνδετήριος αγωγός EastMed έχει αναδειχθεί σε μείζον θέμα πολιτικής αντιπαράθεσης και μετά τις τελευταίες εξελίξεις. Η περίοδος που διανύουμε αλλά και η σημαντικότητα του εν λόγω υπό μελέτη σχεδιαζόμενου έργου δημιουργεί έντονες διαφωνίες.

Μέσα από τις διάφορες τοποθετήσεις αλλά και αναφορές στον Τύπο, κάποιες εκ των οποίων στηρίζονται σε μια όντως πολύ ευρηματική λογική που προσπαθεί να δώσει κατεύθυνση, ο καθένας έχει το δικαίωμα να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα, αναλύοντας τα γεγονότα μέσα από τη δική του οπτική γωνία αλλά και δυνατότητα αντίληψης των πραγμάτων.

Σε αυτή λοιπόν την όλη εικόνα που δημιουργείται γύρω από τον EastMed καλό θα ήταν να αναφερθούν και κάποια δεδομένα ουσίας και σε σχέση με την ευρωπαϊκή διάσταση του έργου, που στόχο δεν έχουν να επικρίνουν είτε τοποθετήσεις είτε αναφορές, αλλά να βοηθήσουν ώστε να αντιληφθεί ο καθένας καλύτερα τις διάφορες τοποθετήσεις και αναφορές στον Τύπο. Εμφαντικά να αναφέρω πως δεν επιθυμώ να λάβω θέση επί των διαφωνιών σε σχέση με τη βιωσιμότητα του έργου, παρά μόνο να καταθέσω την απογοήτευσή μου, γιατί τα πολύ σοβαρά θέματα των περιφερειακών συνεργασιών και οι ίδιες οι συνεργασίες που χτίστηκαν στην πορεία του χρόνου εξελικτικά και προοδευτικά, ιδιαίτερα μετά τον καθορισμό ΑΟΖ με γειτονικά κράτη, αποδομούνται εν μία νυκτί. Ας αναλογιστούμε την ιστορική εξέλιξη των συνεργασιών λοιπόν που έφεραν την Κύπρο σήμερα στο σημείο να συζητά και να προωθεί με γειτονικά κράτη πολύ σημαντικά έργα, πέραν του EastMed. Η ιστορία έχει πάντα βαρύνουσα σημασία και ως εκ τούτου είναι ορθότερο να βλέπουμε συνολικά την πορεία ενός θέματος και πώς πραγματικά διασυνδέεται και με τι, για να αποφεύγουμε επιδερμικές αναλύσεις.

Με βάση την πιο πάνω λογική προσέγγιση σε σχέση με το παρελθόν, τα πιο κάτω δεδομένα σκοπό έχουν να διευρύνουν το εύρος των γνώσεων του πολίτη επί του θέματος του EastMed και να προσδώσουν ίσως με αυτό τον τρόπο κάποια στοιχεία για μια πιο ολοκληρωμένη άποψη. Το θέμα της βιωσιμότητας εναπόκειται στους ειδικούς.

1. Με ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ημερομηνίας 13 Νοεμβρίου 2008 με τίτλο “Δεύτερη επισκόπηση της ενεργειακής στρατηγικής – Σχέδιο δράσης της Ε.Ε. για την ενεργειακή ασφάλεια και αλληλεγγύη”, η Ευρωπαϊκή Ένωση καθόριζε τα επόμενα βήματά της σε ό,τι αφορά την ενεργειακή της πολιτική. Το σχέδιο δράσης ήταν αποτέλεσμα απόφασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του 2007 για καθορισμό πολιτικής ατζέντας, ώστε η Ευρώπη να μπορεί να διασφαλίσει τα ενεργειακά της αποθέματα για το μέλλον αλλά και για να προστατεύσει τα ενεργειακά της συμφέροντα.

2. Το σχέδιο δράσης καθόριζε τόσο τους ενεργειακούς στόχους όσο και τη σχέση με τις γείτονες χώρες και άλλους σημαντικούς ενεργειακούς “παίκτες” χωρίς μάλιστα οποιουσδήποτε αποκλεισμούς. Το αντίθετο μάλιστα, σκοπός ήταν η εμβάθυνση των σχέσεων με προμηθευτές, με χώρες διέλευσης αλλά και καταναλωτές ώστε η Ε.Ε. να διασφαλίσει την ενεργειακή της ασφάλεια. Για τη Ρωσία, για παράδειγμα, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά με εισήγηση για διεύρυνση και ενδυνάμωση της συνεργασίας στον τομέα του ενεργειακού και με βάση τη συμφωνία του 1997 «Συμφωνία εταιρικής σχέσης και συνεργασίας Ε.Ε.-Ρωσίας» που καθόριζε το θεσμικό πλαίσιο των εξωτερικών σχέσεων της Ε.Ε. με τη Ρωσία, με ειδικό νομικό πλαίσιο για τη διευθέτηση ζητημάτων, ένα εκ των οποίων είναι η ενέργεια. Στο ίδιο μήκος κύματος το σχέδιο δράσης αναφέρεται για συνεργασίες με το Ιράκ και τις χώρες του κόλπου αλλά και για μια κοινή πολιτική ενεργειακής ασφάλειας με τις ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδά, Ιαπωνία.

Για να αντιληφθούμε τη σημαντικότητα του θέματος τότε και πόσο ακόμα πιο κρίσιμο είναι σήμερα, περί τα μέσα της δεκαετίας του 2000 ο δείκτης ενεργειακής εξαρτήσεως της Ε.Ε. από τις εισαγωγές φυσικού αερίου αυξήθηκε από 43,6% σε 57,7% ενώ το 2020 ήταν στα 83,7%.

Η αύξηση δεν οφείλεται μόνο στην αύξηση της κατανάλωσης φυσικού αερίου σε πραγματικούς αριθμούς, αλλά και λόγω της βαθμιαίας εξάντλησης των ευρωπαϊκών αποθεμάτων φυσικού αερίου. Θα πρέπει ακόμα να τονίσουμε πως η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να φυλάξει περίπου μόνο το 1/5 της συνολικής ζήτησης για κατανάλωση φυσικού αερίου. Για αυτό τον λόγο η Ισπανία κατάθεσε πρόταση στις 30 Σεπτεμβρίου του 2021, η οποία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και την προώθηση κοινής πλατφόρμα αγοράς και φύλαξης φυσικού αερίου από τις χώρες μέλη στα πρότυπα όπως αναφέρει η ίδια η πρόταση του μοντέλου που λειτούργησε η αγορά εμβολίων κατά την περίοδο της πανδημίας.

3. Στο συγκεκριμένο σχέδιο δράσης του 2008 τίθενται οι στόχοι για την πολιτική ατζέντα στο ενεργειακό με στόχο το 2030 και με όραμα για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη το 2050. Ως εκ τούτου δεν υπήρξε καμιά αλλαγή πολιτικής της Ε.Ε. τα τελευταία χρόνια, όπως λέγεται από κάποιους αυτό το διάστημα. Οι στόχοι με ορίζοντα το 2050 είχαν τεθεί έκτοτε όπως και η στρατηγική για τις ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειες). Μάλιστα η οδηγία 2009/28/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρώπης, της 23ης Απριλίου 2009, σχετικά με την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές αποδεικνύει του λόγου το αληθές.

4. Ο πέμπτος κατάλογος Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος (ΕΚΕ) ανακοινώθηκε τον Νοέμβριο του 2021 (κυκλοφορεί κάθε δύο χρόνια) και σε αυτόν συμπεριλαμβάνεται ο EastMed. Τα έργα που μπορούν να συμπεριληφθούν είναι έργα υποδομής που αποσκοπούν στην ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς ενέργειας και συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων πολιτικής της ΕΕ για την ενέργεια και το κλίμα. Αυτό που έχει ουσιαστικά αλλάξει είναι η μη συμπερίληψη νέων έργων φυσικού αερίου και η περαιτέρω προώθηση έργων ηλεκτρικής ενέργειας, ώστε να υπάρχει ευθυγράμμιση με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η οποία ανακοινώθηκε στις 11 Δεκεμβρίου του 2019, δύο χρόνια πριν δηλαδή της κυκλοφορίας του πέμπτου καταλόγου ΕΚΕ και πέραν του ενάμιση χρόνου μετά την ολοκλήρωση της προκαταρκτικής μελέτης (Pre-Feed) για τον EastMed.

5. H προκαταρκτική μελέτη εφαρμογής (Pre-Feed) του EastMed ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 2018 (σύμφωνα με τη διαχειρίστρια εταιρεία) και επιβεβαιώνει πως το έργο είναι τεχνικά εφικτό, οικονομικά βιώσιμο και εμπορικά ανταγωνιστικό και πως μπορεί να έχει θετική συνεισφορά στην ενεργειακή ασφάλεια της Ε.Ε. Ως εκ τούτου μπορεί να προχωρήσει στο επόμενο στάδιο (FEED), το οποίο έχει ξεκινήσει από τον Ιούνιο του 2020. Η επιτυχής ολοκλήρωση της φάσης FEED θα επιτρέψει τη λήψη της τελικής επενδυτικής απόφασης και την έναρξη της κατασκευής. Από τον Ιούλιο του 2014, η διαχείριση του Έργου ανήκει στη θυγατρική της ΔΕΠΑ «ΥΑΦΑ – ΠΟΣΕΙΔΩΝ», στην οποία συμμετέχει ισομερώς η ιταλική Edison.

6. Στον κατάλογο Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος ο EastMed βρίσκεται στην κατηγορία Priority Corridor Southern Gas Corridor (“SGC”). Ο “Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου” είναι μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μια διαδρομή παροχής φυσικού αερίου από τις περιοχές της Κασπίας και της Μέσης Ανατολής προς την Ευρώπη, που προτάθηκε το 2008 και στον οποίον εντάσσονταν και άλλα έργα στα οποία είχε συμμετοχή ως χώρα διέλευσης και η Τουρκία. Σε σχέση με τον EastMed συμπεριλαμβάνεται ως έργο εξαρτώμενο από τον EastMed και ο αγωγός “Ποσειδώνας”, που θα συνδέει την Ελλάδα με την Ιταλία. Στην ίδια κατηγορία βρίσκεται επίσης το έργο “Cyprus Gas2EU” που αφορά τη στήριξη των ενεργειακών υποδομών για αποθήκευση και επαναεριοποίηση υγροποιημένου φυσικού αερίου με κύριο σκοπό τη χρήση του στην ηλεκτροπαραγωγή στην Κύπρο.

Ο καθένας λοιπόν μπορεί να αντιληφθεί μέσω των δεδομένων, των γεγονότων και της χρονικής τους σειράς, τη σημαντικότητα του έργου σε σχέση με τα θετικά δεδομένα που θέλει να δημιουργήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση στον τομέα της ενέργειας αλλά και τον φυσιολογικά σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν ως εταίροι η Ελλάδα και η Κύπρος προς τον σκοπό αυτό. Το έργο λοιπόν δεν είναι ένα έργο που αφορά την Κύπρο και την Ελλάδα μόνο αλλά κυρίως την Ε.Ε. Ουσιαστικά η ευκαιρία για τη δημιουργία τέτοιου έργου παρουσιάστηκε, όπως έχετε αντιληφθεί πιο πάνω, λόγω των αναγκών της ίδιας της Ε.Ε. αλλά και ταυτόχρονα της προοπτικής εξόρυξης φυσικού αερίου και λόγω της ενάσκησης των δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΑΟΖ της. Το τελευταίο και στη βάση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας αποτελεί και τον λόγο της ανάγκης για πολιτική στήριξη του έργου αλλά και τον λόγο για τις γεωπολιτικές προεκτάσεις ενός τέτοιου έργου. Γι’ αυτό η πολιτική στήριξη είναι επιβεβλημένη σε σχέση με τέτοια έργα ανά το παγκόσμιο και επιδεικνύεται μέσα από Συμφωνίες και Μνημόνια Συναντίληψης ανάμεσα σε δύο, τρία ή περισσότερα μέρη, με τις συμφωνίες αυτές μάλιστα να προωθούνται πολύ πριν την ολοκλήρωση του έργου ακόμα και όταν είναι υπό μελέτη.

Ο Σταύρος Αγγελίδης είναι κάτοχος Μάστερ στη Διεθνή Πολιτική και Διπλωματία