Το έτος 2021 ίσως αποδειχθεί έτος καμπής για την επιστροφή της γεωπολιτικής στο επίκεντρο των διακρατικών σχέσεων και των πολυμερών οργανισμών. Από τη μια ο πλανήτης είχε να αντιμετωπίσει την πανδημία και τις δυσμενείς συνέπειές της σε όλους τους τομείς, από την άλλη όμως είδαμε να καταγράφονται σημαντικές γεωπολιτικές κινήσεις και αναταράξεις. Η ανάληψη της προεδρίας στις ΗΠΑ, από τον Τζο Μπάιντεν έγινε δεκτή με μεγάλη ανακούφιση μετά τα τέσσερα αλλοπρόσαλλα χρόνια με τον Ντόναλντ Τραμπ στο τιμόνι της πιο ισχυρής χώρας του κόσμου.

Παρόλα αυτά, οι προσδοκίες για καλύτερες μέρες δεν επιβεβαιώθηκαν αλλά αντίθετα πολλές από τις κινήσεις του νέου Αμερικανού Προέδρου απογοήτευσαν καθώς θύμιζε έντονα εκείνες του προκατόχου του. Η προεδρία Τζο Μπάιντεν, σαφώς καλύτερη από αυτή του προκατόχου του αλλά υπολείπεται ακόμη εξαιτίας των μεγάλων εσωτερικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η αμερικανική οικονομία αλλά και των σημαντικών προκλήσεων σε διεθνές επίπεδο, ανέφερε στη συνέντευξή του ο Σπύρος Λίτσας καθηγητής Θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, προχωρώντας σε μια ανασκόπηση των σημαντικών εξελίξεων που είδαμε να καταγράφονται τη χρονιά που μας φεύγει.

Την ίδια ώρα, η Ρωσία διεκδικεί και αυτή να διαδραματίσει ένα σοβαρό ρόλο σε μια σειρά περιφερειακών συγκρούσεων και ειδικά στη νοτιοανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Αν και είναι ανακριβές να μιλούμε για αναβίωση του Ψυχρού Πολέμου, εντούτοις η Μόσχα, εξήγησε ο Έλληνας καθηγητής αποτελεί το βασικό παράγοντα ανταγωνισμού για τις ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο. Γενικά στην περιοχή μας εξελίσσεται ένα σημαντικό μέρος του παγκόσμιου γεωπολιτικού παιχνιδιού κάτι που αυξάνει τους κινδύνους, αλλά και τις ευκαιρίες για την Κύπρο, όπως και για την Ελλάδα. Η ολοένα και μεγαλύτερη εμπλοκή της Γαλλίας για παράδειγμα ή η οικονομική εξομάλυνση των σχέσεων της Τουρκίας με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μπορεί να έχουν θετικές επιπτώσεις. Την ίδια στιγμή, όμως δεν μπορεί κάποιος να μη σταθεί και στο γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει μάλλον αμήχανη και ουσιαστικά απούσα.

Παράλληλα δίπλα στις παραδοσιακές προκλήσεις προστίθενται καινούργιες που έχουν να κάνουν με την κλιματική αλλαγή, και που τοποθετούν την ανθρώπινη ζωή σε διαρκή επισφάλεια και την έλευση της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης που απαιτεί εκ νέου προσαρμογή των επαγγελματικών μας ρόλων και που θα φέρει μια αναδιοργάνωση στον εργασιακό τομέα. Και παρά την αισιοδοξία που έφερε η έλευση των εμβολίων ο πλανήτης θα συνεχίσει να δίνει μάχη κατά της Covid-19 για αρκετό καιρό ακόμη, βάζοντας έτσι σε δοκιμασία τις αντοχές όλων μας. 

-Ποιες είναι οι μεγάλες προκλήσεις που θα έχει να αντιμετωπίσει ο πλανήτης τη νέα χρονιά;

-Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι αυτή της καλπάζουσας περιβαλλοντικής καταστροφής. Το γεγονός αυτό εντείνει τη μείωση του βιοτικού επιπέδου μεγάλης μερίδας της ανθρωπότητας, αυξάνει τις πιθανότητες νέων πανδημικών καταστροφών και τοποθετεί την ανθρώπινη ζωή, και σε ποιοτικό αλλά και σε ποσοτικό επίπεδο, σε διαρκή επισφάλεια. Άλλη μεγάλη πρόκληση θεωρώ ότι θα είναι η εκπαιδευτική εναρμόνιση των νέων ηλικιών που πλέον έχουν ολοκληρώσει τις δευτεροβάθμιες σπουδές τους στις απαιτήσεις της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Η αύξηση της ανεργίας λόγω ολοκλήρωσης του βιολογικού κύκλου επαγγελμάτων κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα, θα ενταθεί και η εκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες θα είναι μια διαρκής πρόκληση για τα κράτη. Το ίδιο ακριβώς θεωρώ και για τη μεγάλη πρόκληση που οι κυβερνήσεις έχουν μπροστά τους αναφορικά με την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης σε συνδυασμό με τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας, των συστημικών μοχλών ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής.

-Εκπληρώθηκαν οι προσδοκίες από την εκλογή του Τζο Μπάιντεν; Πώς χαρακτηρίζετε την προεδρία του έχοντας συμπληρώσει ένα χρόνο στον Λευκό Οίκο;

-Νομίζω ότι εξαιτίας της περιόδου Τραμπ ζητήσαμε παρά πολλά από τον Τζο Μπάιντεν. Το σίγουρο είναι ότι μέχρι στιγμής η προεδρία του δεν έχει προσδώσει αυτά που χρειάζεται η πρώτη δυτική δύναμη. Η έξοδος των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν για παράδειγμα αποτελεί ένα κομβικό σφάλμα για τη διεθνή ασφάλεια αλλά και το αμερικανικό κύρος και γόητρο. Θα περίμενα επίσης να δω πρωτοβουλίες ενίσχυσης της αμερικανικής ήπιας ισχύος στη διεθνή σφαίρα, μετά από τη λαίλαπα της προεδρίας Τραμπ. Αντιθέτως, οι ΗΠΑ συνεχίζουν να δείχνουν ότι το μόνο που τους απασχολεί είναι η Κίνα. Η μονομέρεια στην εξωτερική πολιτική όμως αποτελεί ένδειξη εσφαλμένων επιλογών. Είναι μια κουρασμένη προεδρία αυτή του Τζο Μπάιντεν, σαφώς καλύτερη από αυτή του προκατόχου του αλλά υπολείπεται ακόμη των μεγάλων εσωτερικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η αμερικανική οικονομία αλλά και των σημαντικών προκλήσεων σε διεθνές επίπεδο. 

-ΗΠΑ και Κίνα παρέμειναν και αυτή τη χρονιά σε θέση μάχης. Πώς θα εξελιχθούν οι μεταξύ τους σχέσεις αλλά κυρίως ο ανταγωνισμός τους; 

-Είναι μια δύσκολη σχέση που σίγουρα παράγει αναταράξεις στο ευρύ υποσύστημα του Ειρηνικού Ωκεανού. Δεν βλέπω με ποιο τρόπο θα μπορούσε αυτός ο ανταγωνισμός να μειωθεί όταν οι ΗΠΑ ως μια παραδοσιακή φιλελεύθερη ναυτική δύναμη δεν επιθυμεί, δικαίως, προσκόμματα στις θαλάσσιες μεταφορές και μετακινήσεις, ενώ η Κίνα βλέπει την αυξημένη παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή της Ανατολικής και της Νότιας Θάλασσας ως απειλή. Η πανδημία, όπως ήταν φυσιολογικό, έχει εντείνει τον ανταγωνισμό και δεν φαίνεται η διάθεση είτε από τη μια είτε από την άλλη πλευρά να βρεθεί ένα modus vivendi μείωσης των εκατέρωθεν τριβών. H συγκρουσιακή σχέση αυτή δεν υφίσταται ασφαλώς στην Ανατολική Μεσόγειο, τόσο γιατί η Κίνα δεν είναι σε θέση να ανταγωνισθεί τις ΗΠΑ στην περιοχή αλλά και γιατί η Κίνα σε αυτή τη φάση ενδιαφέρεται πρωτίστως για την εδραίωση των οικονομικών της δομών και αυτών της ήπιας ισχύος της εκεί.

-Αναδιαμορφώνουν και αν ναι, με ποιο τρόπο το παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό οι τεταμένες σχέσεις των ΗΠΑ και της Ρωσίας; Ζούμε μια αναβίωση του Ψυχρού Πολέμου;

-O Ψυχρός Πόλεμος αποτελεί μια μοναδική περίοδο που υπό τις παρούσες συνθήκες δεν μπορεί να αναβιώσει για πολλούς λόγους, τόσο γιατί η Ρωσία δεν διαθέτει το απόθεμα ήπιας ισχύος της ΕΣΣΔ, όσο και γιατί η διαφορά σκληρής ισχύος και οικονομικής δυναμικής βαίνει σαφέστατα υπέρ των ΗΠΑ. Η κρίση της Ουκρανίας για παράδειγμα αποτελεί ένα περιφερειακό ζήτημα και σε καμία των περιπτώσεων δεν μπορεί να προσεγγισθεί ως ζήτημα της κεντρικής διεθνούς σκηνής. Το σίγουρο είναι όμως ότι από την έναρξη της Αραβικής Άνοιξης που προσέφερε τη δυνατότητα στη Mόσχα να επανασυνδεθεί με κράτη της Μέσης Ανατολής και την αλλαγή του στρατηγικού δόγματος του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας, η Ρωσία αποτελεί το βασικό παράγοντα ανταγωνισμού για τις ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο.  

-Ποιος είναι ο αντίκτυπος από τις διπλωματικές κινήσεις που είδαμε τον τελευταίο χρόνο να καταγράφονται στη Μέση Ανατολή, όπως για παράδειγμα την προσέγγιση ΗΑΕ και Τουρκίας ή τον αυξανόμενο ρόλο που επιδιώκει να παίξει η Γαλλία; Προχωρούμε σε μια αναδιαμόρφωση των διπλωματικών σχέσεων των χωρών της περιοχής ή πρόκειται κυρίως για οικονομικές συμφωνίες;

-Ενδιαφέρουσα ερώτηση. Το Brexit από τη μια και η διάθεση των ΗΠΑ για απεμπλοκή από την περιοχή της Μέσης Ανατολής – Βορείου Αφρικής από την άλλη ενισχύει το ρόλο της Γαλλίας που δείχνει αξιοθαύμαστες αντοχές σε διπλωματικό επίπεδο. Τώρα το κατά πόσο μπορεί η Γαλλία να αντέξει ταυτόχρονα το βάρος των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην υποσαχάρια Αφρική και να διαδραματίσει παράλληλα ρόλο κομβικού στρατηγικού εξισορροπιστή, είναι κάτι που πρέπει να το ξαναδούμε ενδελεχώς, εμμένοντας στους ποιοτικούς δείκτες της γαλλικής κρατικής οντολογίας. Προσωπικά θεωρώ τη Γαλλία μια σημαντική ευρωπαϊκή δύναμη αλλά με δεδομένα όρια και αντοχές, θεσμικές, υλικές αλλά και κοινωνικοπολιτικές. Τώρα ως προς την προσέγγιση Αραβικών Εμιράτων και Τουρκίας, η σχέση αυτή δεν μπορεί να φτάσει στον πυρήνα της οντολογίας των δυο κρατών, από τη στιγμή που τα HAE αποτελούν παράδειγμα πολιτισμικής ανεκτικότητας στον μουσουλμανικό κόσμο και οικονομικής, αναπτυξιακής και τεχνολογικής δυναμικής σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ η Τουρκία επαναφέρει μεθόδους καταπίεσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η οικονομία της έχει υποχωρήσει σημαντικά ενώ τεχνολογικά βρίσκεται πολύ πίσω από το δυτικό μέσο όρο.

Ενώ τα Ηνωμένα Εμιράτα έστειλαν αποστολή σε τροχιά γύρω από τον Άρη, η Τουρκία προσπαθούσε να αντιμετωπίσει το πρώτο κύμα της πανδημικής κρίσης με κολόνια λεμόνι ως απολυμαντικό! Βλέπω τη σχέση μεταξύ των δύο χωρών ως μια ξεκάθαρα οικονομική διαδικασία η οποία έχει και θετικές προεκτάσεις για Ελλάδα και Κύπρο. Τα δυο κράτη έχουν στενές σχέσεις με τα ΗΑΕ και επομένως την οικονομική σωτηρία που το Άμπου Ντάμπι προσφέρει στην Άγκυρα τη προσεγγίζω ως έναν μηχανισμό ελέγχου του τουρκικού αναθεωρητισμού και όχι ως μια συνθήκη που μεταβάλλει τις ελληνο-εμιριτιανές σχέσεις.

Μεταξύ σφύρας και άκμονος η Τουρκία

-Η Τουρκία ζει δύσκολες στιγμές εξαιτίας κυρίως και της κακής κατάστασης της οικονομίας της. Τα χειρότερα πέρασαν και τώρα πλησιάζει η ανάκαμψη ή τα βάσανα των γειτόνων μας είναι πίσω ακόμη; Και αν ναι ποιες είναι οι συνέπειες για Κύπρο και Ελλάδα;

-Όσο η Τουρκία προσεγγίζει την εθνική της επιβίωση μέσα από ναρκισσιστικά σχήματα υπερεξάπλωσης ή διατήρησης των παραβάσεων κατά του Διεθνούς Δικαίου και της όποιας διεθνοπολιτικής ορθολογικής στάσης (βλ. η συνέχιση της παράνομης κατοχής στο βόρειο τμήμα της Κύπρου), τόσο τα συστημικά προβλήματα της οικονομίας της θα διογκώνονται. Η τουρκική οικονομία για να ανακάμψει χρειάζονται αυξήσεις στον τομέα των άμεσων ξένων επενδύσεων ώστε να μπορέσει η τουρκική λίρα να αναπνεύσει, αλλά η ενίσχυση του εθνικού νομίσματος αυτόματα θα κάνει δυσκολότερη τη διαχείριση της κρίσης της φούσκας των στεγαστικών δανείων που πλήττει τον τραπεζικό τομέα της γείτονος.

Είναι φανερό λοιπόν ότι η τουρκική οικονομία βρίσκεται μεταξύ σφύρας και άκμονος και η κρίση θα συνεχισθεί. Δεν συγχέω όμως την πορεία του Κυπριακού ή των ελληνοτουρκικών σχέσεων με τη σταθερότητα της τουρκικής οικονομίας. Κάτι τέτοιο θα ήταν λάθος από τη στιγμή που συζητούμε για ένα αναθεωρητικό κράτος με επιθετική εξωτερική πολιτική σε όλα τα επίπεδα. Το σίγουρο είναι ότι η Τουρκία δεν θα αφεθεί να καταρρεύσει, εξαιτίας του μεγέθους της αλλά όσο μεγαλύτερη είναι η εξάρτησή της από άλλα κράτη και διεθνή consortium τόσο θα μειώνεται το απρόβλεπτο της συμπεριφοράς της. 

Μεγαλύτερη πρόκληση για την Ε.Ε. η πολιτική ένωση

-Η Ευρωπαϊκή Ένωση φάνηκε να έχει γρήγορα αντανακλαστικά σε ό,τι αφορά στην πανδημία και αργά στην εξωτερική της πολιτική. Ποιες προκλήσεις θα έχει να αντιμετωπίσει το επόμενο διάστημα;

-Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ένα σημαντικό οικονομικό και πολιτικό επίτευγμα της Γηραιάς Ηπείρου, που, όμως, δεν έχει αξιοποιηθεί από τα κράτη της Ένωσης. Η Ευρώπη δείχνει δυσανεξία στο να εξελίξει την Ένωση πέρα της νομισματικής διάστασης. Αυτό έχει ως συνέπεια τα θέματα Κοινής Ευρωπαϊκής Άμυνας και Ασφάλειας να παρουσιάζουν σοβαρά ελλείμματα, σε θεσμικό αλλά και εμπράγματο επίπεδο. Ως προς το ζήτημα του συντονισμού των κρατών σε μια κοινή πολιτική απέναντι στην πανδημία, πράγματι δείξαμε καλά αντανακλαστικά γενικού συντονισμού όλων των κρατών-μελών ακόμη και σε σχέση με κράτη όπως οι HΠΑ.

Για το επόμενο χρονικό διάστημα το Ενεργειακό θα είναι ένα από τα θέματα που θα απασχολήσει την Ένωση, όπως και το Προσφυγικό αλλά και η στάση της Ρωσίας στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου και στην Ουκρανία. Κλειδί για τις εξελίξεις είναι ασφαλώς η εξέλιξη του αγωγού East-Med, η πίεση προς όλα τα κράτη-μέλη για αναλογική απορρόφηση των προσφύγων καθώς και για την εξεύρεση θεσμικής φόρμουλας διαχωρισμού προσφύγων και μεταναστών, ώστε οι δεύτεροι να επαναπροωθούνται στις πατρίδες τους με άμεσες διαδικασίες. Θεωρώ όμως τη μεγαλύτερη και διαρκή πρόκληση της Ε.Ε. την ολοκλήρωση της οικονομικής και πολιτικής ένωσης που θα είναι άμεσο ζητούμενο απέναντι σε ευρωφοβικές-ευρωσκεπτικιστικές πιέσεις που θα ενταθούν στο προσεχές διάστημα στο εσωτερικό της Ευρώπης.

-Η αποχώρηση της Άνγκελα Μέρκελ πώς θα επηρεάσει τις ισορροπίες μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Θα δούμε να αναδύεται ένας νέος ηγέτης που να μπορεί να παίξει τον ίδιο ρόλο;

-Δεν θεωρώ την Άνγκελα Μέρκελ ηγέτιδα της Ε.Ε. Για παράδειγμα, δεν μπορεί να συγκριθεί με τον Χέλμουτ Κολ. Η τέως καγκελάριος ήταν σημαντική για τη Γερμανία, αλλά ο τρόπος που χειρίστηκε την κρίση του 2010 πρωτίστως απέναντι στην Ελλάδα αλλά και την Κύπρο έδειξε ότι δεν έχει τη διάθεση να αναχθεί σε κάτι παραπάνω από απλό διαχειριστή της ενωσιακής καθημερινότητας. Η ιστορία κάποτε θα γράψει ότι αν δεν ήταν ο Μπαράκ Ομπάμα να παρέμβει, τότε η Eλλάδα θα είχε βγει εκτός, το 2015, με ό,τι κι αν αυτό σημαίνει για τη σταθερότητα της νοτιοανατολικής Ευρώπης και την ενότητα της E.Ε. Θα έβλεπα ως σημαντικό Ευρωπαίο ηγέτη τον Γάλλο Πρόεδρο Μακρόν μόνο αν ο ίδιος κατανοήσει ότι είναι σημαντικό για το μέλλον της Ένωσης η ενίσχυση της Ατλαντικής της προοπτικής και αναχθεί σε αξιόπιστο συνομιλητή των ΗΠΑ, απαλλαγμένος από τη σκιά της γκολικής αντιαμερικανικής παράδοσης.

Ενίσχυση των συλλογικών διαδικασιών

-Ζήσαμε σε πάρα πολλά επίπεδα μια δύσκολη χρονιά με την πανδημία να δοκιμάζει τους πάντες σε όλους τους τομείς. Ποια μαθήματα θεωρείτε ότι πήραμε; 

-Λόγω πανδημίας θα οφείλαμε να κατανοήσουμε σε βάθος τη ρήση του Αριστοτέλη ότι ο άνθρωπος ως ον πολιτικό πρέπει να επενδύει στην ενίσχυση των συλλογικών διαδικασιών και να παραμερίζει την ιδιώτευση που αποτελεί την πλέον απεχθή μορφή παθητικότητας. Δεν νομίζω ότι το έχουμε φτάσει σε αυτό το σημείο, δυστυχώς. Νομίζω ότι θα πρέπει να αναπτύξουμε όλοι την αίσθηση της κοινωνικής προσφοράς, της ταπεινότητας αλλά και το σεβασμό στην επιστημονική εξειδίκευση. Εδώ και πολλές δεκαετίες βιώνουμε την ατομική αποθέωση κυρίως λόγω του αυτοτροφοδοτούμενου ναρκισσισμού που προσφέρουν αφειδώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ξεχνώντας να τροφοδοτούμε το πνεύμα μας αν όχι περισσότερο, έστω τόσο όσο το υπερεγώ μας.

-Ποιοι τομείς επηρεάστηκαν περισσότερο από την Covid-19; Θα δούμε τις αλλαγές που έφερε η πανδημία, για παράδειγμα την τηλεργασία, την οργάνωση των οικονομιών να παίρνουν πιο μόνιμη μορφή;

-Ο πρωτογενής τομέας σίγουρα επηρεάστηκε σε επίπεδο παραγωγής, καθώς και οι αντοχές των ηλεκτρονικών δικτύων. Η εκπαίδευση είναι άλλος ένας χώρος που δοκιμάστηκε σκληρά αφού κακά τα ψέματα η εκπαίδευση βασίζεται στη διάδραση και σήμερα η συμβατική τεχνολογία δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο υπό καθεστώς γενικής καραντίνας. Δεν θεωρώ ότι ο τρόπος που αντιμετωπίσαμε την πανδημία μέσω της επαγγελματικής ιδρυματοποίησης θα διατηρηθεί και μετά το τέλος αυτής, κυρίως γιατί ο άνθρωπος έχει ανάγκη τον άλλο ακόμη και σε επίπεδο επαγγελματικής καθημερινότητας. Αντιθέτως, βλέπω μια μεγάλη επιστροφή σε διαδικασίες άμεσης επικοινωνίας και σε οριζόντιες συνέργειες. Ο άνθρωπος είναι όν πολιτικό. Χρειάζεται τους άλλους, τον κοινωνικό περίγυρο για να δημιουργήσει. Από την άλλη όμως θα δούμε τη διατήρηση έξυπνων εφαρμογών που βοηθούν τον πολίτη στην καθημερινότητά του με την πολιτεία κ.λπ. 

-Η πανδημία έφερε μεγάλες διαιρέσεις στις περισσότερες χώρες. Είναι εύκολο να σβήσουν όταν θα έχουμε ξεπεράσει την κρίση ή θα αποτελέσουν αιτία δημιουργίας νέων αναταραχών, για παράδειγμα άνοδο των ακραίων τάσεων;

-Πράγματι, οι κοινωνίες είναι ακόμη διχασμένες και είναι εμφανής η ένταση της ρήξης. Νομίζω ότι οι πληγές δύσκολα θα κλείσουν και θα επανέρχονται σε κάθε νέα καμπή της Ιστορίας. Πώς θα μπορούσε άλλωστε; Η πανδημία επανέφερε τη συζήτηση περί συλλογικής άγνοιας και δεισιδαιμονίας απέναντι στα κελεύσματα της επιστήμης. Η αύξηση των φανατικών του αντιεμβολιαστικού κινήματος για παράδειγμα επαναφέρει στην πρώτη γραμμή του δημόσιου διαλόγου το μύθο του πλατωνικού σπηλαίου και το κατά πόσο ο άνθρωπος έχει δικαίωμα στην άγνοια όταν αυτή καθίσταται εμφατική απειλή προς τη συλλογική ασφάλεια. Η πανδημία έδειξε τη βαθιά διαίρεση στον πυρήνα της κοινωνίας μεταξύ αυτών που πορεύονται με πυξίδα τα σενάρια συνωμοσίας και αυτών που εμβαθύνουν στη λογική. Είναι δύσκολο οι δυο αυτοί κόσμοι να συνδιαλλαγούν με ψυχραιμία όταν το διακύβευμα είναι η βεβαιότητα τού πίστευε και μη έρευνα των μεν με τη διάθεση για εμβάθυνση των δε.

Φιλελεύθερος